رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش:
آخرین تغییرات کتاب‌های درسی تشریح شد/ تهیه ۳ بسته آموزشی برای دانش‌آموزان با موضوع جنگ ۱۲ روزه
تهران (پانا) - رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش آخرین تغییرات کتاب‌های درسی را تشریح کرد.
علی لطیفی ظهر امروز یکشنبه ۲۰ مهرماه در نشستی خبری که در مدرسه دارالفنون تهران برگزار شد، به پروژه تحولی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اشاره کرد و گفت: اولین محوری که برای سازمان بسیار مهم است، پروژه تحولی است که سازمان در این چند سال درگیر آن بوده و امسال اولین سالی است که بروز و ظهور مدرسه‌ای آن آشکار شده است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه ماموریت اصلی این سازمان، برنامه‌ریزی درسی است، اظهار کرد: در دل برنامه‌ریزی درسی، تولید و تالیف محتوای آموزشی و کتاب‌های درسی دو قطب سازمان هستند. سازمان مجموعه‌ای از تکالیف را بر اساس اسناد تحولی بر عهده داشته که شاید بتوان گفت مهم‌ترین این تکالیف، تحول در برنامه درسی متناسب با نیازهای دانش‌آموزان و متناسب با رویکردهای جدید است که خود این موضوع ابعاد مختلفی دارد.
وی ادامه داد: اینکه چگونه این تحول در برنامه درسی می‌خواهد اتفاق بیفتد، با توجه به ابعاد متعدد و متنوع و پیچیده‌اش نیازمند یک طراحی، تصمیم و یک نقشه راه شفاف بود. سازمان، این نقشه راه را ترسیم کرده بود. و این نقشه راه، هشت گام داشت و برخی از گام‌ها را پیموده بودیم. به لطف خدا در سال گذشته و امسال کل این هشت گام، مصوباتی که باید آماده می‌شد و پیش‌نیازهای برنامه‌ای که باید تدوین می‌شد، انجام شد و امسال برای اولین سال اجرای آن، از کلان پروژه تحولی‌مان، به عنوان برنامه تحول درسی یاد می‌کنیم.
لطیفی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه پروژه تحول در برنامه درسی را از دوره اول ابتدایی شروع کرده‌ایم، گفت: برای اجرای این تحول یا طراحی تحول در برنامه درسی، نقطه تمرکز ما سه خدمت اساسی است که مدرسه باید ارائه کند. خدمت اول ارائه راهنمای عمل برنامه درسی مدرسه‌ای است. فرهنگ و فهم و ادراک ما از تحول در برنامه درسی معمولا خلاصه می‌شود به تغییر کتاب درسی. این تصور، تصور دقیقی نیست، پس نقطه تمرکز سازمان در درجه اول بر اصلاح این ذهنیت است. وقتی از تحول در برنامه درسی صحبت می‌کنیم، منظور تحول در برنامه درسی کلان‌تر و هدفمندتر است، نه صرفا تحول در کتاب درسی.
وی ادامه داد: برنامه درسی نقشه تربیت و یادگیری است که مدرسه بر اساس آن طراحی‌ها، فعالیت‌ها، کلاس‌های درس و همه کارهایی که انجام می‌دهد را باید تنظیم کند. تا پیش از این، نسخه مدرسه‌ای برای برنامه درسی نداشتیم که مدارس ما به تفصیل در جریان باشند که وقتی قرار است برای اهداف تربیتی اقدام کنند چه کاری باید انجام دهند؟ کلاس‌های درس چه بخشی از آن مسیر را عهده‌دار هستند و بقیه فعالیت‌هایی که در مدرسه انجام می‌شود نقشه‌شان چیست؟ یک نقش یکپارچه تربیت و یادگیری در مدرسه نداشتیم.
معاون وزیر آموزش و پرورش افزود: برنامه درسی مدرسه به بیان ساده به دنبال این است که نقشه یکپارچه تربیت و یادگیری در مدرسه را به مدرسه ارائه کند. از طرفی انتظارات و استانداردهای ملی را به مدرسه بدهد و مشخص کند که چه اهداف عملیاتی و عینی و مشخصی در پایان هر دوره تحصیلی و در پایان هر پایه باید کسب شود و از طرف دیگر دامنه اختیار مدرسه را برای طراحی و برنامه‌ریزی مشخص کند.
لطیفی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های بسیار مهم برنامه درسی مدرسه این است که در دل این برنامه درسی مدرسه‌ای، مدارس می‌توانند منعطف و متناسب با شرایط خود و متناسب با نیازهای دانش‌آموز طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی انجام دهند تا یکسری از فعالیت‌ها در سطح مدرسه اتفاق بیفتد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اظهار کرد: به لطف خدا راهنمای عمل برنامه درسی مدرسه، اکنون برای دوره اول ابتدایی آماده شده و در تعدادی از مدارس اجرای آزمایشی داریم. برنامه ما آن چیزی است که مورد توافق ما و این مدارس است و این راهنمای عمل برنامه درسی مدرسه یعنی چارچوب اقدامات و فعالیت‌هایی که باید در مدرسه انجام شود. در گام بعد، پس از این راهنمای عمل، برنامه درسی مدرسه‌ای است که کتاب‌های درسی ورود پیدا می‌کنند و نقشه‌شان مشخص می‌شود.
وی ادامه داد: دومین خدمتی که در این طرحواره تحولی به مدرسه ارائه می‌کنیم، ارائه کتاب‌های درسی نو با نگاهی نو و کتاب‌های درسی جدید در این رویکرد جدید، فقط مجموعه‌ای از فرصت‌ها یا مجموعه‌ای از مواد و منابع آموزشی هستند که قرار است به مدرسه کمک کنند تا این برنامه را محقق کند. پس آنچه در مرحله اول مورد تاکید و توجه ما خواهد بود، این چارچوب مورد توافق ستاد و مدارس است.
لطیفی افزود: حتما زمان می‌برد تا مدارس و آموزش و پرورش با این فرهنگ خو بگیرند اما بالاخره این یکی از مهم‌ترین تغییر ریل‌هایی است که در آموزش و پرورش ان‌شاءالله از امسال آغاز خواهد شد و به لطف خدا به تدریج تثبیت می‌شود.
تغییر ریل در آموزش و پرورش
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تاکید کرد: اگر می‌خواهیم مدرسه‌هایمان خلاق و فعال باشند و دانش‌آموزان متناسب با شرایط منطقه‌شان و متناسب با نیازهایشان یکسری مهارت‌ها و آموزش‌ها را ببینند، باید به سمت برنامه‌محوری حرکت کنیم که حرکت به این سمت، یک تغییر ریل است. این تغییر ریل نقطه کانونی اقدام تحولی سازمان است. در این دوره جدید در سازمان، آنچه مهم‌تر از تغییر کتاب‌های درسی است، تغییر ریل در مدرسه است.
وی با بیان اینکه حرکت یا چرخش از سمت کتاب‌محوری به سمت برنامه‌محوری یکی از تکالیف و الزامات است، گفت: اگر می‌خواهیم مدارس خلاق‌تر و فعال‌تر باشند، باید نقش‌آفرینی والدین در برنامه‌های تربیتی و آموزشی که در مدرسه اجرا می‌شوند، بیشتر شود و اگر می‌خواهیم مدارس فقط به کتاب‌های درسی و به کلاس‌های درس نپردازند، بلکه به پرورش مجموعه‌ای از شایستگی‌ها، مهارت‌ها و نیازمندی‌های زندگی دانش‌آموزان پرداخته شود، در ابتدا باید به این مسأله توجه داشته باشیم که رویکرد و نگاه برنامه‌محوری را در مدارس تثبیت کنیم، پس خدمت اول ما ارائه این چارچوب برنامه به مدرسه است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: خدمت دوم تغییر کتاب‌های درسی و بسته‌های تربیت و یادگیری به‌عنوان مواد و منابعی است که در این چارچوب برنامه قابل استفاده هستند و این اقدام را سازمان، امسال برای پایه اول ابتدایی انجام داده است. عناوین جدید با محتوای جدید برای پایه اول ابتدایی در نظر گرفته شده است. ان‌شاءالله با طراحی که انجام شده، در بازه زمانی معقولی بتوانیم برای دوره‌های تحصیلی دیگر نیز تغییر بسته داشته باشیم.
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های بسته‌های جدید این است که اتکای آن بر محتوای چند رسانه‌ای، بیشتر از بسته‌های پیشین شده است؛ یعنی در کتاب فارسی، در کتاب ریاضی، محتوای چند رسانه‌ای داریم که به‌عنوان بخشی از فرایند آموزش مورد توجه خواهد بود. در فارسی به‌صورت خاص، توجه و شنیدار و نقش آن در تقویت زبان‌آموزی دانش‌آموزان به صورت ویژه مورد توجه بوده است.
لطیفی با بیان اینکه ارائه خدمات پشتیبانی علمی از اجرای برنامه در مدرسه آغاز شده است، گفت: برای دیدن نتایج و ثمرات آن، باید حتما از مدرسه حمایت کنیم. باید دست مدرسه را پر کنیم و وضعیت برنامه در مدرسه را رصد کنیم. بخش‌هایی که نیاز به اصلاح دارند، باید مورد توجه قرار گیرند. نظام پشتیبانی از مدرسه در حین اجرای برنامه درسی امسال در مقیاس بسیار محدود اجرا می‌شود. پیش از این نیز اجرای آزمایشی در سال‌های گذشته داشتیم. هدف از اجرای آزمایشی امسال، یافتن حقیقی‌تر ضعف‌هایی است که در اجرای برنامه‌های درسی در مدارس وجود دارد. ما باید نسبت به این ضعف‌ها عکس‌العمل نشان دهیم و از مدرسه حمایت کنیم. این اتفاق بسیار مهمی است.
وی ادامه داد: امسال با توجه به حساسیت‌ها، اجرای آزمایشی صرفا در هشت مدرسه پایه اول ابتدایی در حال انجام است. سال آینده ان‌شاءالله گستره اجرای آزمایشی به تعداد بیشتری از استان‌ها گسترش پیدا خواهد کرد. امیدواریم برای دو سال آینده، برنامه در پایه اول ابتدایی در کل کشور فراگیر شود. اتفاقات بسیار خوبی در این مسیر رخ خواهد داد.
لطیفی افزود: نقش‌آفرینی اولیا باید جدی‌تر و موثرتر باشد. برای اجرای آزمایشی، به صورت خاص یک «راهنمای اولیا» برای تک‌تک دروس آماده کرده‌ایم. این راهنما مشخص می‌کند که والدین برای کمک به اجرای صحیح برنامه در مدرسه چه کارهایی باید انجام دهند تا هم در جریان باشند و هم مشارکت کنند. این بخشی از پروژه کلی تحول در برنامه درسی است.
وی با بیان اینکه سرفصل دوم مربوط به تغییرات فنی حرفه‌ای و کاردانش است، اظهار کرد: هدف اصلی آموزش فنی حرفه‌ای، تربیت نیروی مناسب برای بازار کار است. انتظار می‌رود دانش‌آموزان پس از تحصیل جذب بازار کار شوند و آموزش و پرورش بزرگترین مجموعه آموزش نیروی کار کشور است. برخی رشته‌ها نیاز به بازنگری داشتند، با توجه به تحولات بازار کار و فناوری. در سال گذشته، نزدیک ۳۰ رشته فنی و حرفه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفتند.
لطیفی افزود: امسال، تغییرات مبتنی بر آن ارزیابی‌ها در کتاب‌های درسی پایه دهم این رشته‌ها اعمال شد. علاوه بر این، بازنگری و بازطراحی قابل توجهی در تعداد زیادی از رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش انجام شده است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: امسال علاوه بر رشته‌های جدید یا متفاوت، ۱۵ کتاب درسی کاملا جدید و حدود ۵۵ کتاب درسی با تغییر کلی در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش شاهد هستیم. این تغییرات بر اساس تحولات بازار کار و فناوری‌های مرتبط با آن در نظر گرفته شده است.
لطیفی با بیان اینکه محور سوم مربوط به کتاب‌های نگاشت یا بسته یادگیری جدید در دوره ابتدایی و متوسطه اول است، گفت: برجسته‌ترین آن‌ها، کتاب کار آموزش خط تحریری، برای دانش‌آموزان پایه چهارم است که امسال اجرای سراسری خواهد داشت. این اقدام در پاسخ به گلایه‌های عمومی درباره افت کیفیت دستخط دانش‌آموزان انجام شده است. بخشی از درس هنر دوره ابتدایی به این کتاب کار اختصاص داده شده است. اتفاق دیگر، اجرای آزمایشی کتاب درسی دینی در دوره متوسطه اول است. این کتاب به‌صورت موازی با کتاب پیام‌های آسمان اجرا می‌شود. رویکرد کتاب «از من تا خدا» متفاوت است و با زبان و ادبیاتی که برای نوجوانان جذابیت دارد، بر روایت و نگاه داستانی تمرکز کرده است.
کتاب فناوری پایه ششم به‌صورت سراسری تغییر کرده است
لطیفی اظهار کرد: اقدام بعدی، تغییر کتاب درسی کار و فناوری است که در این دو سه سال ادامه داشته است. کتاب فناوری پایه ششم امسال به صورت سراسری تغییر کرده است. پایه‌های هفتم و هشتم اجرای آزمایشی محدودی دارند که در صورت موفقیت، در سال‌های آینده سراسری خواهد شد. کتاب کار و فناوری از دهه ۹۰ تالیف شده بود و نیازمند به‌روزرسانی بود.
وی افزود: یکی از فصل‌های اضافه شده به این کتاب، فصل «هوش مصنوعی» است. لازم به ذکر است که کتاب هوش مصنوعی به‌عنوان کتاب انتخابی برای رشته‌های مختلف کار و دانش نیز تالیف شده و امسال ارائه خواهد شد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه رئیس جمهور در یک سال گذشته پیگیر کیفیت‌بخشی به فرآیندهای یاددهی و یادگیری بوده‌اند، گفت: یکی از اقدامات پیش‌بینی شده برای این پروژه، توانمندسازی معلمان در زمینه روش‌های نوین یادگیری بود. تاکید رئیس جمهور بر این بود که همه معلمان باید آموزش‌های کافی را در زمینه به کارگیری روش‌های نوین یادگیری و همچنین استفاده از فناوری ببینند. بر این اساس، سازمان ماموریت یافت تا یک بسته آموزشی مهارتی را در دوره‌های مختلف فراهم کند که به صورت خودخوان، توسط معلمان قابل استفاده باشد.
وی ادامه داد: سازمان در بازه زمانی کوتاهی اقدامات اولیه را انجام داد و نتیجه آن یک بسته آموزشی شد که عمدتا در قالب فیلم‌های ویدیویی ضبط استودیویی و ضبط‌های کلاسی، آماده شده است. محتوای این بسته در سه محور کلی تنظیم شده است. این سه محور شامل؛ محیط مثبت یادگیری است که ویژگی‌های محیط مثبت یادگیری و کارهایی که معلم باید انجام دهد تا محیطی انگیزه‌بخش برای دانش‌آموز ایجاد کند تا یادگیری با علاقه اتفاق بیفتد. محور دوم چگونگی استفاده از فناوری‌های مختلف در آموزش است که شامل استفاده از هوش مصنوعی، دیگر ابزارها، ملاحظات، محدودیت‌ها و تکنیک‌هایی که باید مورد استفاده معلمان قرار گیرند و محور سوم؛ روش‌های نوین یاددهی است که از روش‌های بازی‌محور گرفته تا کلاس معکوس و مدل‌ها و رویکردهای جدیدتر آموزشی، تا معلم بتواند کلاس فعال‌تری را اجرا کند.
معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: این بسته به صورت کامل در دو نسخه مختصر و مفصل، با نوآوری‌ها و ابتکارات فنی و محتوایی تولید شده و اکنون بر روی شبکه رشد قرار دارد و ان‌شاءالله توسط معلمان مورد استفاده قرار خواهد گرفت. اکنون، در تدارک برگزاری ارتباطات آموزشی هستیم تا بتوانیم پویش‌ها و چارچوب‌هایی را طراحی کنیم که استفاده معلمان از این بسته موثرتر باشد.
لطیفی ادامه داد: اتفاق مهم دیگری که اخیرا در سازمان افتاد مربوط به جنگ ۱۲ روزه و تهاجمی بود که به کشور صورت گرفت. این تهاجم یک اتفاق خاص و ویژه بود و شاید بتوان آن را یکی از متفاوت‌ترین حوادث در تاریخ معاصر ایران دانست که ایجاب می‌کرد آموزش و پرورش به صورت ویژه به آن توجه کند. با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از کتاب‌های درسی به چاپ سپرده شده بود و امکان ایجاد تغییر در آن‌ها وجود نداشت، اما به دلیل اهمیت موضوع و اشاره سازمان به وظایفش برای تولید محتوا در موقعیت‌های ویژه، مشورت‌هایی با فعالان و اندیشمندان داخل و خارج سازمان انجام شد. تصمیم بر این شد که سه بسته آموزشی برای دانش‌آموزان در سه دوره تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم)، آماده شود تا به عنوان کمک‌کار معلمان، دبیران، مدیران و مربیان در مدرسه مورد استفاده قرار گیرد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفت: با توجه به زمان محدود، آماده‌سازی، چاپ و نهایی کردن این بسته‌ها بر اساس پیش‌بینی اولیه، به ابتدای سال تحصیلی نمی‌رسید. پیش‌بینی ما این است که ان‌شاءالله برای ابتدای آبان ماه و نزدیک ایام روز دانش‌آموز، این بسته‌ها در مدرسه آماده باشند.
وی ادامه داد: برنامه‌های پیش‌بینی شده برای فعال کردن حداکثری مدارس جهت استفاده از محتوای تولید شده بسیار متنوع است. بخشی از محتوا به صورت متنی و درسی، توسط معلمان دروس مختلف (تاریخ، جغرافیا، دینی) قابلیت استفاده دارد و به عنوان مکمل آموزشی کتاب درسی خواهد بود. بخش دیگری از محتوا و فعالیت‌ها به گونه‌ای است که در قالب رویداد یا مراسم در مدرسه قابل برگزاری است. هدف اصلی این بود که زمینه‌ای فراهم شود تا فعالیت‌ها و گفت‌وگوهای دانش‌آموزان در مدرسه به صورت هدفمندتر و منسجم‌تر انجام شود. یکی از اولویت‌های جدی ما در تدوین این بسته‌ها این بود که زمینه را فراهم کنیم تا دانش‌آموزان خودشان به روایت تجربه‌هایشان از این دوره بپردازند. اولویت اصلی ما این بود که ما سخنگوی اول و اصلی نباشیم، بلکه زمینه‌ساز گفت‌وگو و روایت‌گری دانش‌آموزان باشیم.
لطیفی با بیان اینکه یکی از اتفاقات خوب سال گذشته، برگزاری منظم جلسات شورای حمایت از فیلم‌های کودکان و نوجوانان بود، اظهار کرد: این موضوع به دلیل کم‌مهری‌هایی که طی چند سال در وزارت آموزش و پرورش با آن مواجه شده بود، در سال گذشته با همت احیا شد. فیلم نقش بسیار موثری در نگاه انسان دارد و یک رسانه و ابزار تربیتی و آموزشی بسیار موثر است. تمامی فیلم‌هایی که در محیط‌های آموزش و پرورش اکران می‌شوند یا دانش‌آموزان برای تماشای آن‌ها به سینما می‌روند، لازم است بر اساس چارچوب‌های قانونی، ابتدا در این شورا بررسی و مشاهده و سپس توصیه شوند. سال گذشته فکر می‌کنم بالغ بر ۴۵ فیلم سینمایی مناسب کودک و نوجوان توسط این شورا توصیه شد و همکاری خوبی با سازمان سینمایی صورت گرفت که جهت‌دهی خوبی در استفاده از فیلم‌های مناسب ایجاد کرد.
وی افزود: یکی دیگر از اقدامات سازمان در سال گذشته، ساماندهی منابع آموزشی و بررسی کتاب‌های کمک‌درسی بود؛ کتاب‌هایی که می‌توانند از جهت تربیتی برای دانش‌آموزان مفید باشند. بیش از ۳۷۰۰ کتاب در حوزه ساماندهی در سال گذشته در سازمان بررسی و در رده‌های مختلف توصیه شدند. مجلات رشد کماکان یکی از مهم‌ترین ابزارهای کمک آموزشی در مدارس هستند که امسال نیز با نوآوری‌های جدیدی مهمان مدارس خواهند بود.
لطیفی به جشنواره فیلم رشد اشاره کرد و گفت: هفته جاری، شورای سیاست‌گذاری آن برگزار خواهد شد. تغییراتی در رویکردها و سیاست‌های این جشنواره، که در دفتر انتشار و فناوری آموزشی بررسی شده، پیشنهاد شده است. اگر در جلسه هفته آینده به تصویب برسد، جشنواره امسال با یکسری تغییرات برگزار خواهد شد.
وی افزود: جشنواره تولید محتوای الکترونیکی رشد، با مشارکت ۲۷ هزار اثر ان‌شاءالله امسال برگزار خواهد شد. جشنواره کتاب رشد و جشنواره تصویرگری و عکس رشد را نیز ان‌شاءالله امسال برگزار خواهیم کرد.
زهرا محمدپور
ارسال دیدگاه