کلاس درسی که با ذوق معلم جان گرفته است؛ روایت یک معلم عربی از آموزش به «نسل Z»

به گزارش پانا، نظام آموزشی امروز بیش از هر زمان دیگری با تغییرات نسلی، کاهش انگیزه یادگیری و ضرورت بازنگری در شیوه‌های تدریس مواجه است. در این میان، نقش معلمان خلاق و دغدغه‌مند در ایجاد تحول آموزشی اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند.

در این گفت‌وگو، پای صحبت‌های یکی از معلمان خوش‌ذوق و خلاق درس عربی نشسته‌ایم که با نگاهی عمیق و در عین حال مسئولانه، به بررسی چالش‌های آموزش در نسل Z، ضرورت ایجاد محیط امن و انسانی در کلاس درس  و لزوم حرکت از آموزش‌های حافظه‌محور به سمت آموزش مهارت‌محور می‌پردازد. روایتی از دل کلاس درس که می‌تواند برای سیاست‌گذاران آموزشی، معلمان و علاقه‌مندان حوزه تعلیم و تربیت تامل‌برانگیز باشد.

علاقه، نقطه آغاز خلاقیت در تدریس  

علی فرامرزی دبیر درس عربی مدرسه هدایتی ۲ و مدرسه فرهنگ ناحیه یک استان قم در گفت‌وگو با پانا درباره تغییر ذائقه نسل جدید و چگونگی رویکرد آموزش و پرورش متناسب با این تغییر، گفت: «من یک معلم معمولی‌ام که کارم را فقط به یک دلیل دوست دارم؛ علاقه. وقتی علاقه وجود داشته باشد، خلاقیت هم به‌طور طبیعی شکل می‌گیرد و نتیجه آن، ارتباط موثر با دانش‌آموز و استقبال او از کلاس درس است. اتفاقات خوب آموزشی معمولا  محصول همین علاقه واقعی‌اند، نه اجبار و وظیفه اداری که برخی تصور می‌کنند.»

فرامرزی ادامه داد: «ما امروز در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که متاسفانه سطحی‌نگری در آن پررنگ شده است. حتی بسیاری از محتواهای تولیدشده عمق لازم را ندارند. اگر به کسی پیشنهاد دهید که تنها ۲۰ دقیقه یک فیلم عمیق و اندیشمندانه ببیند، اگر تا پایان دوام بیاورد، کار بزرگی کرده است. معمولا  یا خمیازه می‌کشد یا حوصله‌اش سر می‌رود.»

وی افزود: «نمونه روشن این وضعیت را می‌توان در ریلزهای اینستاگرام دید. مردم بیش از آنکه به دنبال فهم عمیق باشند، به محتوایی گرایش پیدا کرده‌اند که صرفا  لحظه‌ای سرگرم‌کننده باشد. همان زمانی که می‌شود صرف تماشای یک فیلم تامل‌برانگیز کرد، به دیدن چند کلیپ سطحی می‌گذرد. این مسئله نشان می‌دهد جامعه ما کم‌حوصله شده؛ حتی در روابط خانوادگی نیز این کاهش حوصله قابل مشاهده است.»

علی فرامرزی اظهار کرد: «در چنین شرایطی، نقش معلم بسیار پررنگ می‌شود. وظیفه منِ معلم این است که حوصله دانش‌آموز را داشته باشم. دانش‌آموز باید بتواند در کلاس حرف بزند و نظرش را بیان کند، حتی اگر آن نظر اشتباه باشد. کلاس درس باید فضایی برای گفت‌وگو باشد، نه اینکه فضایی برای ترس از اشتباه باشد.»

کلاس امن؛ پیش‌نیاز یادگیری واقعی  

وی ادامه داد: «اگر در کلاس کسی بخواهد دانش‌آموزی را مسخره کند یا آزار دهد، وظیفه معلم است که قاطعانه جلوی آن بایستد و اجازه ندهد امنیت روانی کلاس خدشه‌دار شود. من به این فضا «محیط امن و انسانی» می‌گویم. انسان ذاتا  ممکن‌الخطا است؛ ما ربات نیستیم. محیط آموزشی باید انسانی باشد، به‌ویژه از نظر امنیت روانی.»

این معلم خلاق تاکید کرد: «پس از ایجاد امنیت، نوبت احترام است. معلم باید به دانش‌آموزش عزت بدهد. وقتی دانش‌آموز احترام و محبت را احساس کند، کلاس برایش دلپذیر می‌شود. در چنین فضایی، هم یادگیری عمیق‌تر اتفاق می‌افتد و هم خلاقیت معلم شکوفا می‌شود. مهم‌ترین نکته این است که ذهن دانش‌آموز برای یادگیری آماده باشد.»

عبور از شیوه‌های سنتی تدریس  در عصر جدید

فرامرزی به شیوه‌های تدریس سنتی اشاره کرد و گفت: «روش‌های قدیمی مبتنی بر سخنرانیِ یک‌طرفه امروز دیگر کارایی ندارند. اگر معلم فقط گوینده باشد و دانش‌آموز شنونده منفعل، طبیعی است که اثرگذاری کاهش پیدا کند. امروز سخنران‌های حرفه‌ای فراوانی وجود دارند. هنر معلم این است که ابتدا فضا را آماده کند و سپس محتوا را  به‌ویژه در مواجهه با نسل Z منتقل کند.»

وی با بیان اینکه بین ما و نسل Z فاصله نسلی وجود دارد، اظهار کرد: «زبان ما رسمی‌تر و زبان آن‌ها محاوره‌ای‌تر است. درک این تفاوت نه‌تنها ضعف نیست، بلکه یک ضرورت حرفه‌ای است. البته این به معنای شکستن شأن معلم نیست؛ بلکه در عین حفظ اقتدار باید پلی ارتباطی ایجاد شود تا دانش‌آموز احساس دیده‌شدن و فهمیده‌شدن کند.»

فرامرزی ادامه داد: «یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها در آموزش، قضاوت‌کردن دانش‌آموز است. بسیاری از ما خود قربانی قضاوت‌های نادرست بوده‌ایم. قضاوت اعتمادبه‌نفس را از بین می‌برد و مسیر رشد را می‌بندد. نه باید دانش‌آموز را قضاوت کنیم و نه اجازه دهیم دیگران این کار را انجام دهند.»

آموزش حافظه‌محور بدون کاربرد، اتلاف منابع انسانی است

وی تاکید کرد: «دروس زبان‌های خارجه  مانند عربی یا انگلیسی نباید صرفا  برای رفع تکلیف ارائه شوند. معلمی که حقوق دریافت می‌کند حتی  اگر کم باشد، هزینه‌ای برای نظام آموزشی دارد و این هزینه باید بهینه مصرف شود. آموزش حافظه‌محور بدون کاربرد، اتلاف منابع انسانی است.»

فرامرزی گفت: «دانش‌آموز امروز صریح می‌پرسد: «این درس به چه درد زندگی من می‌خورد؟» این پرسش گستاخی نیست، بلکه نشانه هدف‌مندی است. نسل امروز به‌دنبال معنا است. معلم موفق کسی است که کاربرد آموخته‌ها را به‌طور شفاف به دانش‌آموز  نشان دهد.»

وی افزود: «در روزگاری که هوش مصنوعی بسیاری از امور حفظی را انجام می‌دهد، اگر دلیلی برای یادگیری ارائه نکنیم، دانش‌آموز حق دارد سوال کند. زمان انسان سرمایه است و باید بداند چرا آن را صرف یادگیری می‌کند.»

 ضرورت آزمایشگاه زبان در مدارس  

فرامرزی بر ضرورت ایجاد آزمایشگاه زبان در مدارس  تاکید کرد و گفت: «برای آموزش واقعی زبان، وجود آزمایشگاه زبان ضروری است؛ چه عربی و چه انگلیسی. گوش دادن، تکرار، تمرین و مکالمه، ستون‌های اصلی یادگیری زبان‌اند. خود من با وجود تحصیلات دانشگاهی در رشته عربی، تا زمانی که سراغ مکالمه نرفتم، توان واقعی صحبت‌کردن نداشتم. این مسئله نیازمند تقویت ساختاری است.»

لزوم آموزش مهارتی به دانش‌آموزان

این دبیر زبان عربی به  آموزش مهارتی به دانش‌آموزان اشاره کرد و افزود: «صریح می‌گویم که  یا باید زبان را به‌صورت مهارت‌محور آموزش دهیم، یا اساسا  آن را از سرفصل‌ها حذف کنیم. در دنیای امروز که ابزارهای هوشمند همیشه در دسترس‌اند، آموزش صرفا  نظری توجیهی ندارد. تجهیز آزمایشگاه زبان هزینه سنگینی ندارد؛ چند سیستم و تجهیزات صوتی ساده کفایت می‌کند. با این حال، حتی در برخی مدارس خاص و هوشمند نیز چنین امکاناتی فراهم نیست.»

وی افزود: «توصیه من به همکارانم این است که با دانش‌آموزان رفیق باشید، به معنای واقعی کلمه رفیق باشید. بگذارید کلاس جایی باشد که حال دانش‌آموز خوب است. در این صورت، هم یادگیری اتفاق می‌افتد و هم اثر و خاطره‌ای ماندگار برای شما باقی می‌ماند. درست است که شرایط کاری سخت است، اما وقتی وقت و انرژی صرف می‌کنیم، بهتر است نتیجه‌ای واقعی و ماندگار از آن به دست آوریم.»

کلاس درس تنها زمانی می‌تواند اثرگذار باشد که به محیطی امن، انسانی و معنادار تبدیل شود

آنچه از این گفت‌وگو برمی‌آید، فراتر از تجربه شخصی یک معلم است؛ تصویری روشن از چالش‌های امروز آموزش و ضرورتی انکارناپذیر برای بازنگری در رویکردهای تدریس. در دنیایی که شتاب، سطحی‌نگری و فناوری‌های هوشمند بر شیوه‌های یادگیری سایه انداخته‌اند، کلاس درس تنها زمانی می‌تواند اثرگذار باشد که به محیطی امن، انسانی و معنادار تبدیل شود.

دانش‌آموز امروز به‌دنبال حفظ کردن نیست، بلکه می‌خواهد بداند «چرا» یاد می‌گیرد و «چگونه» آنچه می‌آموزد در زندگی‌اش به کار می‌آید. تجربه این معلم نشان می‌دهد که آموزش، اگر مهارت‌محور، کاربردی و همراه با احترام به کرامت انسانی دانش‌آموز نباشد، به اتلاف زمان و انرژی می‌انجامد.

پیام نهایی این گفت‌وگو روشن است؛  تحول آموزشی از کلاس درس آغاز می‌شود،  از معلمی که می‌شنود، قضاوت نمی‌کند، فضا می‌سازد و یادگیری را به تجربه‌ای زنده و پایدار تبدیل می‌کند.

ویدئوهایی که مشاهده می‌کنید، روایتگر نگاهی متفاوت به تدریس است؛ نگاهی که بر ارتباط، احترام و مشارکت و علاقه‌مندی  دانش‌آموزان به کلاس درس تاکید دارد. این کلاس درس با شور و علاقه و ذوق این دبیر جان رفته است. این همان چیزی است  که نسل امروز از کلاس درس می‌خواهد.

به امید آنکه چنین نگاه‌های خلاق و انسانی به آموزش بیش از پیش دیده و تقویت شود و کلاس‌های درس، فضایی امن و دل‌پذیر برای رشد استعدادهای دانش‌آموزان باشند. تجربه‌هایی از این دست نشان می‌دهد که با همراهی، صبوری و توجه به احساس دانش‌آموزان، می‌توان یادگیری را به تجربه‌ای ماندگار و الهام‌بخش تبدیل کرد.