فضای مجازی؛ ابزار آموزش و تربیت یا ویرانگر شخصیت؟

کودکی ونوجوانی، سن آموزش، تاثیرپذیری و یک فرصت مهم برای شناخت واقعیت‌های دنیا و برنامه‌ریزی برای قبول مسئولیت و ایفای نقش در بزرگسالی است. باتوجه شرایط حال حاضر از اولین تاثیرات فضای مجازی بر کودکان و تربیت آنان این است که کودک و نوجوان ما از منبعی واقعیت را می‌آموزد که خودش غیرواقعی و مجازی است. پس هر چه بنا برای زندگی واقعی‌اش طرح ریزی کند، بیهوده است؛ چون از واقعیت در این دنیا دور است. پس عمر مخاطب کاربری تلف شده و انرژی و شور دوره طلایی زندگی‌اش را در جایی خرج کرده که نه تنها هیچ کمکی برای ساخت آینده‌اش نمی‌کند، بلکه فضا را برای ساختن هویت‌های غیرواقعی فراهم کرده و او را به غیر‌واقعی بودن عادت داده است.

البته اگر فضای مجازی با مدیریت درست در اختیار کودکان قرار گیرد، می‌تواند آثار مفیدی نیز داشته باشد. در این راستا می‌توانیم به عملکرد کشورهای پیشرفته نگاه کنیم که به چه نحوی توانسته‌اند با برنامه‌ریزی صحیح کودکان و نوجوان را از موارد خطرآفرین در فضای مجازی دور کنند‌؛ انتظار می‌رود در ایران نیز چنین برنامه‌ریزی صورت گیرد و دیگر شاهد استفاده بی‌رویه کودکان و نوجوانان از این فضای غیر حقیقی نباشیم.

براساس گفته برخی کارشناسان، در جهت انجام برنامه‌ریزی برای کودکان و نوجوان در فضای مجازی، در نخستین قدم باید زمان‌هایی که استفاده پایش شود، چرا که آمارها نشان می‌دهد، درصد بالایی از نوجوانان به طرز ناباورانه‌ای در شبکه‌های مجازی به خصوص اینستاگرام و تلگرام حضور دارند و در نهایت نیز هیچ فعالیت سازنده و مفیدی از سوی آن‌ها در این محیط‌ها دیده نمی‌شود، همچنین براساس برخی آمارهای دیگر، متاسفانه در کشور ما، میانگین ساعت حضور افراد در فضای مجازی، بین حدود 5 الی 6 ساعت در روز است که نسبت به میانگین جهانی، رقمی فاجعه بار است. برای بررسی بیشتر در این زمینه آثار و راهکارهای جلوگیری از فضای مجازی به سراغ یکی از کارشناسان این حوزه رفته‌ایم.

نیما مجدی، کارشناس حوزه ارتباطات در گفت‌وگو با پانا اظهار کرد: «فضای مجازی مثل یک بیماری در همه جوامع شایع شده است و نمی‌توان به صورت کامل آن را کنترل کرد. فضای مجازی در همه دنیا به معنای یک فضای سایبری برای توصیف فناوری دیجیتال است. فضای مجازی از سال 1980 وارد ادبیات علمی شد و در حوزه کامپیوتر، مخابرات و دیجیال نمود پیدا کرد و به نوعی پدیده تقریبا نو ظهور به شمار می‌آید.»

وی بیان کرد: «اکنون فضای مجازی در راستای مفاهیم فردی نیز کاربرد دارد. علاوه بر این فضای مجازی در حوزه بین‌المل هم کاربرد فراوانی دارد به این صورت که فرد می‌تواند از طریق فضای مجازی در کلاس‌های بین‌المللی شرکت کرده بدون اینکه به طور فیزیکی در آن کلاس‌ها حضور داشته باشد.»

خانواده‌ها تا 12 سالگی برای فرزندان گوشی موبایل نخرند

مجد درباره نقش خانواده‌ها کنترل فضای مجازی برای فرزندان، بیان کرد:‌ «فیلترهایی که در فضای مجازی در کشور ما صورت می‌گیرد در بعضی از موارد بسیار درست و مفید است. ما باید به عنوان پدر و مادر تاثیرات مثبت و منفی را بدانیم زیرا فضای مجازی به عنوان یک وسیله جمعی بسیار در تربیت فرزندان تاثیرگذار است. بهتر است خانواده‌ها تا 12 سالگی برای فرزندان گوشی موبایل نخرند.»

این کارشناس ادامه داد: «زیرا شخصیت اولیه انسان تا سن 12 سالگی شکل نمی‌گیرد و هنگامی که تا قبل از سن 12 سالگی فضای مجازی در اختیار کودکان قرار گیرد، به مرور زمان نقاط ضعف آن بیشتر در زندگی کودک نمایان می‌شود.»

مجد افزود: «پدر و مادر باید آموزش ببینند و با مطالعه بالا از طریق رسانه ملی و آگاه‌سازی، فرهنگ آموزش فضای مجازی را بیاموزند. پدر و مادر باید خود را ارتقا داده تا مثلا در صورت گریه فرزند به او گوشی موبایل ندهند، چرا که با این کار تاثیرات مخربی بر روان فرزند می‌گذارند.»

وی گفت: «رویکرد کشورهای خارجی را در کنترل فضای مجازی نمی‌توان با ایران مقایسه کرد. کشورهای اروپایی، امریکایی فزهنگ مشخص و متفاوتی با ایران دارند. به طور مثال در کشورهای اروپایی کودک از سن 5 سالگی می‌تواند در صورت بروز مشکل با پلیس تماس بگیرد و پلیس در صورت بروز مشکل با خانواده آن‌ها برخورد می‌کند.»

این کارشناس گفت: «در فرهنگ کشورهای غربی محدودیتی برای نوجوان وجود ندارد و آزادانه می‌توانند بسیاری از فعالیت‌هایی که در فرهنگ ما وجود ندارد را انجام دهند. بنابراین نوع استفاده از فضای مجازی و رویکرد‌های آن‌ها در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته با ایران متفاوت است. و نمی‌توان این دو را با هم مقایسه کرد.»

مجد بیان کرد: «تقریبا از سال 95 که شبکه‌های اجتماعی در ایران ظهور پیدا کرد، آمار طلاق هم بالا رفت زیرا ما فرهنگ و آموزش لازم برای استفاده از فضای مجازی را ندیده بودیم و فضای مجازی به مکانی برای بروز برخی رفتارهای ناهنجار افراد تبدیل شده بود.»

دولت با وضع قوانین شفاف در راستای آگاه‌سازی افراد برای استفاده از فضای مجازی گامی مثبت بردارد

وی درباره نقش دولت در این زمینه بیان کرد: «نقش دولت و دولتمردان در این زمینه این است که به طور درست و دقیق از طریق رسانه ملی مثل رادیو، تلویزیون به خانواده‌ها نحوه استفاده درست و اصولی از فضای مجازی را آموزش دهند. به نظر می‌رسد دولت می‌تواند با استفاده از یک سری قوانین شفاف و تاثیرگذار درزمینه فضای مجازی، شرایط را برای همه مردم بهتر کند.»

در نتیجه بهتر است قبل از استفاده از فضای مجازی فرهنگ استفاده از آن را بدانیم. در این مسیر دولت نقش بسزایی دارد و می‌تواند با استفاده از رسانه‌ملی این آگاه‌سازی را انجام دهد. در ابتدا باید خانواده‌ها را با اصول و فرهنگ ارتباط با فضای مجازی آشنا کنیم تا کودکان تحت کنترل آن‌ها در استفاده از شبکه‌های اجتماعی آسیب کمتری را متحمل شوند.