نظام بانکی باید از بنگاه داری فاصله بگیرد

ذبیح‌الله خداییان روز شنبه در آیین رونمایی از سامانه جامع نظارت بر شبکه بانکی کشور اظهار کرد: اقتصاد کشور ما بانک‌محور است، اگر بانک‌ها به‌درستی و در چارچوب وظایف خود عمل کنند، قطعاً زمینه رشد و توسعه اقتصاد کشور فراهم می‌شود.

وی با بیان اینکه در شبکه بانکی مشکلاتی وجود دارد، افزود: لازم است همه ما چه دستگاه‌های نظارتی، چه دستگاه‌های اجرایی و چه مدیران عامل بانک‌ها، برای رفع آن‌ها همکاری کنیم.

خداییان یکی از مشکلات اصلی شبکه بانکی را نبود شفافیت دانست و گفت: نبودِ شفافیت باعث شده نتوانیم مشکلات بانکی را به‌موقع شناسایی کنیم و اقدامات لازم برای رفع آن‌ها انجام شود. به همین دلیل، بسیاری از اقداماتی که انجام می‌شود پسینی، نه پیشینی است.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور تصریح کرد: به‌دلیل پراکندگی داده‌ها و تاخیر در شناسایی تخلف و ریسک، هزینه‌ها افزایش می‌یابد و کشف تخلفات دیرهنگام اتفاق می‌افتد.

خداییان افزود: اگر مدیران عامل بانک‌ها همکاری کنند و به تکالیف قانونی خود عمل نمایند، چیزی بیش از وظیفه از آنان خواسته نمی‌شود. در این صورت، با شرایطی مانند وضعیت بانک آینده یا سایر بانک‌های ناتراز روبه‌رو نخواهیم شد. در واقع، اگر تشخیص مشکلات به‌موقع انجام گیرد، نیازی نیست کار به نقطه‌ای برسد که بانکی در مرحله «گزیر» قرار گیرد.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور گفت: یکی از مشکلات اساسی در شبکه بانکی کشور، پرداخت تسهیلات به اشخاص مرتبط، ذی‌نفعان واحد و شرکت‌های وابسته به خود بانک‌ها است.

وی ادامه داد: کافی است عملکرد این بانک‌ها بررسی شود تا مشخص گردد تسهیلات کلان به چه اشخاص یا شرکت‌هایی پرداخت شده است؛ آیا این منابع در مناطق محروم هزینه شده‌اند؟ آیا با قوانین و سیاست‌های مربوط به تولید، جهش تولید یا بخش مسکن هم‌راستاست؟ یا عمدتاً تسهیلات به شرکت‌های زیرمجموعه‌ همان بانک‌ها اختصاص یافته است؟

به گفته وی، سئوال اساسی اینجاست که چه زمانی قرار است بانک‌ها از بنگاهداری رهایی پیدا کنند؟ مگر قانونی تصویب نشده است که بانک‌ها موظف‌اند ظرف سه سال، فعالیت‌های بنگاه‌داری خود را کنار بگذارند؟ چه مدت از اجرای این قانون گذشته و آیا بانک‌ها واقعاً بنگاه‌داری را کاهش داده‌اند یا حتی افزایش داده‌اند؟

خداییان یادآور شد: این، تکلیف قانونی است و بی‌توجهی به آن، نشان از عدم مدیریت صحیح منابع و مصارف دارد؛ مسئله‌ای که خود موجب افزایش اضافه‌برداشت از بانک مرکزی می‌شود.

وی افزود: اکنون این پرسش مطرح است که رشد مطالبات غیرجاری بانک‌ها چقدر است؟ آیا این میزان با استانداردهای بین‌المللی نظام بانکی مطابقت دارد یا دو برابر میانگین آن است؟ در بسیاری از موارد، ارزیابی صحیح وثایق و مدیریت ریسک اعتباری در بانک‌ها انجام نمی‌شود.

به گفته وی، تسهیلاتی پرداخت شده که بازپرداخت آن به‌موقع صورت نمی‌گیرد؛ و زمانی که بانک برای وصول مطالبات به سراغ وثیقه می‌رود، مشخص می‌شود ارزش وثیقه حتی کفاف یک‌سوم تسهیلات را هم نمی‌دهد.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور اظهار کرد: مقررات بانک مرکزی برای همه بانک‌ها لازم‌الاجرا است؛ اما آیا نرخ‌هایی را که بانک مرکزی برای سود سپرده‌ها و تسهیلات مقرر کرده، بانک‌ها رعایت می‌کنند؟

خداییان افزود: در بررسی‌هایی که برای نظارت بر عملکرد برخی بانک‌ها انجام دادیم، مشاهده شد به‌ویژه بانک‌های غیردولتی در مقابل اجرای دستورالعمل‌های نظارتی مقاومت شدیدی نشان می‌دهند. سؤال اینجاست: اگر در کارمان مشکلی وجود ندارد و کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه نیست، چرا باید در برابر نظارت مقاومت شود؟

رئیس سازمان بازرسی کل کشور تصریح کرد: باید مشکوک باشیم نسبت به بانکی که در مقابل نظارت شدیداً مقاومت می‌کند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر بدهی دولت به شبکه بانکی بخشی از سرمایه بانک‌ها را منجمد کرده است و این موضوع خود یک مشکل است.

خداییان گفت: تسهیلات تکلیفی را وضع می‌کنیم اما شاید توجه به منابع بانک‌ها نمی‌شود و لذا بانک‌ها نمی‌توانند تسهیلات تکلیفی را پرداخت کنند چرا که برخی بانک‌ها بخشی از این تسهیلات را به اشخاص خاص یا بنگاه‌های وابسته به خود داده‌اند.

وی با طرح این پرسش که اکنون چه میزان از تسهیلات تکلیفی که برای جهش تولید مسکن در نظر گرفته شده، بانک‌ها نتوانستند پرداخت کنند؟ پاسخ داد: طبق گزارش دیوان محاسبات ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان نتوانسته‌اند پرداخت کنند. یعنی ۲۰ درصد از این میزان را که اکنون باید سازمان امور مالیاتی به موجب قانون، مالیات آن را دریافت کند می‌شود بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد.

وی افزود: از یک سو قانون تصویب می‌شود و از سوی دیگر بانک‌ها به سبب عدم پرداخت باید جریمه شوند. بالاخره دیر یا زود سازمان امور مالیاتی به سراغ بانک‌ها خواهد رفت. اگر منابع ندارند پس چرا این میزان تصویب می‌شود و اگر منابع در اختیار دارند چرا پرداخت نمی‌شود.

رئیس سازمان بازرسی کل کشور گفت:بانک‌های غیردولتی در نظام بانکی نقش مهمی بر عهده دارند، این بانک‌ها خصوصی یا اختصاصی نیستند.

به گفته وی، سئوال این است که چند درصد از این بانک‌های غیر دولتی را یک شخص واحد می‌تواند داشته باشد؟ با اجازه بانک مرکزی ۳۳ درصد.

وی افزود: چرا یک نفر باید برای یک بانک تصمیم بگیرد؟ اگر یک نفر تصمیم گیرنده بود بانک مرکزی نباید به سراغ او برود که چه اتفاقی افتاده است و ببیند که چرا یک بانک را به نام فرد خاص می‌شناسند؟ جریان چیست؟

خداییان افزود:اعتقاد دارم که اگر با این مسائل به وقت خود برخورد نکنیم در آینده وضعیتی پیش می‌آید که مانند بانک‌هایی که آنها را منحل کرده‌ایم، آنها را نیز منحل کنیم.

انحلال افتخار نیست، بلکه پیشگیری از تخلف و بروز مشکل ارزش دارد

خداییات در خصوص مشکل بانک آینده، گفت: دراین بانک تسهیلات فقط به افراد خاصی پرداخت می‌شده و اینکه تسهیلات جدید پرداختی را هم با اقساط تسهیلات قبلی پرداخت کرده اند.

به گفته وی، با تسهیلات دریافتی ملکی را خریده اند با چند برابر قیمت و دوباره به نام خودشان به بانک فروخته اند.

رییس سازمان بازرسی کل کشور افزود: اگر کارها شفاف باشد با مشکلات مواجه نخواهیم شد ما که نباید افتخار کنیم که بانک آینده را منحل کردیم.

وی اظهار کرد: افتخار ما این است که به موقع ورود کنیم و جلو تخلف و انحلال را می‌گرفتیم و اجازه نمی‌دادیم مثلاً اضافه برداشت از بانک حدود ۵۰۰ همت شده یا زیان انباشته به این شکل شود.

ضرورت اقدامات پیشگیرانه در نظام بانکی 

رییس سازمان بازرسی کل کشور افزود: با راه‌اندازی سامانه جامع نظارت بر شبکه بانکی کشور با همکاری بانک مرکزی موضوع پیشگیری را در اولویت قرار خواهیم داد.

به گفته وی، باید به جایی برسیم که از نظارت سنتی به سمت نظارت مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال و با استفاده از هوش مصنوعی البته با رعایت محرمانگی پیش برویم، باید به جایی برسیم که خود سیستم‌ها هشدار بدهند؛ بانک‌ها استاندارد خاص و مقررات مشخص دارند و سیستم‌ها می‌توانند تشخیص دهند و حتما لازم نیست معاون بانک مرکزی یا بازرسان برای ارزیابی و نظارت اعزام شوند.

وی افزود: خوشبختانه در قانون جدید بانک مرکزی اختیارات موسع دارد و حتی دیگر لازم نیست که در امور بانکی اذن از سوی سران قوا گرفته شود چرا که خود قانون اجازه داده است. بر این اساس راه‌اندازی سامانه جامع نظارت بر شبکه بانکی کشور اقدام بسیار مثبتی است.

خداییان گفت: باید پیشگیری کنیم تا خدای ناخواسته ناچار نشویم تا یک موسسه مالی اعتباری یا یک بانک را که مردم به آنها اعتماد کرده‌اند به حالت گزیر ببریم، بلکه باید قبل از آن هشدار دهیم و مطمئن هستم در این صورت شبکه بانکی فعال و در اختیار اقتصاد جامعه خواهد بود.