اسناد حاکمیت ایران بر خلیج فارس، فصل جدیدی از پژوهش‌های تاریخی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور

به گزارش روابط عمومی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور، همایش و نمایشگاه «اسناد فارسی خلیج فارس» با تکیه بر اسناد مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور با حضور سیداحمدرضا خضری مشاور وزیر علوم، غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، محمدرضا بهزادی مدیر بخش اسناد و فهرست‌نویسی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور، جمشید نوروزی عضو هیئت علمی گروه تاریخ و زهرا ناظم بکائی رئیس دانشگاه الزهرا همچنین تعدادی از مسئولان آموزش عالی کشور در دانشگاه الزهرا (س) برگزار شد.

محمدرضا بهزادی مدیر بخش اسناد و فهرست‌نویسی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور در سخنرانی خود در این مراسم عنوان کرد: مرکز بین المللی میکروفیلم نور در حدود چهل و چند سال قبل با هدف دیجیتال‌سازی منابع خطی و اسناد کهن راه اندازی شده و حدود بیش از یک میلیون و چند صد هزار سند تاریخی به زبان فارسی را دیجیتال‌سازی کرده اسن و این روند ادامه دارد.

وی تصریح کرد: دوران اینکه ما بر نام اصیل خلیج فارس تکیه کنیم گذشته است‌. در دهه‌های گذشته که باید بر نام تکیه می‌کردیم، نکردیم و امروز که مدعیان بر اثبات حاکمیت جعلی خودشان تکیه می‌کنند ما هنوز در پیچ و تاب نام خلیج فارس هستیم.

بهزادی تایید کرد: امروز ما باید با اسناد حاکمیتی خودمان به دنیا بگوییم که حاکمیت این آبراهه با ما بوده و هست.

وی ادامه داد: این اسناد که در این نمایشگاه ارائه شده، قطره‌ای از اسناد فارسی حاکمیت ایران بر خلیج فارس است تا به حال نه دیده شده بود و نه به نمایش در آمده بودند. برای نخستین بار مرکز میکروفیلم نور که به همت والای دکتر مهدی خواجه پیری و به دستور مقام معظم رهبری تشکیل شده است، این اسناد را دیجیتال‌سازی کرده و با هدف اثبات حاکمیت بر خلیج فارس نشر داده است و این نمایشگاه گوشه‌ای از کارهای مرکز نور است.

مدیر بخش اسناد و فهرست‌نویسی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور اذعان کرد: دکتر مهدی خواجه پیری همچنین مجموعه‌ای بسیار غنی از نقشه‌های تاریخی خلیج فارس را در سال‌های دهه ۸۰ به دکتر حسن حبیبی و بنیاد ایرانشناسی اهدا کرد که سنگ بنای تحقیقات تاریخی وصف نقشه‌های خلیج فارس در تاریخ ایران هستند.

وی در پایان مرکز نور به عنوان یک مرکز بین المللی بسیار مهم در حوزه نسخ خطی و اسناد تاریخی معرفی کرد که می‌تواند پاسخگوی نیاز پژوهشگران و اساتید و دانشجویان در حوزه‌های مختلف علوم از طریق ارائه اسناد دست اول و بکر و نسخ خطی برای انجام پژوهش باشد.

سید احمدرضا خضری مشاور وزیر علوم نیز در سخنرانی خود با اشاره به اهمیت والای خلیج فارس از جنبه‌های مختلف، بر ضرورت حفظ و حراست از این میراث گرانبها تأکید کرد.

وی با بیان اینکه اگر تمام اسناد، مدارک، آثار و نوشته‌های موجود درباره خلیج فارس در کنار یکدیگر قرار گیرند، می‌توانند پهنه وسیعی از کرانه‌های این خلیج نیلگون را بپوشانند، به اهمیت تاریخی و تمدنی این منطقه اشاره کرد.

خضری با تأکید بر اهمیت راهبردی خلیج فارس، به نقش بی‌بدیل آن در تاریخ بشر و تمدن‌های گوناگون اشاره کرد و افزود: خلیج فارس از نظر فرهنگی، کهکشانی از اقوام، فرهنگ‌ها و ملت‌ها را در خود جای داده است.

این استاد دانشگاه تهران همچنین به اهمیت اقتصادی و زیربنایی خلیج فارس اشاره کرد و گفت: تعداد بنادر خلیج فارس با هیچ کجای دنیا قابل مقایسه نیست.

مشاور وزیر علوم با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته برای تحریف نام خلیج فارس در طول تاریخ، نسبت به این موضوع هشدار داد و گفت: اولین گام در این راه، بحث تحریف است. تحریف به این معنا که واقعیت را از مسیر اصلی خود خارج می‌کنند و تلاش دارند هویت این منطقه را خدشه‌دار کنند.

وی افزود: اسناد و مدارک علمی، حقوقی، سیاسی و تمدنی در داخل و خارج از کشور، گواهی بر این واقعیت است که خلیج فارس، همواره خلیج فارس بوده، هست و خواهد بود.

خضری با اشاره به اسناد تاریخی و جغرافیایی که در دوران اسلامی و پیش از آن، نام دریای پارس یا بحر فارس را برای این منطقه به کار برده‌اند، تأکید کرد: از هزاران سال پیش، هیچ نامی جز خلیج فارس برای این منطقه وجود نداشته است.

وی با اشاره به تلاش‌های مذبوحانه برای تغییر نام خلیج فارس در روزگار کنونی، هشدار داد که این اقدام می‌تواند منجر به ادعاهای حقوقی، ارضی و سرزمینی شود.

مشاور وزیر علوم با تأکید بر لزوم همگرایی ملی برای حفظ نام خلیج فارس، گفت: خلیج فارس، پاره‌ای از تن ماست. باید اختلافات را کنار گذاشت و با همبستگی ملی از این میراث گرانبها پاسداری کرد.

وی با اشاره به جانفشانی شمار زیادی از هموطنان برای دفاع از این مرز و بوم گفت: در واقع پیام همه رزمندگان جان بر کف وطن آن است که تمام تلاش خود را برای حفظ تمامیت ارضی کشور به کار گیریم.

خضری در ادامه ضمن بیان اهمیت اسناد تاریخی و نقش آن‌ها در اثبات حقوق ملی و بین المللی افزود: باید اسناد و مدارک مربوط به خلیج فارس را در مراکز علمی داخلی و مجامع بین‌المللی در معرض دید همگان گذاشت و نشان داد که این خلیج، همواره خلیج فارس بوده و خواهد بود.

در ادامه جمشید نوروزی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا نیز عنوان کرد: در ابتدا لازم می‌دانم درود بفرستم به روح استاد تازه درگذشته گروه تاریخ دانشگاه الزهرا مرحوم دکتر علی‌محمد ولدی که آخرین دغدغه پژوهشی او طرح مفصل چند جلدی تحت عنوان تاریخ حکمرانی ایران در دریای فارس بود. ما چندین جلسه درباره این‌طرح در گروه صحبت کردیم، او خیلی مصمم بود که به هر شکل آن را اجرا کند ولی حیف که به رحمت خدا رفت.

وی درباره ایده برگزاری نمایشگاه «اسناد فارسی خلیج فارس» در گروه تاریخ دانشگاه الزهرا بیان کرد: این ایده در ابتدا از سوی مرکز بین المللی میکروفیلم نور مطرح شد و مورد نوجه مراکز علمی و دانشگاهی قرار گرفت که در نهایت با حمایت معاون پژوهشی دانشگاه الزهرا امکان پیگیری پیدا کرد و با همراهی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور به نتیجه رسید.

نوروزی در ادامه با اشاره به اهمیت سند در حفظ مالکیت درباره فضای زمانی اسناد ارائه شده در نمایشگاه گفت: دوره کمپانی هند شرقی دوره‌ایست که از ۱۶۰۰ میلادی با ۱۸۵۸ میلادی تحت عنوان کمپانی هند شرقی در جاهای مختلف از جمله در خلیج فارس حضور داشته است؛ گرچه مقر اصلی این کمپانی در آسیا شبه قاره هند بوده ولی خلیج فارس یکی از قرارگاه‌های اصلی این کمپانی بوده و به تبع حضورش در خلیج فارس دردسرهای هم برای ایران عزیز ما داشته است. به همین دلیل اگر رویدادهای دوران حاکمیت کمپانی هند شرقی را در این دوره ۲۶۰ساله از جهات مختلف رصد کنیم به حضور خیلی خیلی مستمر و طولانی این کمپانی در آب راه خلیج فارس و اثراتی که بر ایران داشته است، برخورد می‌کنیم.

وی ادامه داد: بخشی از این اثرات در دوره‌های صفویه است ولی بخش‌های مضرتر این تاثیرگذاری در دوره‌های قاجار عملی شده و دردسرهای جدی برای ما داشته است. از دست رفتن بخشی از اراضی ایران به عوامل این کمپانی برمی‌گردد که در خلیج فارس در قرارگاه‌هایی چون بوشهر مستقر بودند. دلیل استقرار کمپانی هند شرقی بریتانیا بحث حفظ هند برای بریتانیا بود و به تبع آن خلیج فارس و دخالت در ایران جزو رویدادهایی است که در این اسناد ملاحظه می‌کنید. متاسفانه بخشی از این اسناد از خیانت برخی از ایرانی‌ها در کارهای کمپانی حکایت دارد که از دردها و گرفتاری‌هاییست که ما در طول تاریخ داشتیم.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا عنوان کرد: این اسناد تقریبا به این مقیاس در ایران وجود ندارد. رکوردهایی که آقای دکتر خواجه‌پیری تبدیل به میکروفیلم کرده است، یک میلیون و ۲۰۰ هزار عنوان است که برخی از اینها چندین برگ را در بر می‌گیرد؛ یعنی مجموعاً شاید حدود ۴ میلیون برگ سند است که از جهات مختلف، نه فقط اسمی بلکه عمدتا محتوایی، بحث ایران، اهمیت ایران و مالکیت ایران را روایت می‌کند.

وی ضمن تاکید بر اهمیت این سندها برای حفظ دعاوی حقوقی ایران گفت: به دلیل اینکه این سندها در ایران نیست کل آثاری که در مورد کمپانی هند شرقی در ایران انجام شده، فقط ۱۳ رسانه و ۹ کتاب است که بخش عمده آن کتاب‌ها هم ترجمه و تصحیح است. پس ما خیلی در این بحث دچار کم کاری هستیم و باید کار جدی کنیم. خیلی از این کم کاری‌های ما را کشورهای کوچک همسایه خیلی مفصل انجام می‌دهند، مثل آرشیو دیجیتال قطر که در آن‌ها هزاران برگ از همین سندها را دیجیتال می‌کنند و در تفسیرهایی که انجام می‌دهند، جاهایی که خلیج فارس است چیزهای دیگری می‌نویسند.

نوروزی در پایان گفت: این سندهایی که در نمایشگاه با همکاری مرکز میکروفیلم نور آماده کردیم، یک قطره از دریای اسناد تاریخی است که در جای جای دنیا داریم. به نظرم ما باید این زیربناها، یعنی کارهای سندی را جدی بگیریم و صبر نکنیم که دیگران برایمان نقشه بکشند. باید از قبل، از حیث سندی و تحقیقی، خیلی جدی، خوب و جامع کار کنیم که اگر مسائلی در جاهای حقوقی بین‌المللی مطرح می‌شود، دستمان پرتر باشد.

لازم به ذکر است که چندی پیش نشست تخصصی روز ملی خلیج فارس و نمایشگاه اسناد فارسی دیجیتال‌سازی شده مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور با عنوان «خلیج فارس دریای همدلی و همزیستی» نیز به همت این مرکز و با حضور اساتید و پژوهشگران این عرصه در دانشگاه خلیج فارس بوشهر برگزار شد.

در این نشست تخصصی شماری از اساتید از تاریخچه و اسناد ملی خلیج فارس سخن گفتند و ۳۲ سند در نمایشگاه عرضه شد.

محمدرضا بهزادی مدیر بخش اسناد و فهرست‌نویسی مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور نیز در این نشست اظهار کرد: مجموعه‌ای غنی از اسناد در زمینه منطقه خلیج فارس در کشور وجود دارد، اما بخش اندکی از آنها در دسترس دیجیتال قرار گرفته‌اند و برخی از اسناد بسیار مهم نیز در آرشیوهای بین‌المللی از جمله آرشیو بریتانیا، کتابخانه‌های ملی انگلستان، موزه‌های کالیفرنیا و حتی آرشیوهای موجود در هند نگهداری می‌شوند که دسترسی به آنها به مرور محدودتر شده‌است.

وی با بیان اینکه آرشیو بریتانیا به‌تنهایی شامل بیش از ۴۰۰ هزار سند درباره خلیج فارس است، افزود: برآوردها نشان می‌دهد بیش از یک میلیون و ۴۰۰هزار سند در آرشیوهای مختلف جهان در ارتباط با این منطقه ثبت شده که بخشی از آنها به وقایع قرن نوزدهم و تلاش قدرت‌های استعماری در خلیج فارس مربوط است.

مدیر اسناد مرکز میکروفیلم نور تاکید کرد: یکی از نکات مهم در این حوزه، نقش برجسته زبان فارسی در مکاتبات و اسناد تاریخی مربوط به ایران و خلیج فارس است که بسیاری از این اسناد توسط مراکز رسمی همچون مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و کتابخانه ملی ایران ثبت و نگهداری شده و نشان‌دهنده نفوذ تاریخی و فرهنگی ایران در منطقه در طول چند قرن گذشته است.

وی با بیان اینکه از سال ۱۴۰۰ پروژه دیجیتال‌سازی اسناد تاریخی آغاز شده‌است، گفت: تاکنون حدود ۷۰ هزار نسخه تصویری از اسناد در مراکز مختلف داخلی دیجیتال شده و در اختیار محققان قرار گرفته است و این روند با هدف تسهیل دسترسی پژوهشگران و مستندسازی دقیق‌تر تاریخ منطقه ادامه دارد.

مرکز بین المللی میکروفیلم نور مرکزی پژوهشی در محل خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو مرکز کشور هند است که به تهیه میکروفیلم، عکسبرداری، مرمت و نشر نسخه‌های خطی کهن به صورت چاپ می‌پردازد.