مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن: هدف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، «فرهنگ قرآن» بود، نه «تفسیر راهنما»

حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر قنبری، مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن دربارۀ تاریخچۀ پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن و سابقۀ حضور این نهاد در نمایشگاه‌ها گفت: پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی قم که تا سه سال پیش به نام مرکز فرهنگ و معارف قرآن شناخته می‌شد سال 1366 تأسیس شد. ما از سال 1372 شروع کردیم که در نمایشگاه‌ها شرکت کنیم و آثارمان را در نمایشگاه‌ها ارائه بدهیم که ابتدا در نمایشگاه کتاب شرکت کردیم سپس در دومین نمایشگاه قرآن که در ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی برگزار شد حضور داشتیم و از آن موقع ما در نمایشگاه‌های کتاب و قرآن حضور داریم.

وی دربارۀ آثار پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: کارهای ما عمدتاً پژوهشی است و عامه‌پسند نیست که همۀ افراد به غرفۀ ما بیایند. البته دنبال این هستیم که هر سال با دست پر به نمایشگاه بیاییم و آثار جدیدی را ارائه بدهیم که تاکنون هم این‌طور بوده و در سال‌های اخیر هم هر سال یک برنامۀ رونمایی از آثار مکتوب یا دیجیتالی‌مان داشتیم.

مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن دربارۀ تاریخچۀ شکل‌گیری «تفسیر راهنما» و «فرهنگ قرآن» به عنوان دو اثر برجستۀ پژوهشکده یادآور شد: پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن که قبلاً با نام مرکز شناخته می‌شد از سال 1366 به دنبال توسعه و انتشار دفاتر علمی مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از قرآن کریم شکل گرفت. ایشان 22 دفتر دارند که در زمان حضورشان در زندان ستم‌شاهی نوشتند به طوری برداشتشان از ابتدا تا انتهای قرآن است.

وی ادامه داد: آیت‌الله هاشمی این 22 دفتر را ابتدا به حزب جمهوری اسلامی دادند و آن عزیزان مقداری کار کردند و فیش‌های را تهیه کردند که یا آیت‌الله هاشمی نپسندیده بود یا حزب جمهوری گفته است ما آن‌طور که شما می‌خواهید نمی‌توانیم تهیه کنیم! ایشان هم کار را به مرکز پژوهش‌های صداوسیما سپردند و آن عزیزان هم کار کردند و فیش‌های برداشتند ولی باز هم آنچه آیت‌الله هاشمی می‌خواستند نتوانست تحقق پیدا کند و نهایتاً آیت‌الله هاشمی این‌کار را به دفتر تبلیغات اسلامی واگذار کردند که در مرکز تحقیقات آن، واحد فرهنگ قرآن تشکیل شد تا این دفاتر را بررسی کنند.

*هدف آیت‌الله هاشمی «تفسیر راهنما» نبود

حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری دربارۀ هدف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از تهیۀ «تفسیر راهنما» و «فرهنگ قرآن» اظهار کرد: هدف ایشان این بود که معجم موضوعی قرآن را ارائه بدهد اما مجموعه‌ای آمدند و تفسیر را هم کار کردند که خود آقای صالحی وزیر محترم فعلی ارشاد هم یکی از کسانی بودند که از ابتدای تفسیر راهنما در آن شرکت داشتند و الان هم اسمشان به عنوان یکی از پدیدآورندگان تفسیر راهنما هست، به علاوۀ عزیزانی از مشهد و قم که کار کردند و بحمدالله به همان روشی که مد نظر آیت‌الله هاشمی بود کتاب «تفسیر راهنما» در 20 جلد تألیف شد.

وی افزود: روش کار این‌طور بود که فیش‌های آیت‌الله هاشمی، آیه و فیش‌هایی مطرح می‌شد بعد افرادی به صورت گروهی دربارۀ فیش‌ها نظر می‌دادند که اگر می‌پسندیدند می فیش قبلو می‌شد وگرنه رد می‌شد. حتی یکبار آیت‌الله هاشمی گفت فیش‌های من را خیلی رد کردید که آقایان گفتند بالأخره فیش شما یک فیش است! آیت‌الله هاشمی هم نهایتاً می‌پذیرفتند و همیشه هم ایشان تأکید می‌کردند که کار جمعی را بهتر از کار فردی می‌دانم و در آخر هم وقتی کار چاپ می‌شد یک جلد خدمت ایشان فرستاده می‌شد و ایشان خودش نگاه می‌کرد یا دیگران نگاه می‌کردند و نظراتی که بود در حاشیۀ کتاب نوشته می‌شد تا در چاپ‌های بعدی نظرات اعمال شود.

مسئول دفتر ریاست پژوهشکدۀ فرهنگ و معارف قرآن ادامه داد: اما باید گفت که هدف ایشان تفسیر راهنما نبود و خودشان هم در آخرهای ریاست جمهوری‌شان که خدمتشان رسیدیم جلد اول فرهنگ قرآن را که آوردیم گفتند من هدفم فرهنگ قرآن بود که در خطبه‌های نماز جمعه هم تعبیر به کلید قرآن می‌کردند! خلاصه ایشان گفت هدفم کلید قرآن و فرهنگ موضوعی قرآن بود حالا شما از آن تفسیر راهنما هم درآوردید؛ سعیکم مشکور.

وی افزود: پس هدف فرهنگ قرآن بود و جلد اول فرهنگ قرآن را که ایشان دیدند بسیار خوشحال شدند و گفتند این همان است که من می‌خواستم و همین روند را ادامه بدهید. امروز هم بحمدالله کتاب «فرهنگ قرآن» در 33 جلد، با سه هزار موضوع اصلی و 60 هزار موضوع فرعی توانسته است دغدغۀ بزرگی را از عزیزان قرآن‌پژوه برآورده کند و بسیاری توانستند از آن استفاده کنند و بسیاری از افراد اظهار خرسندی می‌کنند که ما توانستیم از این کتاب در کارهای علمی استفاده کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین قنبری ادامه داد: البته بعضی از عزیزان می‌گفتند این کتاب هزینۀ سنگینی دارد چون 33 حلد است. ما از همان زمان با حذف متن آیات و حذف فیش‌ها توانستیم این 33 جلد را در چهار جلد تجمیع کنیم و به عنوان «مختصر فرهنگ قرآن» ارائه دادیم.

وی افزود: قرآن‌پژوهان از کشورهای دیگر هم وقتی مطلع شدند که چنین کتابی موجود است مشتاق شدند و به زبان‌های عربی، اردو و انگلیسی هم درخواست شد و الان یک مؤسسه دارد تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن را به زبان اردو کار می‌کند، فرهنگ قرآن به زبان عربی شش جلدش چاپ شده که در لبنان ترجمه می‌شود و به زبان انگلیسی هم یک جلد از فرهنگ قرآن را تاکنون کار کرده‌ایم و در حال بررسی است که چاپ شود.