عبدالرضا فرجی‌راد*
جنگ هیات‌های دیپلماتیک
طی روزهای گذشته، گزارش‌هایی از گفت‌وگوهای فشرده هیات‌های دیپلماتیک دولت ایالات متحده امریکا با خریداران نفت خام ایران منتشر می‌شود، همزمان ایران نیز تلاش می‌کند با اعزام هیات‌های بلندپایه دیپلماتیک به کشورهای مختلف، برای استمرار فروش نفت و روابط تجاری با شرکای خارجی‌اش رایزنی کند.
امریکایی‌ها از ابتدا اعلام کردند که قصد دارند سنگین‌ترین تحریم‌های اقتصادی تاریخ را علیه ایران اجرایی کنند. دولت کنونی امریکا طی یک سال و نیم گذشته نشان داده است که بر اساس هیچ نورم و هنجار خاص بین‌المللی رفتار نمی‌کند و رفتار تهاجمی در پیش گرفته است. در برابر تهران به نظر می‌رسد که واشنگتن، حجب و حیا را کاملا کنار گذاشته است، چرا که هر کشور دیگری در سیاست خارجی و روابط بین‌المللی خود قاعدتا بخشی از اصول، هنجارها و نورم‌های سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک را رعایت می‌کند، اما امریکا تصمیم گرفته است که در مقابل تهران، به هیچ یک از هنجارهای جاری در روابط بین‌الملل پایبند نباشد.
طی روزهای گذشته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای دوازدهمین بار متوالی، در گزارش خود به شورای حکام آژانس تاکید کرد که ایران به همه تعهدات خود بر اساس برجام پایبند بوده و کوچک‌ترین تخطی از تعهدات خود ندارد، همزمان امریکایی‌ها بدون توجه به این گزارش معتبر از سوی مرجع تخصصی مبارزه با اشاعه هسته‌ای، جمهوری اسلامی ایران را خطری برای منع اشاعه هسته‌ای توصیف کردند. اخیرا شاهد بودیم که دولت امریکا یک بیانیه با ١٢ شرط برای ایران مطرح کرده است. آنها عنوان کرده‌اند که بر اساس این طرح می‌خواهند فشار بر ایران را افزایش دهند تا ایران رفتارهای خودش را یکسره بر اساس معیارهایی که واشنگتن راسا برای منطقه تعیین می‌کند، تغییر دهد و همزمان اعلام کردند که مادامی که جمهوری اسلامی ایران کلیه این ١٢ شرط را یکجا اجرایی نکند، واشنگتن فشارهای سخت‌تری را به ایرانیان تحمیل خواهد کرد.
با بازگشت تحریم‌های ثانویه دولت ایالات متحده امریکا علیه ایران، که پیش از این بر اساس برجام تعلیق شده‌بودند و همچنین لغو معافیت‌های محدودی که در زمینه برخی تحریم‌های اولیه ایجاد شده‌بود، عملا دورنمای تجارت با ایران، برای بسیاری از کمپانی‌های بین‌المللی و دولت‌ها، مبهم و خطرناک شد. بر همین اساس برخی شرکت‌های اروپایی و آسیایی که در ایران مشغول فعالیت بودند، اعلام کردند که از ترس اقدامات تنبیهی امریکا از ایران خارج می‌شوند یا از سرمایه‌گذاری جدید در ایران خودداری می‌کنند. امریکا اعلام کرده است که کشورهای جهان باید تا آبان ماه سال جاری، واردات نفت ایران را کاملا متوقف کنند. بزرگ‌ترین مشتریان نفت خام ایران، کشورهای آسیایی هستند. ژاپن، کره‌جنوبی، هندوستان و چین بخش اعظم نفت خام صادراتی ایران را مصرف می‌کنند. امریکا در راستای تحرکاتش برای افزایش فشار بر ایران، تمرکز رایزنی‌ها و مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک خود را بر این کشورها قرار داده است. شاید برجسته‌ترین نمونه از این رایزنی‌ها را هفته گذشته با سفر نماینده دایم امریکا در سازمان ملل متحد، نیکی هیلی به دهلی نو مشاهده کردیم. امریکایی‌ها که روابط ویژه‌ای با هندوستان دارند، علاقه‌مندند به شکلی با دهلی نو برخورد کنند که به منافع این کشور آسیبی وارد نشود.
واشنگتن معتقد است که هند یک رقیب بالقوه در برابر رشد چین محسوب می‌شود، در عین حال در آسیای جنوبی، هند را به عنوان متحد خود در برابر پاکستان انتخاب کرده‌اند و در افغانستان نیز عملا هند را به عنوان یک شریک معرفی کرده‌اند. همین روابط ویژه باعث می‌شود که امریکا یکی از بلندپایه‌ترین دیپلمات‌های خود را که تبار هندی دارد، به دهلی نو اعزام می‌کند تا از یک طرف هندوستان را به لغو خرید نفت از ایران تشویق کند و همزمان اظهار می‌کند که امتیازهایی هم برای هند در نظر بگیرد، از جمله اینکه مجوز استمرار حضور هند را در پروژه چابهار بدهد. در واقع امریکا تلاش می‌کند این تحریم را به عنوان یک بده بستان به هندی‌ها قالب کند، که به ازای قطع خرید نفت، امتیاز چابهار را دریافت می‌کنند. هر چند روشن است که امریکایی‌ها عملا معامله‌ای را در برابر هند قرار نداده‌اند و فقط دنبال منافع خود هستند، از یک سو با قطع خرید نفت خام، خواستار تحت فشار قرار دادن ایران هستند و از سوی دیگر با حضور در چابهار خواهان هندوستان با پروژه بندر گوادر در پاکستان هستند که توسط چینی‌ها اجرا می‌شود، ضمن اینکه این پروژه عملا مسیر مشارکت هندوستان در آینده افغانستان را نیز تسهیل می‌کند. امریکا همزمان هیات‌هایی را به کره جنوبی و ژاپن اعزام کرده است تا دیگر مشتریان نفت خام ایران را نیز به قطع خرید مجاب کند. امریکا گفته که هیچ استثنا یا مجوز خرید ویژه‌ای در اختیار کشورها قرار نمی‌دهد. با وجود اعلام علنی این موضوع، خبر می‌رسد که هیات‌های امریکایی در مذاکرات خود با کشورهای خریدار نفت ایران، مساله صدور مجوزهای محدود برای خرید ناچیز نفت خام را از ایران برای جبران اثر تحریم‌ها به عنوان امتیاز به کشورهای خریدار نفت ایران ارایه می‌کنند. چنین اقدامی یک بازی دیگر از سوی واشنگتن است که تلاش می‌کند بعد از راضی کردن خریداران آسیایی نفت خام ایران به کاهش خرید تا سطح بسیار پایین، مطمئنم بعدها با لغو مجوزهای محدود، عملا این خرید را به صفر برساند. در واقع همانند مذاکرات با هندوستان، امریکایی‌ها معامله‌ای دو سر باخت را به عنوان بده بستان و معامله در برابر کشورها قرار داده‌اند و عملا انتخاب میان گزینه جریمه اقتصادی یا همراهی با تحریم نفتی را در برابر آنها گذاشته‌اند و حاضر به دادن هیچ امتیازی نیستند. امریکا بر اساس رویه‌ای که در پیش گرفته مشغول فعالیت دیپلماتیک است و هیات‌های خود را به این سو و آن سوی دنیا اعزام می‌کند، جمهوری اسلامی ایران هم در برابر تلاش می‌کند تا مشتریان خود را در جهان حفظ بکند و هیات‌های دیپلماتیک ایران به تازگی سفرهای خود را به بعضی از کشورها به خصوص کشورهای اروپایی و امریکای لاتین آغاز کرده‌اند. این کشورها اکنون بعد از رایزنی‌های جداگانه با تهران و واشنگتن، در برابر این گزینه قرار می‌گیرند که چگونه می‌توانند توازنی میان روابط خود با دو طرف برقرار کنند. در این موقعیت شرایط ایران، تا حدودی سخت است، چرا که واشنگتن هیچ نورم و هنجار بین‌المللی و حقوقی را عملا رعایت نمی‌کند و این کشورها با تردیدهایی مواجه هستند که اقدام بعدی امریکا چه خواهد بود. پایتخت‌های جهان به دلیل غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل اعتماد بودن امریکا در سایه این شک قرار گرفته‌اند که امریکا ممکن است اقدام‌هایی افراطی، غیرمعمول و نابهنجار در برابر آنها در پیش بگیرد که به‌شدت به منافع آنها آسیب وارد کند. اکنون نبرد رایزنی‌های تهران و واشنگتن، کشورها را در برابر این انتخاب قرار داده است که چگونه می‌توانند از این بحرانی که دونالد ترامپ ایجاد کرده است به سلامت دامن خود را بیرون بکشند.
هم‌پیمان‌های امریکا، به‌خصوص پادشاهی سعودی همزمان با امریکا به خط شده‌اند تا پشتوانه عملی اقدامات دیپلماتیک امریکا را تامین کنند. سعودی مضاف بر رقابت سیاسی و منطقه‌ای با ایران، از خروج صادرات نفت ایران از بازار جهانی هم استقبال می‌کند و عملا علاقه‌مند است تا با استفاده از تحریم‌های امریکا، جای تولید نفت خام ایران در اوپک را بگیرد و از این بحران به جز منفعت دیپلماتیک و سیاسی، منفعت اقتصادی هم برای خود تامین کند. طبیعتا تهران باید تا جایی که در توان دارد تلاش‌های خود در رایزنی‌ها و مذاکراتش را ادامه دهد. همزمان به جز هیات‌های دیپلماتیک، به گمان من بد نیست تا هیات‌های نفتی ایران هم به پایتخت‌های خریدار عمده نفت ایران از جمله چین، هند، کره جنوبی و ژاپن سفر کنند و بسته‌های ویژه تشویقی و رقابتی برای کشورهایی که به خرید نفت ایران ادامه دهند، تهیه کنند و همزمان ارزیابی کنند که تلاش‌های هیات‌های امریکایی تا چه اندازه بر ذهنیت سیاستگذاران کشورهای خریدار نفت ایران تاثیر گذاشته است و تا چه اندازه اراده مقاومت در برابر امریکا وجود دارد.
منبع: اعتماد
*استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین‌المللی
ارسال دیدگاه