محمد حیدری*
آیا بانک‌ها را میتوان مقصر تورم دانست
سال‌هاست که بانک‌ها مقصران اصلی تورم به شمار می‌‌‌روند. هرچند نمی‌‌‌توان تاثیر این نهادهای پولی را در بحث تورم نادیده گرفت؛ اما با توجه به شرایط اقتصادی کشور، بانک‌ها به‌ناچار به این سمت سوق داده شده‌اند.
عدم‌تکامل‌‌‌های بازار بدهی در ایران در کنار اقتصاد بسته ناشی از تحریم‌‌‌ها موجب شده است تا جریان ورود سرمایه خارجی به داخل ایران با مشکلات بسیاری مواجه شود. در نتیجه این موضوع وابستگی و اتکا به بانک‌ها در ایران برای موضوع تامین مالی به‌شدت بالا رفته است. اما بانک‌ها همواره منابع محدودی در اختیار دارند که با این منابع، هم باید نیاز صنعت، هم نیاز دولت و هم نیاز خانوارها به منابع مالی را جبران کنند. در نتیجه این موضوع گاه بانک‌ها ناچار خواهند بود دست به خلق پول بزنند. در این بین البته خود آنها هم از بحث تورم سود خواهد برد؛ اما در نهایت این سود به میزانی نخواهد بود که بتوان بانک‌ها را از عامل اصلی انتفاع از تورم دانست.
۲۰۲۲ در یک نگاه
تایلر کوئن، استاد اقتصاد دانشگاه جورج میسون، در یادداشتی که در بلومبرگ منتشر شد، اقتصاد جهان را در سالی که گذشت مورد بررسی قرار داد. این اقتصاددان به واسطه حضورش در فضای مجازی، چهره شناخته‌شده‌ای به شمار می‌رود. او و همکارش، الکس تبرک، صاحب یک کانال یوتیوبی هستند و در آن‌جا به توضیح مسائل اقتصادی به زبان ساده می‌پردازند. این اقتصاددان در ابتدای توصیف خود از سال ۲۰۲۲، این سال را سال «رویکردهای کلاسیک اقتصادی» دانست. کوئن با اشاره به اینکه اتفاقات سال ۲۰۲۲ با استفاده از تئوری‌های شناخته‌شده اقتصادی قابل‌توضیح بوده‌اند، به ناکامی تئوری‌های اقتصادی جدیدتر در پیش‌بینی این اتفاقات می‌پردازد. کوئن در یادداشت خود به چین، روسیه، انگلیس، آمریکا، هند، لهستان، نیجریه و اتیوپی پرداخته و مسائل اقتصادی متنوعی را بررسی کرده است.
تورم و چاپ پول
استاد دانشگاه جورج میسون پیش از همه‌چیز به تورم پرداخته است. بر این اساس داستان تورم بی‌سابقه سال ۲۰۲۲ با دو تئوری کلاسیک اقتصادی مطابقت دارد: رشد عرضه پول و افزایش قیمت انرژی. طی دو سال اخیر، فدرال رزرو ایالات متحده اجازه داد عرضه پول حدود ۴۰درصد افزایش یابد. با این رشد عرضه پول تعجبی ندارد که قیمت‌ها تا این حد افزایش یافته است. چندی پیش، اقتصاددانان اصرار داشتند کمبود تقاضا دائمی است و محرک تقریبا هرگز بیش از حد نبوده است. این نسخه افراطی از دیدگاه کینزی از بین رفته است، در‌حالی‌که نسخه‌ای از پول‌گرایی میلتون فریدمن بار دیگر در حال رشد است. چند سال پیش، طرفداران نظریه پولی مدرن (MMT) پیشنهاد می‌کردند درمان تورم بالاتر قیمت، افزایش مالیات است. خوشبختانه، این ایده به جایی نرسید. اکنون بحث تورم بر سیاست‌های فدرال رزرو متمرکز شده است، همانطور که باید باشد.
سمت عرضه واقعا مهم است
یکی از کلاسیک‌ترین درس‌های اقتصادی این است که محدودیت‌های سمت عرضه واقعا مهم هستند. در همین راستا، افزایش قیمت انرژی بیش از همه در اروپا نشان داد رکود می‌تواند ناشی از کمبود کالاها باشد. متاسفانه در سال ۲۰۲۲ ادوارد سی. اسکات، برنده جایزه نوبل اقتصاد، درگذشت. منتقدان پرسکات، او را به دلیل تاکید بر طرف عرضه به عنوان نیرویی در پشت چرخه ای تجاری مورد تمسخر قرار می‌دادند، اما تجربه امسال نشان داد پرسکات درست می‌گفت. اگر جنگ در اوکراین و اختلالات مرتبط با آن در تامین انرژی نبود، اقتصاد جهانی در وضعیت بسیار بهتری قرار می‌گرفت.
بگذار بازار کارش را کند
کوئن یکی از درس‌های اقتصادی سال گذشته میلادی را این‌گونه معرفی کرد: زنجیره‌های تامین گره‌های خودشان را باز می‌کنند. عکس‌های کشتی‌های باری که در انتظار تخلیه‌اند یکی از تصاویر پرتکرار سال ۲۰۲۲ بود. دسترسی به کالاها و خدمات خارجی بسیار ناچیز بود و قیمت آنها می‌توانست تا سطح بالایی افزایش پیدا کند. در طول سال ۲۰۲۲، بیشتر این صف‌ها و ازدحام‌ها از بین رفتند، زیرا به بازار اجازه فعالیت داده شد. یک بار دیگر، یک رویکرد بسیار سنتی در قبال اقتصاد تایید شد.
بحران به سبک قرن نوزدهم
سقوط صرافی FTX یکی دیگر از ماجراهای مهم سال 2022 بود. جدا از هر اشتباهی که ممکن است رهبری FTX مرتکب شده باشد، درس گسترده‌تر این اتفاق این است که موسسات مالی اضافی برای پایدار ماندن مشکل دارند. هدف از شکل‌گیری رمزارزها هرچه باشد و صرف‌نظر از اینکه این هدف محقق شده یا خیر، بحران این صرافی یادآور مشکلاتی است که مکتب قدیمی امور مالی با آن سردرگریبان است؛ یعنی سوءاستفاده از وجوه سرمایه‌گذاران و ناتوانی در پرداخت بازخریدها. به عبارت ساده این بحرانی از جنس بحران موسسات مالی در قرن نوزدهم میلادی است. با‌این‌حال به نظر می‌رسد سقوط این صرافی بزرگ بیشتر به خطاهای انسانی و رفتارهای نادرست فردی بازگردد تا اینکه به نفس پدیده رمزارز ارتباطی داشته باشد.
تمامیت‌خواهی و نتایج تکراری
چین و روسیه به عنوان دو نمونه شناخته‌شده کشورهای با نظام سیاسی بسته، سال 2022 را با تحولاتی پشت سر گذاشتند که بر نظریه‌های متداول درباره این‌گونه کشورها صحه گذاشت. حمله روسیه به اوکراین بسیاری از تصورات درباره توانایی‌های این کشور را با تردیدهایی مواجه کرد. تشکیلات نظامی روسیه مملو از سوءمدیریت و فساد بود که برای کسی که اقتصاد بوروکراسی‌های خودکامه را مطالعه کرده باشد تعجب‌آور نیست. در همین حال، تلاش چین برای مدیریت کووید خوب پیش نمی‌رود. سیاست کووید صفر، که اکنون به‌سرعت در حال ملغی شدن است، به کنترل تقریبا کامل اقتصاد و تصمیمات قاطعانه شخصی نیاز داشت، که ثابت شد بسیار نامحبوب و ناپایدار است. شکست این سیاست گفته عقل سلیم است و اینکه تا همین چند وقت قبل این سیاست همچنان ادامه داشت خود یک معجزه است. شکست سیاست کووید صفر مهر تاییدی بر این بینش دیرینه است که برنامه‌ریزی متمرکز یک سیستم اساسا غیرمتمرکز برای مدت طولانی امکان‌پذیر نیست.
لندن و مصائب ترک یورو
پیش از وقوع برگزیت، اقتصاددانان پیش‌بینی کردند خروج از تجارت آزاد با اتحادیه اروپا به اقتصاد بریتانیا آسیب می‌رساند. سال 2022 این گفته را تایید کرد.
برنده و بازنده جهان سوم
در جای دیگر در صحنه جهانی، دو اقتصاد موفق لهستان و هند حضور دارند که هر دو نرخ رشدی بالاتر از میانگین جهانی را تجربه کردند. موتور محرک اقتصاد هر دو کشور به انرژی کارآفرینی و اصلاحات اساسی دهه 1990 آنها بازمی‌گردد. دو تا از بزرگ‌ترین بازنده‌های سال 2022 اتیوپی و نیجریه هستند که اولی شاهد یک جنگ داخلی دوباره بود و دومی خشونت و بی‌نظمی بیشتری را تجربه کرد. برخی روندها باعث می‌شود گاهی نظریه‌های کلاسیک اقتصادی محبوبیتشان را از دست بدهند و محبوبیت نظریه‌های عجیب‌و‌غریب اقتصادی که گهگاه با عقل سلیم نیز در تعارض هستند افزایش یابد. به نظر می‌رسد سال 2022 سالی بود که اقتصاد متعارف انتقام خود را از این رویکردها گرفت و بار دیگر نشان داد همچنان رویکرد معتبری به شمار می‌رود که نادیده گرفتن آن به این آسانی‌ها نیست.
*دانشجوی کارشناسی‌ارشد اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی
منبع: دنیای اقتصاد
ارسال دیدگاه