بیژن بیرنگ: اثری که محترم نباشد ماندگار نخواهد شد

بیژن بیرنگ کارگردان تهیه کننده و فیلمنامه‌نویس سینما و تلویزیون ایران در گفت‌وگو با خبرنگار پانا درباره ماندگاری آثار تلویزیونی و در پاسخ به این پرسش که چرا طی سال‌های گذشته سریال‌های زیادی از تلویزیون و نمایش خانگی به نمایش درآمده ولی هیچکدام مانند سریال «خانه سبز» و «همسران» ماندگار نشده‌اند، توضیح داد: «ممکن است که افراد روی ساخت اثرشان خیلی فکر کنند، عوامل و بازیگران بسیار خوبی داشته باشند ولی اتفاق خوبی نمی‌افتد. در رابطه با بیژن بیرنگ باید به این فکر کرد که بیژن بیرنگ چه چیزی دارد؟ همان چیزی که من دارم الان باعث می‌شود کار نکنم! می‌دانید که من چه می گویم؟ اگر بخواهم مساله را باز کنم باید برگردم و بگویم چرا پشیمانم که این سریال‌ها را کار کردم. اینها ویژگی‌های فردی هر انسانی است و به نظر من به نگاه انسان به جهان، هستی و کائنات بر می‌گردد و اینکه وظیفه‌اش را به عنوان انسان چه می‌داند.»

وی بیان کرد: «مارکز یک جمله دارد که خیلی دوست دارم: اگر انسانی بتواند به بالابردن کیفیت زندگی یک انسان دیگر ذره ای کمک کند وظیفه انسانی خود را روی کره زمین انجام داده است. شاید ما نمی‌خواهیم بدانیم که وظیفه مان چیست.»

بیرنگ در ادامه گفت: «زوربای یونانی جمله‌ای دارد: ما همه سربازهای خداییم سرباز کسی است که هیچ درجه و موقعیتی ندارد سرباز صفر. ما روی زمین آمدیم تا وظایفمان را انجام دهیم. همه چیز از همین جا شروع می‌شود که ما چقدر وظیفه‌مان را به عنوان یک انسان روی زمین می‌خواهیم انجام دهیم. من از خودم تعریف نمی‌کنم؛ ما دغدغه مردم را نداریم، دغدغه مملکت‌مان را نداریم، ما حتی اکثرمان کشورمان را دوست نداریم! می‌گوییم عاشق کشورمان هستیم ولی در واقع نیستیم. عشق یک تعریف ساده دارد، عشق یعنی مسئولیت. بنابراین اگر چنین فضایی غالب شود، هر اثری که می‌سازیم ماندگار خواهد شد.»

وی همچنین اظهار کرد: «از طرف دیگر، هر اثر علاوه بر تعریف تکنیکی، تعریف دیگری هم دارد؛ باید دید که صاحب اثر چقدر محترم است و به تبع چقدر اثر محترم است. نمی‌شود اثری ماندگار باشد ولی صاحب اثر و اثر محترم نباشد! این یک فرمول کلیدی است که من کشف کرده‌ام. شما هر انسان ماندگاری را در تاریخ هنر ببینید چه سینما چه تئاتر چه ادبیات، همه انسان‌های محترمی هستند. شما نمی‌توانید بگویید که داستایوفسکی محترم نیست. نمی توانید بگویدی که فردوسی محترم نیست و اینها اثرشان هم محترم است. هر اثری که محترم نباشد ماندگار نخواهد شد. من این را نباید بگویم ولی می‌گویم؛ شاید «خانه سبز» هم محترم است که ماندگار شده است و چون مردم به اثر احترام می‌گذارند به واسطه آن، به من هم احترام می‌گذارند. «خانه سبز» سال‌های سال می‌تواند باقی بماند و مردم جملات آن را فراموش نمی‌کنند. من معتقدم اینها همه اتفاق‌هایی بوده که خداوند دوست داشته رخ دهند.»

این کارگردان و تهیه‌کننده در مورد زنده‌یاد خسرو شکیبایی و ماندگاری او در «خانه سبز» گفت: «در سریال‌هایی که کار کردم از بازیگران زیادی استفاده کردم ولی هیچکدام از آنها مانند آقای خسرو شکیبایی چهره نبودند و شاید از شانس روزگار بود که از او استفاده کردم. در هر دو کاری که با آقای شکیبایی انجام دادم، همه آدم‌هایی که در این کارها بودند به یک شکلی ماندگار شدند و دیگر فرصت ایفای چنین موقعیتی را نداشتند. از طرف دیگر یک بازیگر حرفه ای مثل آقای شکیبایی یا هر بازیگر حرفه‌ای دیگری یا وارد کاری نمی شود یا وقتی وارد شد، تمام دل و جانش را برای آن کار می‌گذارد و با نقشش دچار تضاد نمی‌شوند. آقای شکیبایی این تضاد را نداشت، آورده‌اش را به کار می‌گرفت و ما هم از این آورده استفاده می‌کردیم و به او بازخورد مثبت می دادیم که بهتر کار کند. او به عقیده من یک خصوصیت بسیار بزرگ و بارزی داشت که به اینکه انسان بسیار محترمی است، بر می‌گردد. انسان عاشقی است که کار خود را دوست دارد در نتیجه احساس مسئولیت می‌کند، نه در قبال خودش بلکه در قبال تمام آدم‌‎هایی که در آن کار بودند. مرحوم شکیبایی ساعت‌ها وقتش را برای بازیگر کاراکتر علی کوچولو صرف می‌کرد که بتواند ارتباط خوبی با او بگیرد، در صورتی که باقی آدم‌ها کمتر این کار را می‌کنند.»

وی ادامه داد: «جملات خانه سبز دائما در حال وایرال شدن است و در فضای مجازی مخاطبان زیادی دارد.آنها این جملات را جملات آقای خسرو شکیبایی می دانند در صورتی که جملات من است. شما در این جملات صداقت را حس می کنید و این صداقت انتقال پیدا می‌کند. من معتقدم که همه این خصوصیات باعث ماندگاری خسرو شکیبایی شده است و فکر می‌کنم که خسرو شکیبایی تکرار نشدنی باشد.»

بیرنگ با تاکید بر اینکه برای ماندگاری یک اثر باید احترام به مخاطب را در نظر گرفت، گفت: «هر کاری که خوب است باید فاکتور احترام را کنارش قرار داد؛ و اتفاقاً همین احترام به مخاطب است که سبب می‌شود من سال‌ها کار نکنم! مگر از پول بدم می‌آید؟ کار نکردن من به این دلیل است که فکر می‌کنم شرایط برای مطرح کردن یکسری حرف‌ها مهیا نیست. در این شرایط همان «خانه سبز» را هم نمی‌توانیم بسازیم. من در کارهایم بیشتر از همه برای زنان احترام قائل هستم؛ این موضوع حتی در دوره‌ای بود که زن‌ها فقط کارهای معمولی انجام می‌دادند و بیشتر یک زن بودند تا زن یک مرد باشند. در واقع آنها در آثار من یک هویت مستقل داشتند.

وی ادامه داد: کاراکترهای اصلی من بیشتر زن هستند؛ در «این خانه دور است» شخصیت‌های اصلی دو زن هستند که خانه سالمندان را دگرگون می‌کنند. در «دنیای شیرین دریا»، قهرمان ما یک زن است. در «همسران» و «خانه سبز» هم همین‌طور. این همان احترامی است که من برای زن قائل بودم و هستم و در آثارم هم نمود دارد.»