رئیس پژوهشکده علوم زمین در گفت‌وگو با پانا:
افزایش نرخ رسوب‌گذاری در خلیج گرگان؛ لایروبی به ضرر خلیج است
تهران (پانا) - رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور مهمترین چالش خلیج گرگان را افزایش رسوبات این محیط آبی عنوان کرد و گفت لایروبی کانال ارتباطی دریای خزر و خلیج گرگان راهکار خوبی برای نجات این خلیج نیست.
راضیه لک در گفت‌وگو با پانا درباره چرایی اشتباه بودن لایروبی خلیج گرگان اظهار کرد: «اکنون لایروبی می‌تواند به ضرر خلیج گرگان باشد و اوضاع را بدتر کند زیرا آنچه باعث شده خلیج گرگان به این روز درآید خشک‌شدن و افزایش نرخ رسوب‌گذاری و رسوبی است که وارد خلیج شده است.»
رئیس سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی افزود: «اگر خلیج گرگان را از طریق کانال ارتباطی که آشوراده است با دریای خزر در نظر بگیریم، اکنون آب در حال تبادل است و در بازدیدهایی که داشتیم تبادل آب دریای خزر با خلیج گرگان کامل بود.»
کم عمق شدن خلیج گرگان
وی با طرح این سوال که لایروبی خلیج گرگان چه چیزی را حل خواهد کرد، توضیح داد: «قرار است با لایروبی، آب به منطقه برسد. اگر می‌خواهند لایروبی را در محل کانال ارتباطی انجام دهند، فایده‌ای ندارد زیرا وقتی لایروبی انجام شود در میزان آبی که تبادل می‌شود تفاوتی ندارد و اکنون آب در حال تبادل است اما آنچه مشکل خلیج گرگان است کم‌عمق شدن و رسوب زیادی است که وارد خلیج گرگان شده است.»
این رسوب‌شناس در ادامه با بیان اینکه رسوبات از سمت خشکی و بالادست وارد حوضه خلیج گرگان می‌شود، گفت: «این رسوبات از سمت رودخانه‌ها وارد خلیج گرگان می‌شود یا بر اثر جریانات دریایی و از سمت دریای خزر وارد می‌شود. وقتی نرخ رسوب‌گذاری زیاد است وزن رسوبات باعث می‌شود رسوب فرونشست کند و نرخ رسوب بالا برود و خلیج گرکان به سمت خشک‌شدن و پُر شدن با رسوب پیش برود.»
لک با بیان اینکه عمق خلیج گرکان به شدت کاهش یافته است، گفت: «بسیاری از قسمت‌های خلیج گرگان خشک شده است. اگر قرار بود خلیج گرگان را لایروبی کنند، این موضوع به خلیج کمک می‌کرد اما اگر بخواهند کانال ارتباطی را لایروبی کنند رسوب بیشتری وارد خلیج گرگان می‌شود که در نتیجه سرعت خشک شدن را افزایش می‌دهد چون نرخ رسوب گذاری را کماکان بالاتر می‌برد.»
راهکار نجات خلیج گرگان
وی درباره راهکار نجات خلیج گرگان گفت: «نجات خلیج گرگان خیلی راحت نیست ولی به نظر من لایروبی راهکاری است که جای بحث دارد. ضمن اینکه در ابتدا باید مدیریت آب در بالادست انجام شود و تا جایی که می‌شود میزان ورودی رسوب به خلیج کاهش یابد و در این زمینه اگر از تله‌گیرهایی استفاده شود که بتواند مانع ورود رسوب به خلیج گرگان شود، می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین مقداری هم رسوبات بادی جزیره آشوراده است که وارد خلیج گرگان می‌شود و اگر فنس‌های مخصوص نصب شود می‌تواند جلوی ماسه بادی را بگیرد و به دیرتر خشک‌شدن خلیج کمک کند.»
روند کاهشی سطح آب دریای خزر
رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به ضرورت تامین حقآبه خلیج گرگان گفت: «آب شیرینی که وارد خلیج می‌شود نیز باید مدیریت شود و حقآبه خلیج تخصیص یابد اما در نهایت می‌توان گفت که اصلی‌ترین مساله، نوسان دریای آب خزر است که هیچ کسی نمی‌تواند برای آن کاری کند. پایین رفتن سطح آب دریای خزر باعث می‌شود که سطح آب خلیج گرگان کاهش یابد. این پدیده از 15 سال گذشته، پیش‌بینی شد. اگر سطح آب دریای خزر پایین بیاید قسمت‌های زیادی از خلیج گرگان خشک می‌شود. مطالعات نیز نشان می‌دهد سطح آب دریای خزر روند رو به افزایش ندارد و این مطالعات نشان می‌دهد در 100 سال آینده ممکن است دریای خزر نوسانات جزئی داشته باشد اما سطح آب دریای خزر روندی کاهشی دارد.»
وی درباره ارزیابی طرح دولت برای نجات خلیج گرگان نیز گفت: «بخش‌هایی از این طرح را دیده‌ام و در یک کارگروه فنی بر روی آن کار شده است اما طرح را آن‌گونه ندیدم که بتواند مشکل را حل کند و جای تامل دارد.»
چالش گرد و غبار ناشی از خشک‌شدن خلیج گرگان
لک درباره گرد و غبار ناشی از خشک‌شدن خلیج گرگان توضیح داد: «تمام حوضه‌های آبی که شامل دریاها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها هستند اگر خشک شوند چون دارای رسوبات ریزدانه هستند و در مسیر خشک‌شدن در معرض جریانات باد قرار بگیرند در هوا پخش می‌شوند. در واقع رسوبات ریزدانه که عمدتا 2 میکرون تا 63 میکرون است در هوا پخش شود، می‌تواند مسافت‌های زیادی را طی کند و از آنجا که در هوا محسوس نیست نیز برای سلامت افراد بسیار خطرناک هستند چون با هوای تنفسی وارد ریه‌ها می‌شوند. بنابراین نباید اجازه دهیم محیط‌های آبی که ذرات ریزدانه دارد خشک شود. اگر کف رودخانه خشک شود خیلی نگران نیستیم چون ذرات ماسه و درشت دارند ولی انتهای رودخانه که به دریاچه می‌رسد دارای ذرات ریزدانه بوده که بسیار خطرناک است.»
خلیج گرگان بزرگترین خلیج دریای خزر است که بر اثر پیشروی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی خزر تشکیل شد و در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز، به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید تا ثابت شود نه فقط این فرورفتگی درون قاره‌ای، بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانکاله و تالاب بین‌المللی گمیشان یک مجموعه ارزشمند زیست‌محیطی است.
شواهد زمین‌شناسی نشان داده که خلیج گرگان در حدود ۲ هزار و ۶۰۰ سال قبل زمانی که تراز آب دریای خزر در ارتفاع ۲۲ متر قرار داشت هنوز شکل نگرفته بود و در زمان یخبندان کوچک در تراز ارتفاعی ۲۴ متر زبانه شبه جزیره میانکاله شروع به پیدایش کرد و خلیج گرگان ایجاد شد. اکولوژی خلیج گرگان تحت تاثیر دریای خزر، رودهای مجاور و شبه جزیره میانکاله قرار گرفته که در رشد و تکثیر آبزیان، ماهیان استخواندار و غضروفی و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی داشت و بدین جهت می‌توان گفت که شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان محیط زیست و جغرافیایی جدایی‌ناپذیرند.
خلیج گرگان در بخش جنوبی با استان‌های مازندران و گلستان احاطه شده و دارای تنوع زیستی منحصر به‌فرد ولی شکننده است و نه تنها ماهیان باارزش غضروفی، ماهی سفید، ماهی کفال دارد بلکه سهم قابل توجهی از خاویار مورد نیاز کشور را تامین می‌کند.
خشکسالی و تغییر رژیم آبی، تغییرات کاربری اراضی تالاب و بهره برداری بی رویه، ورود آلاینده های صنعتی، کشاورزی و شهری، تخریب‌های ناشی از فشار فزاینده جمعیت بر تالاب، اجرای طرح های توسعه در اراضی غرب و شمال غرب تالاب، رسوب گذاری و سایر عوامل طبیعی تاثیرات مخربی براین اکوسیستم دارد اما کاهش تراز سطح آب دریای خزر در سال های اخیر مهمترین عامل تهدید خلیج گرگان است که بسیاری از چالش های دیگر را تحت تاثیر قرار داد.
ارسال دیدگاه