کاهش ترس کشورها از تحریم‌های آمریکا

پیش از تغییر دولت و روی کار آمدن بایدن در ایالات متحده، بسیاری باور داشتند که بایدن مسیری متفاوت از رئیس‌ جمهوری پیشین خود را برمی‌گزیند و ضمن بازگشت به برجام، تحریم‌ها را نیز کاهش دهد. اما با وجود گذشت 9 ماه از ریاست‌ جمهوری بایدن، رفع تحریم صورت نپذیرفته و تحریم‌های ایجاد شده در دوران ترامپ همچنان روی کاغذ ادامه دارد.

از سوی دیگر اثرگذاری تحریم ذاتاً نمی‌تواند به شکل یک نمودار صعودی، همواره رو به افزایش باشد و پس از مدتی، از نقطه اوج خود به سمت حضیض سیر می‌کند. با گذر زمان، هم توان کشور تحریم‌کننده برای اعمال حداکثری تحریم کم می‌شود و هم کشور تحریم شده با استفاده از ظرفیت‌های خود و پیدا کردن راه‌های جدید برای دور زدن یا کم اثر کردن تحریم‌ها، اثرگذاری تحریم را کم می‌کند. به‌طور مثال، ایران با افزایش ظرفیت پالایشگاهی خود اجازه نداد کشور در اثر تحریم‌ها دچار کمبود بنزین شود و همچنین با تغییر نقشه تجاری و افزایش ارتباطات و تنوع دادن به راه‌های مبادلات مالی، اثر تحریم را کاهش داده است.
از همان آغاز اجرای سیاست فشار حداکثری، برخی دوراندیشان حوزه سیاست خارجی و کارشناسان تحریم در امریکا با توجه به تجربیات گذشته، به خصوص تجربه سیاست تحریم‌های فلج‌کننده، نسبت به عواقب بلندمدت اعمال قدرت اقتصادی سخت بر ایران هشدار دادند. طبق آمار «اداره اطلاعات انرژی امریکا»، پس از اعمال تحریم‌های اروپا در تیر 91، میزان صادرات نفت ایران برای یک و نیم‌سال و تا قبل از توافق ژنو در حدود 1.2 میلیون بشکه در روز باقی ماند و کاهش بیشتر آن ممکن و عملی نشد. چنانکه اوباما در سخنرانی خود در کنگره بیان کرد:«تحریم‌ها دیگر بر ایران اثری نداشت».
اکنون نیز مانند سال 92، اثرگذاری تحریم‌ها و فشارهای امریکا علیه ایران در حال کاهش است. افزایش صادرات نفت ایران طی یک سال گذشته و عقد قرارداد خرید تجهیزات نظامی ایران تأیید‌کننده این امر است.

افزایش فروش نفت ایران به چین
آمار دقیقی از حجم صادرات نفت ایران در دسترس نیست، چرا که ایران تلاش دارد به روش‌های مختلف تحریم‌ها را دور زده و مانع رهگیری محموله‌های نفتی شود. تخمین‌های متعددی از میزان صادرات نفت ایران وجود دارد که تمامی این تخمین‌ها نشان‌دهنده افزایش قابل توجه صادرات نفت ایران است. روزنامه دیلی‌میل در گزارشی در مورخ 30 خرداد 1400 بیان می‌کند که ایران در یک سال گذشته ناوگان اشباح خود را دو برابر کرده و به 123 عدد رسانیده است. در این گزارش همچنین بیان می‌شود که ناوگان نفتکش‌ها با ترفندهایی مانند دستکاری GPS، ثبت کشتی‌ها به نام کشورهای کوچک و... توانسته‌اند به فعالیت خود ادامه دهند و تحریم‌های نفتی را دور بزنند.

بنا به این گزارش چین تا اردیبهشت امسال به طور متوسط روزانه حداقل 700 هزار بشکه نفت از مبدأ ایران خریداری کرده است. سر ایور رابرتز، مشاور ارشد آژانس اتحاد علیه ایران هسته‌ای و رئیس سابق مبارزه با تروریسم وزارت امور خارجه امریکا می‌گوید که اگر تنها یک ششم نفتکش‌های ناوگان اشباح ایران از شناسایی فرار کرده و هر هفته یک محموله را تکمیل کنند، ایران می‌تواند روزانه 2.4 میلیون بشکه نفت صادر کند که 300 هزار بشکه بیشتر از میزان صادرات ایران در سال 2018 و قبل از خروج امریکا از برجام است. این آمار با گذر زمان و بخصوص با نزدیک شدن به فصل سرما در نیمکره شمالی و افزایش تقاضا برای سوخت‌های فسیلی به طور پیوسته در حال افزایش است.

قراردادهای نظامی ایران با روسیه
علی‌رغم وجود قانون کاتسا و دستور اجرایی سپتامبر 2020 از جانب امریکا که خرید و فروش تسلیحات از/ به ایران را تحریم می‌کند، در هفته‌های گذشته اعلام شد که ایران قراردادهایی برای خرید تجهیزات با روسیه منعقد کرده است. در این راستا سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در 26 مهر سفری چهار روزه به روسیه داشت و درباره اجرایی شدن قرارداد‌های منعقد شده برای خرید جنگنده، بالگرد و سایر تجهیزات نظامی با مقامات این کشور مذاکره کرد.
ایالات متحده همواره با اعمال فشار به کشور‌های دیگر از جمله روسیه تلاش داشته تا مانع از دستیابی ایران به تجهیزات به‌روز نظامی شود. اما عقد قرارداد نظامی میان ایران و روسیه نشان‌دهنده آن است که کشورها دیگر ترس سابق را از نقض تحریم‌های امریکا ندارند.

مثال‌های ذکرشده، مؤید این نکته است که تحریم‌ها مقدار بهینه و عمر مفید دارند و با گذشت زمان، اثرگذاری تحریم‌ها کاهش می‌یابد. دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی با گذر زمان و در نظر گرفتن هزینه فایده خود، تمایل کمتری به رعایت تحریم‌ها نشان می‌دهند و حتی تحریم‌ها را نادیده خواهند گرفت. ایالات متحده همواره در زمان کاهش اثر تحریم‌ها با افزایش موردی تحریم‌ها و مجازات‌های تحریمی، تلاش داشته اثرگذاری تحریم‌ها را بازیابی کند. اما اکنون دو کشور چین و روسیه به عنوان دو قدرت بین‌المللی به صورت آشکار در حال نقض تحریم‌های امریکا هستند. امریکا در تلاش است با فعال کردن دیپلماسی خود ابهت سلاح تحریم را حفظ کند، اما شرایط و دیپلماسی فعال ایران با دو کشور چین و روسیه کار را برای امریکا سخت کرده است.

*کارشناس بین‌الملل

منبع: ایران