پیام زین‌العابدینی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه هنرردر گفت‌وگوبا پانا؛
جای خالی پژوهش‌های بومی در سینمای ایران
تهران (پانا) - پیام زین‌العابدینی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه هنر، به آسیب‌شناسی وضعیت پژوهش در حوزه سینما پرداخت و با نقد جدیِ ساختار فعلی آموزش و پژوهش سینمایی، خواستار توجه بیشتر به نظریه‌پردازی بومی، ارتباط دانشگاه با صنعت، و ارتقای جایگاه پژوهش در سینمای ایران شد.
پیام زین‌العابدینی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه هنر در گفت‌وگو با پانا در خصوص وضعیت پژوهش‌های سینمایی نسبت به سایر رشته‌های هنری و علوم انسانی گفت: رشته سینما در ایران معمولاً به این شکل است که دانشجویان و حتی فارغ‌التحصیلان، بیشتر به بررسی سینمای دنیا می‌پردازند تا سینمای ایران. در حالی که سینمای ایران خود نیازمند پژوهش‌های دقیق در زمینه‌های «ژانرشناسی» و «تاریخ‌نگاری» است. بخشی از سینمای ایران که به دوران قبل از انقلاب مربوط می‌شود، به دلایل مختلف فراموش شده است. ما فیلم فارسی و آثار مشابه را کنار گذاشته‌ایم، بدون آن‌که درباره آن‌ها سبک‌شناسی یا فیلم‌شناسی دقیقی انجام دهیم.
وی ادامه داد: امروز اگر از دانشجویان یا حتی اساتید سینما درباره جریان موج نو در سینمای فرانسه بپرسید، شاید اطلاعاتشان از موج نو سینمای ایران بیشتر باشد. در حالی که مفاهیمی چون قهرمان در ادبیات کلاسیک و عامه ما حضوری پررنگ دارد. از رستم و سهراب گرفته تا دیگر شخصیت‌های اسطوره‌ای، اما در سینمای ایران جایگاه قهرمان مشخص نیست. پژوهش‌ها باید به روشن شدن چنین مفاهیمی کمک کنند و در عین حال مخاطب، فیلم‌ساز و اصحاب رسانه را نسبت به کمبودها و ظرفیت‌های فرهنگی، اقتصادی و رسانه‌ای آگاه سازند.
ضعف پژوهش در شاخه‌های مختلف سینما
زین‌العابدینی درباره کاستی‌های پژوهش در حوزه‌های گوناگون سینمایی گفت: در بسیاری از زمینه‌ها پژوهش‌های ما با ضعف مواجه است. به عنوان مثال، هنوز نمی‌دانیم اکوسیستم انیمیشن ایران چیست. چه تعداد افراد در این حوزه فعال‌اند؟ چه استودیوهایی وجود دارند؟ حجم تولیدات و ظرفیت بین‌المللی ما چقدر است؟ در تمام این بخش‌ها خلأ علمی وجود دارد و باید برای آن برنامه‌ریزی شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا در سال‌های اخیر پژوهشگران مناسبی در زمینه امور سینمایی تربیت شده‌اند یا خیر، گفت: به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر وضعیت اندکی بهتر شده است. یکی از دلایل آن، افزایش تعداد دانشجویان دکتری است که ناگزیر باید پژوهش و چاپ مقاله داشته باشند. همچنین تعداد مجلات پژوهشی رشد یافته است، مانند فصل‌نامه رسانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در حوزه پژوهش سینما و رسانه فعالیت دارد. جذب دانشجو در مقاطع دکتری و کارشناسی‌ارشد نیز به گسترش پژوهش کمک کرده است.
زین‌العابدینی ادامه داد: با وجود این، لازم است آسیب‌شناسی دقیقی در این زمینه صورت گیرد، زیرا بسیاری از پژوهش‌ها کلیشه‌ای شده‌اند. پژوهشگر صرفاً نظریه افرادی مانند فروید را انتخاب کرده، آن را به سینمای ایران الصاق می‌کند و چند نمونه موردی می‌آورد. در حال حاضر ما نظریه‌پرداز بومی در حوزه سینما نداریم، در حالی که سینمای ایران در جهان شناخته‌شده است، اما کسی نیست که مثلاً بتواند روایت روان‌شناختی در آثار عباس کیارستمی را تحلیل کند.
غلبه نظریه‌های غربی بر پژوهش‌های ایرانی
زین‌العابدینی در ادامه با انتقاد از رویکرد نظریه‌پردازان داخلی گفت: در حالی که پژوهشگران خارجی درباره سینمای ایران نظریه‌پردازی می‌کنند، پژوهشگران داخلی به جای توجه به فلسفه و دانش بومی، از متفکران غربی مانند هایدگر یا ژیژک بهره می‌گیرند. این نگاه غرب‌زده موجب شده پژوهش‌های ما نه در داخل کشور کارکرد داشته باشد و نه در سطح جهانی مورد توجه قرار گیرد.
رابطه ضعیف دانشگاه و صنعت سینما
این پژوهشگر هنر درباره ارتباط دانشگاه و صنعت سینما گفت: رابطه دانشگاه با صنعت بسیار ضعیف است. دانشگاه‌ها فعالیت حرفه‌ای خاصی در حوزه سینما ندارند و از سوی دیگر، فعالان سینما هم توجهی به دانشگاه نشان نمی‌دهند. در کشورهای پیشرفته، فناوری‌های تازه نخست در محیط دانشگاهی آزمایش می‌شوند، اما در ایران حتی زمانی که تجهیزات جدید وارد کشور می‌شود، دانشگاه‌ها در جریان قرار نمی‌گیرند و آموزشی ارائه نمی‌دهند.
وی درباره علت نبود رشته دکترای سینما در کشور گفت: یکی از دلایل این مسئله، کمبود اعضای هیئت علمی در مرتبه استاد تمام بوده است. خوشبختانه در سال‌های اخیر استادانی مانند دکتر شهبا و دکتر افشار به این مرتبه رسیده‌اند و می‌توانند زمینه راه‌اندازی رشته مطالعات سینمایی در مقطع دکتری را فراهم کنند. با این حال باید تعیین شود که آیا قرار است همان مباحث دوره کارشناسی‌ارشد تکرار شود یا برنامه‌ای متفاوت و گسترده‌تر ارائه گردد.
این پژوهشگر بیان کرد: دانشجوی دکتری باید در خدمت سینمای کشور خود باشد. پرداختن به سینمای کارگردانانی مانند تارکوفسکی لازم است، اما کافی نیست. باید پرسید چرا در سینمای ایران تنها چند ژانر محدود مانند دفاع مقدس، اجتماعی، کمدی و کودک فعال است، در حالی‌که در جهان بیش از صد ژانر سینمایی وجود دارد؟ این کمبود به‌دلیل نبود پژوهش و آسیب‌شناسی است.
در بخش دیگری از گفت‌وگو، او درباره وضعیت پژوهش در کشورهای دیگر توضیح داد: در کشورهای پیشرفته، پژوهش به سفارش نهادهای صنعتی انجام می‌شود. بر خلاف ایران، که پژوهشگر باید طرح خود را برای تصویب ارائه دهد، در آن کشورها اسپانسرها به پژوهشگر سفارش می‌دهند و پشتیبانی مالی و تجهیزاتی انجام می‌دهند. در نتیجه، پژوهش هم به درد دانشگاه می‌خورد و هم به صنعت. حتی کشورهایی مانند هند نیز در حوزه پژوهش‌های سینمایی از ما پیشرفته‌تر هستند.
نقش جوایز پژوهشی در رشد سینما
زین‌العابدینی درباره برگزاری رویدادی همچون جایزه پژوهش سال در حوزه سینما گفت: برگزاری جوایز و مسابقات پژوهشی مانند جایزه پژوهش سال سینمای ایران بسیار مفید است. من دانشجویانی داشتم که با پایان‌نامه‌های پژوهشی خود جایزه گرفتند و همین مسئله انگیزه آنان را برای ادامه مسیر افزایش داد. اما باید حمایت‌ها گسترش یابد.
وی خاطرنشان کرد: حتی استاد راهنما که نقش مهمی در هدایت پژوهش دارد معمولاً نادیده گرفته می‌شود. اگر قرار است پژوهش تقویت شود، باید برای استادان نیز انگیزه ایجاد کرد. هر سال لازم است چند کتاب و مقاله در حوزه سینما چاپ شود تا نتایج پژوهش ملموس گردد. موضوعاتی چون ژانرشناسی، سبک‌شناسی و دیگر مباحث سینمایی باید مورد توجه قرار گیرد.
ضرورت پژوهش برای فیلم‌سازان
وی درباره اهمیت پژوهش برای فیلم‌سازان گفت: پژوهش برای فیلم‌سازان نیز ضروری است. در فیلمنامه‌نویسی ساختارهای گوناگونی وجود دارد اما بسیاری از فیلم‌سازان ایرانی همچنان بر اساس روایت خطی کار می‌کنند. علت اصلی این مسئله کمبود آگاهی است. اگر فیلم‌سازان دانش به‌روزتری درباره فناوری‌ها و ساختارهای جدید داشتند، نتایج متفاوتی رقم می‌خورد.
زین‌العابدینی افزود: به عنوان مثال، در فیلم «موسی(ع)» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، گروه تولید ناچار بودند همزمان با کار، فناوری‌های جدید را تجربه کنند. اگر پژوهشگران متخصص در کنار گروه فیلم‌سازی حضور داشتند، نتیجه بسیار بهتر می‌شد. امروزه سینما به صنعت دیجیتال و هوش مصنوعی پیوند خورده است و فیلم‌ساز باید با این فناوری‌ها آشنا باشد. بدون شناخت پژوهشی نمی‌توان با روش‌های گذشته فیلم ساخت.
زین‌العابدینی در پایان بیان داشت: خوشحالم که این گفت‌وگوها و فعالیت‌ها در حال انجام است. اگر بتوانم کمکی کنم، در خدمت جامعه پژوهشی و هنری کشور هستم. امیدوارم این بحث‌ها بتواند زمینه‌ای برای تقویت پژوهش و ارتباط میان دانشگاه و سینمای ایران فراهم آورد.
هشتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمایی به دبیری «علیرضا اسماعیلی» نیمه دوم آذرماه همزمان با هفته پژوهش برگزار می شود.
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه