۱۳ تیرماه و تیرگان و شهادت آرش کمانگیر در راه وطن

یکی از مهم‌ترین روایت‌های تیرگان، داستان آرش کمانگیر است؛ قهرمانی اسطوره‌ای که نامش در دل تاریخ ایران جاودانه شده. در زمان منوچهر شاه ، جنگ بزرگی میان ایران و توران درگرفت و برای پایان این جنگ، بزرگان تصمیم گرفتند تا تیری از ارتفاع دماوند پرتاب شود تا سرحد مرز را با پرتاب یک تیر تعیین کنند.

 برای پرتاب این تیر آرش کمانگیر از سپاه ایران انتخاب شد ، این پهلوان در ابتدا این ماموریت را قبول نکرد اما در نهایت برای پایان نبرد و صلح آن را انجام داد .

  او بر کوه دماوند ایستاد و تیری را با تمام جانش پرتاب کرد . تیر از صبح تا غروب در آسمان پرواز می‌کند و در کنار رود جیحون بر تنه درخت گردویی فرود آمد و مرزی جدید برای ایران.

گفته می‌شود که پس از این پرتاب، پیکر آرش از شدت فشار از هم می‌پاشد. این فداکاری او چنان در ذهن ایرانیان نشسته که جشن تیرگان تبدیل به آیینی برای بزرگداشت شجاعت، ازخودگذشتگی و وحدت ملی شد. برخی متون تاریخی حتی محل پرتاب تیر آرش را بین ری، طبرستان و آموی (جیحون) دانسته‌اند.

در طول تاریخ، جشن تیرگان با تغییر حکومت‌ها و تحولات فرهنگی، گاه کم‌رنگ و گاه پررنگ‌تر شده، اما همواره در دل مردمان نواحی مختلف ایران – به‌ویژه در مازندران، دامغان، نیشابور، یزد و کرمان جایگاه خود را حفظ کرده است. هنوز هم در برخی روستاها و شهرها، این جشن به سبک سنتی با پاشیدن آب، شعرخوانی، و بستن بند تیر برگزار می‌شود.

۱۳ فروردین را برای نحس بودنش بِدَر می‌کنند، اما ۱۳ تیر را جشن می‌گیرند و صحبتی از نحس بودن این روز نیست. روزی که مردم باور دارند زمانی که آرش کمانگیر می‌خواست مرز ایران و توران را مشخص کند، تمام جانش را در تیر گذاشت و بعد از آنکه تیر را رها کرد، جسم بی‌جانش بر زمین افتاد و شهید راه وطن شد.

در واقع تیرگان، نه‌فقط یک جشن، بلکه صفحه‌ای زنده از تاریخ ایران است که از هزاران سال پیش تا امروز، پیام‌هایی از ایثار، آرزو، و پیوند انسان با طبیعت را در خود حفظ کرده است.