هشدار جدی زمین‌لرزه‌های پی‌درپی برای خراسان جنوبی
بیرجند (پانا) - پنج زمین‌لرزه بالای چهار ریشتر در خراسان جنوبی طی یک سال گذشته بار دیگر هشدار جدی درباره فعال بودن گسل‌های متعدد و خطر زلزله در این استان را یادآوری می‌کند؛ منطقه‌ای که با سابقه‌ای مملو از لرزش‌های بزرگ، نیازمند آمادگی و بازنگری اساسی در سیاست‌های ساخت و ساز شهری و روستایی است.
ثبت زلزله های بالای چهار ریشتر زنگ خطری دوباره برای یکی از لرزه‌خیزترین استان‌های کشور به صدا درآورد. بنا بر اعلام مسئول شبکه لرزه‌نگاری بیرجند، بزرگ‌ترین این زلزله‌ها با قدرت ۴/۷ ریشتر در ۱۴ مهرماه ۱۴۰۳ در نزدیکی بهاباد رخ داد. این آمار نگران‌کننده تنها بخشی از واقعیت لرزه‌ای این استان کویری است که بر روی گسل‌های متعددی قرار دارد؛ گسل‌هایی که در تاریخ معاصر، بارها خواب را از چشم ساکنان مناطق مختلف آن ربوده‌اند.
حمید معینی، کارشناس ارشد و مسئول شبکه لرزه‌نگاری بیرجند، تأکید کرده است که خراسان جنوبی حدود ۵۰ گسل فعال شناخته‌شده دارد. این رقم، یکی از بالاترین تراکم‌های گسلی در کشور به شمار می‌رود. او می‌افزاید که اکثر شهرها و روستاهای استان در مجاورت این گسل‌ها قرار دارند و این نزدیکی می‌تواند در صورت وقوع زلزله‌های شدید، فاجعه‌بار باشد.
گسل‌هایی که نفس می‌کشند
بر اساس تحلیل‌های ارائه‌شده توسط مرکز لرزه‌نگاری بیرجند، بیشترین فعالیت زلزله‌ای طی سال گذشته در مناطق گزیک در مجاورت گسل‌های آواز و گزیک، جنوب غرب طبس امتداد گسل نایینی به رباط پشت بادام، و گسل «نه» به همراه سرشاخه‌های آن در مناطق دهک و شوسف ثبت شده‌اند.
به ویژه گسل راور – نای بند که عمدتاً در مرز استان کرمان قرار دارد، اما امتداد آن به مناطق نای بند – دیهوک در خراسان جنوبی نیز می‌رسد، از نگرانی‌های جدی زلزله‌شناسان است. وقوع زمین‌لرزه‌های متوالی در اطراف این گسل، نشان‌دهنده احتمال فعالیت بیشتر آن در آینده‌ای نزدیک است. فعال بودن این گسل‌های میان‌استانی می‌تواند موجب ایجاد زلزله‌های مهیب و در مقیاس بالا شود.
حافظه لرزه‌ای استان
خراسان جنوبی تنها در ۵۵ سال گذشته، شاهد وقوع چهار زمین‌لرزه با بزرگی بیش از ۷ ریشتر بوده است. آماری که در مقایسه با دیگر استان‌های کشور بی‌سابقه است. این موضوع به روشنی نشان می‌دهد که زمین در این بخش از کشور همواره در حال تنش و جابه‌جایی است و امکان وقوع زمین‌لرزه‌ای ویرانگر هر لحظه وجود دارد.
یادآوری زمین‌لرزه ۳/۹ ریشتری در جنوب بیرجند (رشته‌کوه باغران) در دی‌ماه سال گذشته، که در فاصله تنها ۱۰ کیلومتری از شهر رخ داد، نمونه‌ای از پتانسیل بالای خطر است. اگرچه این زمین‌لرزه خسارتی به دنبال نداشت، اما کاملاً حس شد و بار دیگر لرزش زیرپوستی این استان را به رخ کشید.
زیرساخت ناپایدار؛ خطر تشدید خسارت
از دیگر زوایای مهم ماجرا، کم‌عمق بودن محل وقوع زلزله‌ها در این استان است. بنابر گزارش‌های شبکه لرزه‌نگاری بیرجند، عمق اغلب زلزله‌های ثبت‌شده در خراسان جنوبی کم بوده است. این موضوع، اگرچه از منظر شناسایی ساختارهای پوسته‌ای حائز اهمیت است، اما از دیدگاه خسارت‌شناسی نگران‌کننده محسوب می‌شود. چرا که زلزله‌های کم‌عمق معمولاً انرژی بیشتری را به سطح زمین منتقل کرده و در نتیجه، میزان خسارت مالی و جانی ناشی از آنها بیشتر خواهد بود.
در حالی که مطالعات عمقی و دقیق لایه‌های زمین در این استان هنوز به‌طور کامل انجام نشده‌اند، نبود سیاست‌های دقیق برای تعیین و رعایت حریم گسل‌ها در ساخت‌وسازهای شهری و روستایی، تهدید مضاعفی را به دنبال دارد.
معینی هشدار می‌دهد که بدون تعیین دقیق حریم گسل‌ها، ادامه ساخت و ساز در نزدیکی آنها می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، فاجعه‌بار باشد.
چشم بیدار اما ناکافی
در حال حاضر، استان خراسان جنوبی با برخورداری از ۱۳ ایستگاه لرزه‌سنج در حال پایش فعالیت‌های لرزه‌ای است. شبکه لرزه‌نگاری بیرجند کار خود را از سال ۱۳۸۴ با چهار ایستگاه آغاز کرد و به مرور ایستگاه‌هایی در آفریز، نهبندان، طبس و مناطق دیگر به آن افزوده شده‌اند. با این وجود، پوشش ایستگاهی در یک استان به وسعت خراسان جنوبی و با این میزان گسل‌های فعال، هنوز نیازمند تقویت است.
همکاری با پژوهشگاه زلزله‌شناسی در سال ۱۳۹۵ و دریافت داده‌های ایستگاه‌های بصیران و شاهرخت، گامی مثبت در جهت افزایش دقت و پوشش منطقه‌ای بوده، اما همچنان نیاز است تا ایستگاه‌های لرزه‌نگاری بیشتری در نقاط بحرانی نصب شده و اطلاعات دقیق‌تری برای پیش‌بینی‌های آتی فراهم شود.
مسئله‌ای ملی با پاسخی محلی
استان خراسان جنوبی در میان خطوط لرزه‌ای ایران، یکی از نواحی با ریسک بالا واقع است. تجربه زلزله‌های مخرب، تنوع و تراکم بالای گسل‌ها، و نزدیکی شهرها و روستاها به این گسل‌ها، همگی دلایلی هستند که بر لزوم توجه فوری و دقیق‌تر به این استان تأکید دارند. باید دانست که زلزله، در عین غیرقابل پیش‌بینی بودن، پدیده‌ای است که می‌توان از شدت خسارات آن کاست؛ مشروط بر آنکه سیاست‌های ایمن‌سازی شهری، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، گسترش شبکه‌های لرزه‌نگاری، و آموزش عمومی به‌درستی و با قاطعیت پیگیری شوند.
خراسان جنوبی، با همه زیبایی‌های تاریخی و طبیعی‌اش، بر بستری لرزان آرمیده است. باید پیش از آنکه زمین دوباره خشم خود را نشان دهد، هوشیار و آماده بود.
ارسال دیدگاه