نواهای به جامانده از آزادسازی خرمشهر در گوش جان

«شنوندگان عزیز توجه فرمائید خونین شهر شهر خون آزاد شد» این نوای تاریخی و فراموش ناشدنی آزادی خرمشهر که در سوم خرداد 61 از رادیو به گوش ملت رسید و موج خروشانی از غرور و شادی را به پا کرد که هنوز در رگ و جان ما زنده است. در آستانه سوم خرداد 97 سالروز آزادسازی خرمشهر هنوز هم غرق در این آوا و موسیقی و نواهایی هستیم که پس از گذشت 36 سال همچنان شادی‌آفرین است. این خاصیت موسیقی است که از گذشته تا کنون زبان دوم مردمان ما بوده است که در لحظه‌لحظه‌های غم و شادی، پیروزی و شکست و تمام رویدادهای فراموش ناشدنی و مهم ترین اتفاقات تاریخ همراه و همپا شده تا خاطره‌سازی عمیق‌تری برای خالقان آن لحظه و وارثان آن در سال‌ها و دهه‌های بعد برجای گذارد. سوم خرداد برای ایرانیان عطر پرغرور پیروزی را به مشام می‌رساند پیروزی بازپس گرفتن بخشی از خاک پهناور کشورمان ایران که پس از ۵۷۸ روز اشغال صورت گرفت. در آن لحظه و آن روز صدای مارش نظامی بود که از رادیو به گوش می رسید... هنوز کسی نمی دانست چه خبر است، فاصله نواختن مارش ها کوتاه و کوتاه تر شد تا اینکه ناصر کاشانی خبر آزادی را اعلام کرد.

صوت شنوندگان عزیز....

این نوای مارش هرسال به یاد آن خاطره و آن روزها توسط ارکسترهای مختلف نواخته می شود. یکی از اجراهای ماندگار از این رویداد اجرای سمفونی باشکوه «حماسه خرمشهر» بوده است که توسط مجید انتظامی ساخته شده است. قطعه‌ای که هنوز در زمانی که خرمشهر آزاد نشده بود نوشته شد و وقایع جنگ در بخش بخش آن رخ می نماید. انتظامی درباره این اثر گفته است: خرمشهر را در موسیقی قبل از آزادسازی‌اش، آزاد کردم؛ «خرمشهر» را زمانی نوشتم که هنوز این شهر آزاد نشده بود. من وقایع جنگ را در هر بخش از موسیقی آوردم. در بخش اول که مردم در آرامش درحال زندگی کردن هستند و در بخش بعد حمله انجام می‌شود و بخش‌هایی از کشور از بین می‌رود. در ادامه هم که مردم با مقاومت شهر را پس می‌گیرند و در نهایت هم شادی مردم از آزادسازی روایت می‌شود.

موسیقی حماسه خرمشهر انتظامی

در چهار موومان «حماسه خرمشهر» روایت می شود؛ در آغاز موومان اول، ویولن ها و ساز هورن به آرامی نواخته می شود و بعد نوای ترومپت و تیمپانی به گوش می‌رسد، رفته رفته به وسیله ترومبون ها و سازهای زهی و در انتها باز هورن ها، هم نوا می شوند. سازهای زهی و چوبی و سازهای مسی و کوبه‌ای از آنچه بر خرمشهر رفته است می گویند. در دومین موومان نوای آرام باس ها به گوش می رسد که با نوای ویولن ها همراه می شود و صدای خوانندگان کر به همراه ساز «ابوا»... در انتها نیز نوای باس ها و تیمپانی و سازهای ضربه ای جنوب با سنج و با ریتمی شاد با همراهی سازهای کوبه ای و زهی گوش نواز می شود.

ممد نبودی ببینی کویتی پور

و اما یک اثر دیگر از آن دوران که فراموش ناشدنی‌ست؛ «ممد نبودی ببینی»، نوحه‌ای که به یاد محمد جهان‌آرا خوانده شد. شعر این قطعه توسط جواد عزیزی از رزمندگان خرمشهر سروده و نخستین بار توسط حسین فخری هم‌رزم او بر سر مزارش خوانده شد. یک‌سال بعد کویتی‌پور همزمان با سالگرد آزادسازی خرمشهر این نوحه را اجرا کرد. ریشه نوحه «ممدنبودی ببینی» به یک ملودی بوشهری متلعق به موسیقی‌های عزاداری برمی‌گردد. این ملودی در سال‌های دور توسط جهانبخش کردی‌زاده (بخشو) با مطلع «لیلا بگفتا ی شه لب تشنه‌کامان/ دستم به دامان، آقا الامان» در ایام محرم و صفر خوانده شده است. ناصر تقوایی این قطعه را در فیلم مستند «اربعین» خود نیز با اجرای بخشو آورده است. محمدرضا علیقلی نیز با بهره از ملودی «ممد نبودی» سال‌ها بعد این نوحه را در قالب ارکسترال تولید و با صدای مسعود کرامتی به علاقه مندان موسیقی معرفی کرد.

ممد نبودی ببینی محمدرضا علیقلی

یکی دیگر از آثاری که جزو آثار ماندگار موسیقایی در زمینه حماسه آزادسازی خرمشهر است آلبوم «پوئم سمفونی‌های خرمشهر و حلبچه» بود که توسط هوشنگ کامکار و خوانندگی بیژن و ارسلان کامکار و ایرج رحمانپور پاییز سال 90 تولید و منتشر شد. این اثر به خاطره‌سازی از آن دوران و حال و هوایی که حاکم بوده پرداخته است. می شنویم نوای مردان و زنانی که می خوانند «ای شهر دلیرانت کو» و این فضا با ساز«نی» آغاز می شود و روایتگر حکایت آن روزها و خاطره ها...

پوئم سمفونی خرمشهر اثر هوشنگ کامکار

خوانندگان فعال در حوزه موسیقی پاپ و سنتی نیز از پرداختن به این واقعه مستثنی نبوده‌اند و دین خود را ادا کرده و آثاری چند توسط آن ها خلق و گوش نواز شده است.

«خرمشهر» قطعه‌ای بود که علیرضا عصار خواند و منتشر کرد. ترانه‌ آن با موضوع آزادسازی خرمشهر از دکتر شجاع‌پور و آهنگ‌سازی و تنظیم آن را فواد حجازی برعهده داشت. این اثر یکی از قطعات آلبوم «بازی عوض شده» با صدای علیرضا عصار است که با در بر داشتن اشعاری حماسی اجرا شده است.

قطعه خرمشهر علیرضا عصار

محسن چاووشی نیز قطعه «نخلای بی‌سر» را منتشر کرد. این قطعه با آهنگسازی، تنظیم و ترانه‌ای از این هنرمند است که سیامک شکوری گیتار الکتریکی آن را نواخته است. چاوشی در زمان انتشار این آهنگ در این رابطه نوشته‌ی کوتاهی را در سایت رسمی خود قرار داد و «نخلای بی‌سر» را تقدیم به همه‌ مردم ایران کرد و گفت: «این آهنگ را تقدیم به مردمان سرزمینم ایران می‌کنم که یادشان باشد گوشه‌ای از این خاک، مظلوم باقی مانده است، نخلای بی‌سر، دل‌نوشته‌ایست از شهرم خرمشهر که همه‌ وجودم را پر کرده است.»

قطعه نخلای بی سر چاووشی

«فاتحان خرمشهر» اثری از محمد اصفهانی، « خرمشهر» اثر محمدرضا عیوضی، «یاد خرمشهر» اثر محمود جهان، «غروب سرخ» با صدای سعید شهروز، «خونه ام جای دشمن نیست» مانی رهنما، «خاک خرمشهر»، بهرام پاییز، «قصه مردای مرد» امیر تاجیک، «ترانه فتح» نیما مسیحا، «خاک تن خسته» مهدی یغمایی، «خاک تب دار» بهنام صفوی، «خاک وطن» قاسم افشار، «وطن » علی لهراسبی، «مام وطن» محسن چاووشی، «شهر عشق» محمد علیزاده، «خرمشهر» علی اصحابی» و... از جمله قطعاتی بوده‌اند که در این سال ها سروده و تولید شدند.

و اینگونه داستان آزادی خرمشهر ماندگار و جاودانه شد...

زهرا صفایی