جشنهای باستانی زمستان ایرانیان به روایت شبان میرشکرایی
تهران (پانا) - در فرهنگ اصیل ایرانی، برای استقبال از نوروز و بهار، از آغاز زمستان جشن‌ها و آداب و رسومی داشتند که نویدبخش پایان سرما و امید به شروع روزهای بهاری بود. جشن‌هایی که برخی یا بیشتر آنها به دست فراموشی سپرده شده است.
مدیر گروه میراث فرهنگی نا‌ملموس ایکوم ایران و دبیر باشگاه نوروز کمیسیون ملی یونسکو ایران، درباره جشنهای باستانی و مراسم‌های آیینی اقصی نقاط مختلف کشور در زمستان و پیش از نوروز و ریشه‌های فرهنگی آن با پانا گفت و گو کرد.
شبان میرشکرایی با نگاهی اجمالی به جشنهای پیشواز نوروز پرداخته و به پانا می‌گوید: «آغاز جشنهای زمستانی با یلدا در آغاز ماه «دی» شروع می‌شود؛ «دی» به معنای خداوند است و در این ماه برخلاف سایر ماه‌های سال که یک روز برای هم‌نامی روز و ماه، جشن برگزار می‌شود، 3 روز همنام وجود دارد که با نام جشن «دیگان» برگزار می‌شود که عبارتند از «دی به آذر»(۸ دی)، «دی به مهر»(۱۵ دی) و «دی به دین»(۲۳ دی) و همچنین جشنهای یلدا و خرم روز آغاز گر این ماه هستند.»
وی بیان می کند: «بعد از دی ماه، ماه بهمن از راه می‌رسد. بهمن به معنای اندیشه نیک یا خرد مقدس است که دومین روز از هر ماه نیز در تقویم کهن ایرانی، بهمن نامیده می‌شود. بنابراین دومین روز بهمن ماه به سبب برهم نهی نام روز و ماه جشن بهمنگان برگزار می‌شود که دارای محتوایی بسیار ارزشمند است که نگاه طبیعت دوستانه و اهمیت دادن مردمان این حوزه فرهنگی را به حفظ حقوق حیوانات نشان می‌دهد؛ از جمله آداب و رسوم خاص این جشن، احترام به حیوانات است، در این جشن به‌جای خوردن گوشت حیوانات از غذا‌های گیاهی استفاده می‌کنند و آش مخصوص این جشن از انواع گیاهان پخته می‌شود؛ آش از جمله غذا‌های آیینی و مقدس است که در جشن‌ها و مراسم‌های مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد. همچنین در این روز مردم لباس سفید می‌پوشند. گل و حیوان نشانه این جشن هم یاسمن سفید و خروس سپید است.»
میرشکرایی در ادامه می‌افزاید: «دومین و مهم‌ترین جشن مهم بهمن ماه که در دهم این ماه برگزار می‌شود و امروزه با قدرت در حال برگزاری است جشن سده است که پرونده آن برای ثبت در آثار جهانی یونسکو نیز ارسال شده است؛ این جشن ریشه در فرهنگ کشاورزی دارد و عقاید دین زرتشت هم به موضوع کشاورزی توجه ویژه دارد؛ کارکرد واقعی این جشن، ریشه‌کنی و کنترل آفات و بیماری‌‌ها‌ی گیاهی است. این جشن بعد از زمان هرس زمستانه برگزار می‌شود و به همین دلیل تمام شاخه‌های حاصل از هرس درختان و برگ‌های خزان شده که محل تخم‌گذاری آفات است را انباشته و طی یک مراسم به آتش می‌کشند؛ آتش در فرهنگ ما نماد از بین بردن آلودگی‌ها و پلشتی‌ها است. توضیح اینکه حشرات و آفات گیاهی که از زمستان به شکل نهفته باقی مانده‌اند و در بهار نشو و نما پیدا می‌کنند در زمره موجودات منفی و اهریمنی به حساب می‌آیند.»
وی از اهمیت ماه اسفند به دلیل ماه پایانی سال و وجود جشنهای متفاوت در آن یاد کرده و تصریح می‌کند: «ماه اسفند که به زمین مقدس مربوط می‌شود با جشن‌ها و آیین‌های متفاوتی همراه است که از آغازین روزهای این ماه شروع می‌شوند. یکی از مهم‌ترین جشن‌هایی که این روزها بیشتر مورد توجه قرار گرفته جشن «سپندارمذگان» است. این جشن به دلیل برهم نهنی «اسفند روز» (پنجم ماه) در ماه اسفند برگزار می‌شود و موضوع آن «زن»، «زایش» و به طور کلی «زمین مقدس» به عنوان نماد زنانگی و زایش است. این جشن این روزها در تقابل با «ولنتاین» که به تازگی در کشورمان رایج شده، مورد توجه قرار گرفته است. از دیگر جشن های مهم اسفند ماه، جشن اسفندی در منطقه کاشان است که با اسطوره توش که تغییر نام یافته رپیسون است، در ارتباط قرار می‌گیرد. این ایزد بانو در باورهای کهن نگاهبان ریشه در سرمای زمستان است و با فرا رسیدن بهار از زمان بیرون می‌آید و نشان او نیز «شکوفه» است. البته موضوع مهم یکی بودن «رپیسون» و «توش» در منطقه کاشان را نخستین بار، پدرم مورد توجه قرار دادند و مطرح کردند.»
وی همچنین ادامه می‌دهد: «از جمله جشنهای مهم پیشواز نوروز، جشن چهارشنبه سوری است که موضوع اصلی آن برخلاف باورهای امروز، موضوع «آب» است. طبق آیین و آداب کهن که در بسیاری از روستاها همچنان رواج دارد، مردم کوزه‌های قدیمی خود را در پایان شب بر آتش می‌شکستند و کوزه‌هایی را که دختران با دست خود می‌ساختند از آب چشمه پر می‌کردند تا آن را بر سفره نوروزی سین به نشانه برکت و روشنی در سال جدید بگذارند، در واقع کوزه‌های نو و تازه را که نماد سال جدید است با آب چشمه به عنوان نماد تبرک و برکت در سال جدید بر سر سفره قرار می‌دادند. در همه این موارد نقش آب و زنانگی را باید مورد توجه قرار داد که ارتباط آن را با اردویسور آناهیتا باز می‌نمایاند و جشن‌هایی با نام «بی بی چهارشنبه» که در برخی مناطق این حوزه فرهنگی همچنان رواج دارد نیز در شمار این نشانه‌ها است. از دیگر آداب چهارشنبه سوری در فرهنگ ایرانی، پختن آشی است که سبز باشد و نماد سرسبزی سال پیش‌رو و جدید است.»
میرشکرایی تاکید می‌کند: «همچنین در پنج روز پایانی اسفند، که در تقویم قدیم به نام پنجه گمشده شناخته می‌شود، آداب خاصی رواج داشته است. از جمله «میرنوروزی» که تغییر شکل یافته های آن با نام «شاه وزیر بازی» همچنان در برخی نقاط وجود دارد. همچنین رسم «کوسه‌گردی» نیز از شمار آداب و مراسم پیشواز نوروز به حساب می‌آید. در این رسم چوپان ده با ریشی ساختگی و بلند و لباس خاص که دو زنگوله از شال کمر آن آویزان است و دو شاخ ساخته شده از شاخ و برگ گیاهان روی سرش و چوب‌دستی و کاسه به دست به در خانه‌ها رفته و از آنها طلب برکت می‌کند؛ برکت یعنی هر آنچه از زمین به عنوان برکت برداشت‌می‌شود مثل آرد، برنج، غلات، شیرینی و یا متناسب با زندگی کنونی پول نیز داده می‌شود. اگر صاحب خانه دیر به او برکت دهد، «کوسه» خود را به زمین می‌اندازد در این هنگام شخصیت دیگری به نام عروس، شیون و ناله سر می‌دهد و از صاحب‌خانه می‌خواهد تا به او برکت دهد تا دوباره «کوسه» زنده شود و بعد از دادن هدیه کوسه برمی‌خیزد و برای صاحب‌خانه آرزوی برکت و روزی کرده و به خانه بعدی می‌روند.»
دبیر باشگاه نوروز کمیسیون ملی یونسکو ایران در پایان با اشاره به سنت‌های نوروز در فرهنگ ایرانی اذعان می‌کند: «آداب مرتبط با نوروز همگی نشان از امید، سرسبزی و شادمانی دارند و هیچگونه نحسی و یا پلشتی و نشانه‌های اهریمنی (مانند دروغ گویی) از آن گونه که به اشتباه و به تقلید از رفتارهای دیگر فرهنگ‌ها، در مورد جشن «سیزده به در» رواج یافته است، در فرهنگ ما جایی ندارد. جشن «سیزده به در» که در روز سیزدهم یا «تیر روز» از ماه فروردین برگزار می‌شود، با ایزد باران(تیشتر) و موضوع آب در ارتباط است و آداب آن نیز از جمله آرزوخواهی از سبزه و آب روان (گره زدن سبزه و به آب دادن آن) از این شمار است.»
دانش آموز خبر‌نگار: کوثر شهرباف
ارسال دیدگاه