آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی بیش از متوسط جهان است

انتشار این گزارش، در سالی که همکاری‌های بین‌المللی در مقابله با تغییرات اقلیمی از زمان مذاکرات موافقتنامه پاریس در سال 2015، بیشترین اهمیت را یافته است، توجهات بیشتری را به خود معطوف کرد.
در این گزارش، جمع‌بندی مهم‌ترین مطالعات اقلیمی طی حدود یک دهه، نشان می‌دهد که تنها باریکه‌ای از امید برای مقابله با تغییرات اقلیمی وجود دارد که بواسطه‌ کاهش فوری، وسیع و پایدار انتشار گازهای گلخانه‌ای میسر خواهد شد. در این گزارش هشدار داده شده است که انسان به وضوح موجب افزایش دمای اتمسفر، اقیانوس‌ها و زمین شده و با مقیاس و سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر سیستم‌های آب و هوایی است. غلظت دی‌اکسید کربن موجود در اتمسفر به بالاترین میزان از دو میلیون سال پیش تاکنون رسیده است و امواج گرمایی، خشکسالی، سیل، بارش‌های سنگین و سایر رخدادهای فرین جوی، ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی، با شدت بیشتری روبه افزایش هستند. گازهای گلخانه‌ای نظیر دی‌اکسید کربن، متان، نیتروز اکسید و برخی دیگر، این قابلیت را دارند تا امواج فروسرخ حاصل از بازتابش نور خورشید از سطح زمین را جذب کنند. وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ دهد، مانند این است که زمین را با یک پتو پوشانده‌ایم. افزایش حرارت در جو زمین، باعث گرم‌تر شدن خشکی‌ها، اقیانوس‌ها و دمای هوای کره زمین خواهد شد که نتیجه آن بروز تغییراتی در این سیاره خواهد بود. یخچال‌های قطبی ذوب می‌شوند و سطح آب دریاها بالا می‌آید. وضعیت آب و هوایی که در یک دوره زمانی طولانی حالت مشخص و پایداری به خود گرفته بود، دچار تغییرات چشمگیر و منجر به افزایش امواج حرارتی و تغییرات الگوی بارندگی شده که پدیده‌هایی نظیر خشکسالی، آتش‌سوزی و سیل را به دنبال داشته است.

در سال‌های اخیر تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی صدمات جبران‌ناپذیری را به مناطق مختلف جهان وارد کرده است. به‌طوری‌ که براساس آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد، از میان 5 ریسک اصلی موجود برای حیات بشر، 4 ریسک مربوط به محیط‌ زیست و تغییرات اقلیمی است. این درحالی است که مطالعات نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بیشترین خسارت و صدمات اقتصادی را از گرمایش جهانی مشاهده خواهند کرد درحالی‌ که برخی کشورهای اروپایی و امریکای شمالی خسارت های به مراتب کمتری خواهند دید. شواهدی چون افزایش متوسط دما در کشور، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی شدید (مانند سیل و خشکسالی) در کشور نشان‌دهنده بروز روزافزون اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در کشور است. مطالعات گسترده زیست‌محیطی نشان‌دهنده آن است که آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی، بیش از متوسط جهان است.

افزایش توالی بروز حوادث شدید زیست‌محیطی مانند امواج حرارتی (روزهای بسیار گرم) در جنوب شرق کشور و روزهای بسیار سرد در شمال غرب کشور، افزایش 40 درصدی باران‌های سیل‌آسا در کشور و روزهای خشک در نواحی غربی و جنوب شرق کشور، بروز خشکسالی و ایجاد چشمه‌های گرد وخاک در کشور و منطقه که منجربه افزایش بروز پدیده ریزگردها در شهرهای غرب و جنوب غربی و جنوب شرقی کشور شده است، کاهش روان‌آب‌های سطحی در فصل بهار و کاهش توان تولید برقابی، فرسایش خاک و فقر پوشش گیاهی مراتع کشور، بروز مسائل اجتماعی مانند تبعات اقتصادی در روستاها و رشد مهاجرت از روستاها به حواشی شهرها و بروز پیامد‌های اجتماعی و اقتصادی نامطلوب حاشیه‌نشینی و از دست رفتن سرمایه‌های روستایی، برخی از تبعات و اثرات کاملاً ملموس ناشی از تغییرات اقلیمی بر کشور است.

تمامی پیامدهای مذکور در شرایطی مشاهده می‌شود که میانگین افزایش دمای کره زمین طی دهه اخیر (سال‌های 2011 تا 2020) حدود 1.1 درجه سانتیگراد بیش از سال‌های 1850 تا 1900 بوده است. مطابق پیش بینی‌ها، بسیار محتمل است که با دو برابر شدن غلظت دی‌اکسیدکربن در اتمسفر، افزایش دما طی سال‌های باقیمانده تا پایان قرن 21 در ایران، تا 5/4 درجه سانتیگراد باشد. این افزایش دما، طبیعتاً، منجربه بروز شدیدتر پیامدهای تغییرات اقلیمی در کشور خواهد بود. با درنظر گرفتن پایان‌پذیری قریب‌الوقوع منابع آبی کشور، بحران خشکسالی در آینده از خطرات جدی توسعه اقتصادی و اجتماعی در کشور ناشی از تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی است. در چنین شرایطی رصد و مدیریت پیامدها و آسیب‌های تغییرات آب و هوایی می‌تواند تا حدودی این آسیب‌ها را کاهش داده و از نابودی کامل ظرفیت‌های تولید جلوگیری کند. از این‌رو هم‌اکنون تغییر و اصلاح الگوی تولید محصولات کشاورزی به‌سمت محصولات با آب بری کمتر، اصلاح الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف بویژه بخش کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف مواد غذایی و محصولات کشاورزی به‌سمت مصرف بهینه و کاهش ضایعات، مدیریت و کنترل فرسایش خاک، ارتقای بهره‌وری منابع تولید، استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر و غیرفسیلی، نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت گریزناپذیر در مواجهه و مدیریت پیامدها و آسیب‌های تغییرات اقلیمی در کشور است.

*کارشناس تغییر اقلیم

منبع: ایران