نستعلیق، عروس خطوط اسلامی

خط نستعلیق، این میراث باشکوه هنر ایرانی که به «عروس خطوط اسلامی» شهرت دارد، در اواخر قرن هشتم هجری از پیوند دو خط «نسخ» و «تعلیق» پدید آمد. ابداع این خط زیبا را به «میرعلی تبریزی» نسبت می‌دهند و سپس با تلاش استادانی چون «میرعماد حسنی» به اوج کمال و زیبایی رسید.

داستان نستعلیق، داستان تکامل و انطباق است؛ از شیوه‌ی کلاسیک میرعماد تا سبک نوین «محمدرضا کلهر» برای صنعت چاپ و تولد «شکسته نستعلیق» برای نوشتارهای سریع. این خط نه‌تنها زیباترین و خواناترین خط فارسی، بلکه از دید بسیاری از هنرمندان، زیباترین خط در میان خطوط اسلامی است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های نستعلیق می‌توان به زیبایی خیره‌کننده، سادگی، روانی در نوشتن و خواندن و نیز ظرافت و گردش لطیف قلم اشاره کرد. پس از میرعلی تبریزی، استادانی چون «سلطانعلی مشهدی» و «میرعلی هروی» در گسترش و تکامل این خط نقش‌آفرین بودند، اما کسی که آن را به نهایت ظرافت و هماهنگی رساند، «میرعماد حسنی» بود. هنر او چنان درخشان بود که شاگردان بسیاری همچون «محمد صالح» از مکتبش برخاستند.

در قرن سیزدهم هجری، با ورود صنعت چاپ به ایران، تحولی تازه در نستعلیق پدید آمد. «محمدرضا کلهر» با ذوق و نگاهی نو، تغییراتی در شیوه‌ی میرعماد ایجاد کرد تا این خط برای چاپ مناسب‌تر شود. سبک کلهر، به‌سرعت به الگویی برای خوشنویسان بعد از او بدل شد و نستعلیق را از دیوار کاغذ به صفحات چاپ رساند.

با وجود زیبایی خیره‌کننده نستعلیق، کندی در نوشتن آن سبب شد تا هنرمندان در پی خطی روان‌تر باشند. این نیاز در اوایل قرن یازدهم به پیدایش «شکسته نستعلیق» انجامید؛ خطی که از تندنویسی بر پایه نستعلیق شکل گرفت. درباره ابداع‌کننده آن میان «مرتضی‌قلی‌خان شاملو» و «محمد شفیع هروی» اختلاف نظر وجود دارد، اما بی‌تردید شکسته نستعلیق امروز نیز همچون گذشته، جلوه‌ای از خلاقیت و روح ایرانی است.

در دوران معاصر نیز خوشنویسان برجسته‌ای چون «سیفی قزوینی»، «سید حسن میرخانی»، «سید حسین میرخانی» و «علی‌اکبر کاوه» با تلاش‌های خود در آموزش و ترویج این هنر ملی، چراغ نستعلیق را روشن نگه داشته‌اند.

نستعلیق، بیش از یک خط است؛ روایتگر زیبایی، نظم و ذوق ایرانی است. هنری که از قرن‌ها پیش تا امروز، نه تنها ابزار نوشتن، بلکه زبان دل و جلوه‌ی فرهنگ ما بوده است.