آلودگی هوای تهران چه خساراتی در بر دارد؟

مسعود تجریشی در گفت‌وگو با پانا با اشاره به تحقیقاتی که در زمینه خسارت آلودگی هوا در معاونت محیط زیست انسانی صورت گرفته است، گفت: «مطالعات مختلفی به ارزیابی هزینه آلودگی هوای کلانشهر تهران و کشور پرداخته‌اند. این تخمین‌ها وابستگی زیادی به روش تخمین هزینه درمانی یا خسارت مربوط به مرگ‌ومیر دارد. تخمین زده شده است که خسارت ناشی از آلودگی هوای شهر تهران در سال 1395، حدود 500 میلیارد تومان به واسطه درآمد از دست رفته نیروی انسانی و بین 5/1 تا 6/2 میلیارد دلار به واسطه افزایش هزینه‌های بهداشتی- درمانی و مرگ‌ومیر است.»

وی گفت: «علاوه بر این هزینه‌های بهداشتی و درمانی، باید هزینه‌های اقتصادی غیربهداشتی در این کلانشهر را نیز در نظر گرفت. یکی از هزینه‌های وارد شده به کشور در نتیجه قیمت‌های پایین حامل‌های انرژی، مصرف بی‌رویه سوخت در بخش‌های مختلف و انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی است. انتشار آلاینده ها، در کلانشهرها از میزان ظرفیت اکولوژیکی محیط برای هضم آلاینده‌ها فراتر رفته و منجر به بروز شرایط ناسالم محیطی می‌شود. این شرایط ناسالم محیطی منجر به تحمیل هزینه‌های بالای اجتماعی و زیست‌محیطی به جامعه و دولت می‌شود. مهمترین بخش این هزینه‌ها، رشد هزینه‌های بهداشتی و درمانی به واسطه آلودگی هوا است. علاوه بر این، هزینه‌های اقتصادی دیگر از جمله افت کارایی و تولید در کشور و هزینه‌های مربوط به تعطیلی در کلانشهرها نیز قابل توجه هستند.»

تجریشی با بیان اینکه ذرات معلق با اندازه کمتر از 5/2 میکرومتر PM و 10 میکرومتر PM در شهر تهران به عنوان آلاینده معیار در نظر گرفته می‌شود، گفت: «تحقیقات متعددی نشان داده‌اند که این آلاینده‌ها بیشترین خسارات اقتصادی و بهداشتی را نسبت به سایر آلاینده‌ها دارد. در سال 97، 75 درصد از روزهای آلوده شهر تهران به واسطه غلظت بالای 2.5 میکرون بوده است. این آلاینده‌ها معمولا در نتیجه احتراق سوخت در منابع ثابت و متحرک تولید می‌شود. براساس برخی مطالعات انجام شده، میانگین غلظت مواجهه با ذرات 2.5 میکرون وزن‌دهی شده با جمعیت در مناطق شهری کشور بین 30 تا 35 است.»

برنامه‌های کاهش آلودگی هوای تهران به مقدار کافی موفق نبوده است

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه میانگین سالیانه غلظت ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون شهر تهران در سال‌های 1385 تا 1390 روند افزایشی داشته است، گفت: «حداکثر میانگین غلظت این ذرات طی 12 سال گذشته در سال 1390 معادل 38 میکروژول بر متر مکعب مشاهده شده است. پس از آن تا سال 94 این روند رو به کاهش بوده و به حدود 30 رسیده است. اما با توجه به رشد مصرف سوخت طی دو سال 95 و 96، غلظت متوسط سالانه این آلاینده در کشور مجددا افزایش پیدا کرده است. در صورتی که میانگین سالیانه غلظت ذرات کمتر از 2.5 میکرون در سال 96 به 9/32 رسیده است و این امر گویای این واقعیت است که سیاست‌ها و برنامه‌های کاهش آلودگی هوای شهر تهران به مقدار کافی موفق نبوده است. استاندارد ملی غلظت متوسط سالیانه آلاینده PM 2.5 12 است که این شاخص بر اساس رهنمود سازمان بهداشت جهانی 10 است. بر این اساس، غلظت آلاینده ذرات کمتر از 2.5 میکرون در شهر تهران دست کم 3 برابر شرایط استاندارد جهانی بوده است.»

تجریشی ادامه داد: «همچنین از نظر ذرات PM10 نیز مطالعات بانک جهانی نشان داده است که شهر تهران در سال 95 جزو 12 شهر آلوده جهان با غلظتی معادل 4 برابر آستانه مجاز اعلام شده از طرف سازمان بهداشت جهانی بوده است. مطابق مطالعات صورت گرفته در پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران، در صورت مبنا قرار دادن استانداردهای کیفیت هوای محیطی سازمان بهداشت جهانی، از سال 90 تا 96 حتی یک روز بیشترین شاخص کیفیت هوا در سطح شهر تهران در طبقه «خوب» قرار نگرفته است. در سال 96 شاخص کیفیت هوا در 237 روز «ناسالم برای گروه های حساس»، 107 روز «ناسالم» و 1 روز «خیلی ناسالم» بوده است.»

وی گفت: «البته مطابق مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، تعداد روزهای ناسالم هوای شهر تهران در سال 96 محدود به 108 روز در سال بوده است و باقی روزها هوا سالم بوده است. همچنین این رقم در سال 97 به دلیل نبود شرایط وارونگی در ماه‌های سرد سال، به 59 روز کاهش یافته است. وخیم‌ترین شرایط محیطی نیز در ماه‌های سرد سال و به دلیل وقوع پدیده وارونگی رخ داده است. این اختلاف به واسطه تفاوت در محاسبه شاخص کیفیت هوا و مبنا قرار دادن آلوده‌ترین ایستگاه پایش آلودگی در شهر در مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران در مقایسه با متوسط‌گیری شاخص بین ایستگاه‌ها در مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران است. همچنین لازم به ذکر است که تفاوت غلظت‌ها و شاخص‌ها در نقاط مختلف شهر تهران بسیار قابل توجه است، به صورتی که تفاوت غلظت میانگین غلظت سالیانه در مناطق مختلف شهر تهران تقریباً دو برابر است که نشان از نابرابری مواجهه با این عامل خطر در کلان شهر تهران است.»

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با همکاری بانک جهانی، مطالعات گسترده‌ای در زمینه منشاءشناسی آلاینده‌ها در شهر تهران و اثرگذاری سیاست‌های مختلف کاهش انتشارات انجام داده‌اند، گفت: «به طور خلاصه، منابع متحرک سهم عمده‌ای در انتشار آلاینده ذرات کمتر از 2.5 میکرون در شهر تهران دارند.»

تخمین خسارات بهداشتی و اقتصادی

تجریشی همچنین درباره میزان هزینه خسارت آلودگی هوا در کشور نیز گفت: «میزان موارد مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی هوا در تهران، حدود 4900 مورد در سال 96 بوده است. از این تعداد حدود 12 درصد مربوط به افراد کمتر از 50 سال است در حالی که سهم افراد 70 سال و بالاتر حدود 52 درصد بوده است. پیش‌بینی شده است که این تخمین در صورت استفاده از روش‌های بروز برآورد خسارت تا 8000 مورد مرگ‌ومیر در سال نیز افزایش پیدا کند.»

به گفته وی، در مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، تعداد مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی هوا نیز حدود 4000 مورد مرگ در سال 95 گزارش شده است. این 4000 مرگ معادل حدود 62 هزار سال از دست رفته به واسطه مرگ است. خسارت ناشی از این اثر، حدود 500 میلیارد تومان در سال 95 بوده است. همچنین با در نظر گرفتن ارزش آماری عمر، این میزان مرگ و میر معادل 5/1 میلیارد دلار در سال 95 خسارت وارد کرده است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «مطابق مطالعات بانک جهانی، هزینه‌های اقتصادی سالانه آلودگی هوا در شهر تهران حدود 6/2 میلیارد دلار در سال 95 برآورد شده است. البته این هزینه صرفا هزینه‌های مربوط به تاثیرات آلودگی بر سلامت انسان است و خسارات وارد شده در حوزه کشاورزی، کاهش دید، آسیب به زیرساخت‌ها و اماکن فرهنگی، کاهش کیفیت زندگی و خسارات به واسطه تعطیلی مدارس را در نظر نمی‌گیرد. مطابق آمار غیررسمی نیز، به گفته سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت، سالانه حدود 36 هزار مرگ زودرس منتسب به آلودگی هوا در کشور گزارش می‌شود که هزینه معادل هر مرگ حدود 150 میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. در سال 94 نیز حدود 12800 مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور رخ داده است که حدود 4300 مورد آن در شهر تهران بوده است.»

تجریشی تصریح کرد: «مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد سالانه مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوای شهری در ایران به‌طور میانگین حدود 5100 میلیارد ریال، شیوع امراض حدود 4100 میلیارد ریال و هزینه‌های بیماری، 2100 میلیارد ریال خسارت در پی داشته است. علاوه بر خسارت مالی که عوارض جسمی ناشی از آلودگی هوا بر هزینه‌های شخصی، خانوادگی و اجتماعی ایجاد می‌کند، کاهش یا توقف فعالیت‌های آموزشی، اداری و تولیدی نیز از دیگر پیامدهای مخرب این آلودگی است که بر مبنای یکی از تخمین‌ها، این خسارت نیز دستکم 100 میلیارد تومان به ازای هرروز تعطیلی بر میزان خسارت‌های فوق‌الذکر می‌افزاید. همچنین مطالعات بین‌المللی مستقلی نیز به محاسبه میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در سراسر جهان پرداخته‌اند که در نتیجه مطالعات آنها، تعداد موارد منتسب به ذرات کمتر از 2.5 میکرون در ایران بین 26 تا 75 هزار نفر در سال تخمین زده شده است.»

معاون سازمان محیط زیست یادآور شد: «اگر مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در شهر تهران را هر کدام 12 میلیون لیتر در روز فرض کنیم و اگر بخش حمل‌ونقل عامل اصلی بروز آلودگی هوا در این کلانشهر باشد، خسارت سالانه 6/2 میلیارددلاری آلودگی هوای این کلانشهر معادل هزینه خارجی 6/29 سنتی هر لیتر بنزین و گازوئیل در شهر تهران است.