آسیب‌شناسی پدیده خروج نخبگان از کشور

با توجه به اینکه به گواهی آمارها، سالانه 5 میلیون دلار از سرمایه کشور به ازای خروج هر نخبه از کشور از دست می رود، دستیابی به انگیزه های خروج نخبگان از کشور و شناسایی عوامل موثر بر خروج نخبگان از کشور و بررسی راهکارهای اجرایی و عملی و کنترل خروج نخبگان از کشور بیش از پیش ضروری است. هدف این یادداشت مقایسه دلایل خروج نخبگان از کشور و مقایسه آن با خروج نخبگان از ادرات آموزش است. نتایج نشان می دهد با اعمال سیاست کاهش تنش در روابط خارجی نمی توان بر نرخ خروج نخبگان تاثیر چندانی گذاشت و تعداد آنها را کاهش داد. بنابراین طبق صحبت های سورنا ستاری، معاون فناوری و علمی رئیس جمهور به مسوولین بلندپایه دولتی پیشنهاد دادیم جهت ایجاد مهاجرت معکوس ، ضمن رعایت شایسته سالاری در انتصاب افراد در مشاغل علمی، مدیریتی و حاکمیت، نسبت به بهبود امنیت شغلی و وضعیت اشتغال نخبگان اقدام شود. کشورهای مترقی مشکلات نخبگان را خوب می شناسند و راه حل های مناسب ارائه می کنند. متاسفانه در کشور ما به علم و معلمی بی‌توجهی می شود و از همه دردناک تر این بی توجهی به برنامه ریزان آموزش و پرورش و کادر اداری نمایان تر است.

به‌طوری‌که آن قدر که در رسانه‌ها مثلاً از خوانندگان، هنرپیشه‌ها و ورزشکاران تجلیل می‌کنند، به چهره‌های ماندگار علمی، استادان برجسته و معلمان و مبتکران و مخترعان و… احترام و اهمیت داده نمی‌شود. حتی کارگردان که صحنه گردان و پشت صحنه فیلم است چه برنامه های مجللی گرفته می شود. مردم ما حتی با آهنگسازان فیلم ها آشنا هستند اما با مخترعین و مبتکرین و نویسندگان خود آشنا نیستند.

بی‌توجهی به پژوهش یکی دیگر از این عوامل است. یکی از عواملی که دانشجویان بسیاری را به خارج از کشور می‌کشاند، عامل امکانات تحصیلی ـ تحقیقی و اعطای کمک‌های تحصیلی و رفاهی است. در سال‌های پس از انقلاب ایران، تعداد دانشگاه‌های داخل کشور بدون هیچ گونه برنامه تدوین شده یا تناسب رشته‌ها با مشاغل، گسترش یافته‌اند و توجه بیشتر به سمت معیارهای کمّی تا کیفی بود.

به روز نبودن اطلاعات، استفاده از روش‌های سنتی و قدیمی و ابزارهای غیراستاندارد، پایین بودن سطح تحقیقات و پژوهش در مراکز علمی، عدم هماهنگی بین تحقیقات و کاربرد آنها، تخصیص بودجه ناکافی به امر تحقیق و پژوهش و گسترش و ترویج مدرک گرایی، از عوامل دیگری هستند که بیشترین نارضایتی و دل‌آزردگی را در بین دانشجویان، به دنبال داشته‌است.

عوامل اقتصادی مسلّما یکی از عوامل اساسی است که اکثر فرزانگان را جذب کشورهای دیگر می‌کند. وقتی که میزان حقوق یک متخصص در خارج، ده‌ها برابر حقوق همان شخص در ایران است، مسلماً بعضی از متخصصان به فکر مهاجرت به آن کشور خواهند بود.

موضوع خروج نخبگان از آموزش و پرورش، شباهت های زیادی به خروج نخبگان از کشور دارد. هم از لحاظ اقتصادی هم اجتماعی و فرهنگی، زیرا بحثی تحت عنوان شایسته سالاری مطرح نخواهد بود. مغز متفکری که باید برای مدارس هم برنامه ریزی کند، هم مدیریت و دانش آموزان را هدایت کند و هم در شرایط بسیار بد اقتصادی قرار داده شده، نیرویی که نه تابستان دارد و نه زمستان، نیرویی که در شرایط بسیار سخت کرونا تعطیل نبود. هم ساعات اضافه کار آن را کاهش دادند. بر این اساس در آینده نه چندان دور ادارات آموزش و پرورش از افراد شایسته خالی خواهد شد. بنابراین وزارت آموزش و پرورش و مجلس شورای اسلامی باید تدابیر لازم را اتخاذ کنند تا مبادا این بخش از جامعه از چرخه توسعه و ترقی عقب بماند.

*فعال اجتماعی و رسانه