تدابیر پیامبر (ص) در سال های سخت تحریم  در شعب ابیطالب

پس از آنکه راهبرد شکنجه نومسلمانان و آزار و ایجاد مزاحمت برای پیامبر (ص) شکست خورد ، مذاکرات مستقیم و غیر مستقیم مکیان با آن حضرت آغاز شد ! مذاکراتی که با واسطه یا بی واسطه در قالب آنها ضمن ارائه پیشنهادات مالی و مادی سعی در همراه ساختن حضرت پیامبر با هیات حاکمه داشتند ، اما در عین ناباوری این اقدامات قریشی ها نیز عقیم ماند و با این وجود بیش از یکصد نفر از مسلمانان برای پیدا کردن مَئامَنی مناسب در دو مرحله راهی دیار حبشه شده بودند و تلاش های مشرکین مکه برای بازگرداندن آنها نیز به توفیقی نرسید.

وقتی قریشیان نتوانستند یاران پیامبر صلی الله علیه و آله را از حبشه باز گردانند و دیدند که اسلام به خارج از حجاز هم نفوذ کرده با هم مشورت کردند تا راهی برای تسلیم شدن پیامبر و یارانش پیدا کنند. لذا قرار شد عهدنامه ای امضاء کنند که حضرت محمّد صلی الله علیه و آله و یاران و خاندانش را در محاصره قرار دهند.

این عهد نامه بنابر نقل سیره و تاریخ نویسانی همچون ابن هشام و حلبی و معاصرانی همچون الحداد دارای مفاد ذیل بود:

۱- نه از مسلمانان چیزی بخرند و نه به مسلمانان چیزی بفروشند

۲- با آنان وصلت نکنند و ازدواج نکنند.

۳- با آنان رفاقت نکنند و با آنان سخن نگویند

۴- همگی در مقابله با محمد ص و یارانش متحد باشند

قراءة فی السیرة الفاطمیة نویسنده : الحداد، کفاح جلد : 1 صفحه : 104

تقی الدین مقریزی تاریخ نگار برجسته مصری در کتاب خود "إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع" می نویسد:

بنی هاشم و بنی مطلب شب نخست ماه محرم سال هفتم بعثت گرد آمدند و در شعب ابی طالب از سوی قریشیان به شدت و به مدت سه سال محاصره شدند. و همه ی مواد خوراکی را از آنان منع کردند و جز در ایام حج اجازه خروج نداشتند و حکیم بن حزام در بعضی اوقات کاروان های گندم وارد شده از سوی شام را در نزدیکی شعب ابی طالب می بر تا ذره ای به دست مسلمانان بیوفتد.

إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع نویسنده : المقریزی، تقی الدین جلد : 1 صفحه : 44

شرایط بسیار سختی که پیامبر (ص) و مسلمانان در سه سال سخت از شدت گرسنگی و تشنگی در آن دامنه ی کوه ابوقبیس تجربه کردند، شاید قابل توصیف نباشد اما میتواند بخش هایی از این رنج بزرگ را که مورخان و نویسندگان روایت کرده اند به تصویر کشید.

علامه محسن امین در "اعیان الشیعه" و آیت الله مکارم شیرازی در کتاب "نفحات الولایه" می نویسند:

و مسلمانان به شعب ابی طالب پناه بردند که سرزمینی ترسناک پر از درخت و سنگ بود و در آنجا ۳ سال در محرومیت و فقر مطلق و در سایه شوم تحریم و محاصره اقتصادی زندگی کردند . و بدون شک این روز ها ، از سخت ترین روزهایی بود که مسلمانان تجربه کردند . این شرایط اینقدر سخت بود که صدای گریه کودکان و گرسنگان تا بیرون شعب و در درون مکه نیز شنیده می شد!

أعیان الشیعة نویسنده : الأمین، السید محسن جلد : 1 صفحه : 230

نفحات الولایة نویسنده : مکارم الشیرازی، الشیخ ناصر جلد : 9 صفحه : 94

سلیمان الندوی ، محقق اندیشمند و مورخ بزرگ در کتاب "الرساله المحمدیه " در خصوص شدت محاصره و شرایط بد اقتصادی مسلمانان در آن زمان می نویسد:

سعد سعد بن ابی وقاص یک شب که از شدت گرسنگی درد شکم گرفته بود به خارج از چه ابی طالب رفت تا چیزی پیدا کند برای خوردن خود و خانواده است پس چیزی نیافت جز تکه‌ای از پوست دباغی شده، آن را شست ، کباب کرد و به همراه آب خورد!

عبته بن غزوان نیز می گوید که من و دوستانم که هفت نفر بودند دهانهای مان از خوردن برگ و پوست درختان به شدت زخمی شده بود!

الرساله المحمدیه نویسنده : الندوی، سلیمان جلد : 1 صفحه : 141

در این بین پیامبر اعظم صلوات الله علیه همراه و همگام همه مسلمانان سختی ها را به جان خرید گرسنگی کشید و از عشیره و قبیله خود دور ماند تنها تحریم اقتصادی را تحمل کرد بلکه در همان مکان نیز بسیاری از مشرکان قصد تعرض و ترور شخصیت ایشان را داشتند که به سر انجام نرسید.

سال آخر این بحران شدید اقتصادی برای مسلمانان با در گذشت دو حامی بزرگ اسلام در حالی به پایان یافت که او حزن و اندوه فراوان برای نبی مکرم اسلام به همراه داشت! وفات حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها و حضرت ابوطالب علیه السلام آنقدر برای پیامبر سخت و سنگین بود که آن سال را عام الحزن نامگذاری کردند.

این شرایط سخت ، بدون شک خط نقطه آغازی برای استقامت و پولادی شدن اراده ی مسلمانان در جهت تحقق وعده های الهی و به ثمر رساندن تلاش ها برای گسترش عدل در جهان بود که پس از هجرت به مدینه منوره و با تاسیس حکومت اسلامی در مدینه به سرانجام رسید.

* پژوهشگر تاریخ اسلام