پاسخ به چرایی کاهش تراز آب «دریای خزر»

مطالعات نشان داده که از سال 1991 میلادی تا سال 2018 مصرف آب در حوزه خزر از حدود 55 میلیارد مترمکعب به 43 میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرده است. مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در تیرماه سال جاری اعلام کرد که میانگین تراز آب دریای خزر در نیمه اول سال آبی جاری(مهرماه ۹۸) معادل ۲۷.۳۳ - متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۵سانتیمتر و در مقایسه با دو سال گذشته، ۲۴ سانتیمتر کاهش داشته است اما سوال اینجاست که چرا تراز بزرگترین دریاچه جهان روندی کاهشی دارد؟ حمید علیزاده، معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی درباره چرایی نوسانات تراز آبی دریای خزر به پانا گفت: « تراز آب حوضه‌های آبی، عامل مهمی در روند فعالیت‌های طبیعی آنها محسوب می‌شود و موضوع ورود آب و تبخیر آب از مهمترین دلایل نوسان تراز آب دریای خزر است و شرایط اقلیمی نیز بر این مساله دامن می‌زند.»

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با بیان اینکه عمده آب‌های ورودی به دریای خزر از طریق رودخانه‌ها و بارش مستقیم بر روی دریا است، گفت: « عمده خروج آب از این دریا نیز بیشتر از طریق تبخیر صورت می‌گیرد. رودخانه (ولگا) در میان رودخانه‌های حوضه دریای خزر بیشترین نقش تامین آب را بر عهده دارد و با توجه به کاهش دبی آب رودخانه می‌توان گفت که به تنهایی این رودخانه در نوسان آب دریای خزر نقش پررنگی دارد.»

وی با بیان اینکه تغییر تراز آب به دلیل تغییر در میزان آب ورودی و خروجی دریای خزر از مهمترین دلایل نوسان تراز آب خزر محسوب می‌شود، تاکید کرد: «همچنین در شرایطی که تغییر اقلیم وجود دارد و روند دما نیز افزایشی است، تراز آب دریای خزر روندی کاهشی دارد که البته بخشی از آن طبیعی و بخشی دیگر به دلیل فعالیت‌های انسانی است. علاوه بر این پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد با توجه به روند افزایشی دما در منطقه، روند کاهش سطح تراز آب سرعت بیشتری داشته باشد.»

علیزاده درباره راهکارهای جلوگیری از کاهش تراز دریای خزر گفت: «کاهش تراز آب دریای خزر روندی تدریجی دارد که اکنون مهم‌ترین دلیل آن نوسانات طبیعی است اما می‌توان بخشی که مربوط به عوامل انسانی است را مدیریت کرد و یکی از راهکارهای سازگاری با این شرایط کاهش فشار انسانی بر محیط‌ آبی است.»

دریای کاسپین یا خزر به عنوان بزرگترین حوضه آبی محصور در خشکی جهان سال‌ها است. دریای خزر از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. این پهنه آبی پس از جدا شدن از دریای سیاه در حدود ۵ میلیون سال پیش که از آبهای آزاد جهان جدا شد چرخه‌های متعدد نوسان تراز آب را تجربه کرده به‌طوری‌که مساحت آن از یک میلیون کیلومتر مربع تا یکصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع در نوسان بوده است و دامنه تغییر تراز آب بیش از سیصد متر تخمین زده می‌شود.