برون‌رفت از بحران‌های زیست‌محیطی با پیوند پساتوسعه و الهیات محیط‌ زیست

به گزارش ایسنا/یزد «محمد مهدی‌زاده اردکانی» به مناسبت 29 دی‌ماه روز هوای پاک در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا ضرورت تدوین و توجه به الهیات محیط زیست را موضوعی انکارناپذیر خواند که نمی‌توان از آن چشم پوشید.

وی با تاکید بر این که نباید الهیات محیط زیست را به عنوان عاملی تاثیرگذار تا سطح یک رمان تقلیل داد، افزود: با این حال، اصلاح جهان‌بینی و آموزه‌های دینی و معنوی یا به تعبیری الهیات محیط‌زیست به تنهایی نمی‌تواند مسائل و مشکلات را حل کرده و محیط زیست را مدیریت کند.

مهدی‌زاده همچنین با ذکر این نکته که نمی‌توان بحران محیط زیست را تنها یک بحران معنوی و راه حل آن را نیز تنها معنوی دانست، تصریح کرد: نگاه مهندسی و علمی صرف به محیط زیست نیز نتوانسته و نمی‌تواند التیامی بر دردهای محیط زیست باشد.

پیوند پساتوسعه و الهیات محیط‌زیست با کمک سمن‌ها

این دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی توسعه اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه خاطرنشان کرد: پساتوسعه و الهیات محیط‌زیست علاوه بر این که نگاهشان، نگاه علمی توسعه و مهندسی صرف نیست، هر کدام آموزه‌ها و مفاهیمی دارند که با تلفیق آن‌ها می‌توان در حفظ و مدیریت محیط زیست بهتر عمل کرد.

وی با اشاره به این که پیوند پسا توسعه و الهیات محیط زیست را می توان در محیط‌زیست‌گرایی محلی و مذهبی خلاصه کرد، گفت: در این رویکرد، هم ویژگی محلی بودن حفظ می‌شود، هم مفاهیم آموزش و مشارکت را در بر می‌گیرد و در آن نگاه الهیات و معنویت و جهان‌بینی نیز وجود دارد.

مهدی‌زاده که از فعالان حوزه سمن‌هاست در ادامه یادآور شد: در قالب سازمان‌های مردم نهاد می‌توان محیط‌زیست‌گرایی محلی را بهبود بخشید و به آن جنبه‌های مذهبی نیز داد چرا که اهمیت سازمان‌های مردم نهاد محلی که رویکرد و توصیه‌ی عمده‌ی پساتوسعه به شمار می‌روند، در این است که آنها می‌توانند خدماتی را ارائه کنند که برای مردمان محلی مناسب‌تر هستند.

وی اضافه کرد: سازمان‌های مردم نهاد محلی قادر هستند خدمات را کارآمدتر و با اثربخشی بیشتر تامین کنند زیرا از دانش مردم محلی بهره می‌گیرند و از وسایل محلی نیز بهره می‌گیرند.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست با بیان این که سمن‌های محلی به سبب مقیاس عملیات و پیوندهایی که با مردم محلی دارند، از توانایی واکنش سریع‌تری نیز در برابر تقاضاهای محلی برخودار هستند، افزود: سازمان‌های مردم نهاد مذهبی و غیرمذهبی، جنبش های مردمی محلی و رهبران مذهبی محلات، با استفاده از مفاهیم مشارکت و آموزش می‌توانند الهیات محیط زیست و آموزه های علمی و عملی حفظ محیط زیست را به مردم انتقال دهند.

وی با اشاره به این که در سال‌های اخیر شبکه‌های مذهبی با توجه به تعامل انسان با محیط طبیعی و به وجود آمدن آسیب‌های زیست محیطی نقش فزاینده‌ای را ایفا کرده‌اند، در این رابطه عنوان کرد: «گری گاردنر» مدیر یکی از موسسات تحقیقاتی آمریکایی بیان می‌کند که در دنیا، نهادهای مذهبی به سمت سبز شدن رفته و حتی به سایر نهادهای سکولار برای توجه به محیط زیست فشار می‌آورند(Haynes,۲۰۰۲ :۱۲۴).

ورود جنبش‌های محلی مذهبی به بحران‌های زیست محیطی

مهدی‌زاده در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به این که کشور ما یک کشور اسلامی و دارای یک حکومت اسلامی است و همواره در سال‌های اخیر با بحران های زیست محیطی متعددی روبرو بوده اما جنبش‌ها و سازمان‌های محلی به ویژه از نوع مذهبی، کمتر به مسائل زیست محیطی توجه کرده و دغدغه‌ای نسبت به این موضوع نداشته‌اند.

وی تصریح کرد: ورود سازمان‌ها و رهبران محلی مذهبی در حوزه‌ی محیط زیست می‌تواند عاملی برای پیوند بین پساتوسعه(آموزش، مشارکت، جنبش های محلی، سازمان‌های محلی) و الهیات محیط زیست در کشور ایران و سایر کشورهای اسلامی باشد و در حل بحران‌های زیست محیطی موثرتر واقع شود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر سازمان‌های مذهبی در الهیات محیط زیست مسیحیت نقش فعالی دارند، در حالی که ما به عنوان یک کشور اسلامی و دارای اندیشه الهیات محیط زیست اسلامی از نقش سبز آن‌ها غافل مانده و متاسفانه روحانیت نیز آن طور که شایسته است به مسائل زیست محیطی و گسترش آن در بین عامه مردم توجهی نداشته است؛ به عنوان مثال یک کلیسا در انگلستان کمپینی را در اعتراض به سیاست‌های غلط زیست‌محیطی علیه دولت انگلستان به نام «عملیات نوح» به راه انداخته و از ظرفیت‌های مذهبی برای توجه به محیط زیست استفاده می‌کند.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست به عنوان نمونه دیگر از محیط‌زیست‌گرایی مردم محلی در رادیو زنان مسلمان در لندن که توسط مرکز مسلمانان لندن که یک مرکز محلی و سازمان حمایت عمومی است، یاد کرد و گفت:مبارزه‌ی رادیو اجتماع مسلمانان در لندن نمونه‌ای از مجموعه کوچک است اما نکته مهم، مبارزات جمعی و در حال ظهور زیست‌محیطی مسلمانان در بریتانیاست.

وی با اشاره به این که برنامه‌های این رادیو، اجتماع مسلمانان بر ارتباط بین اعمال روزانه‌ی اسلامی یا دین و اخلاق زیست محیطی را مدام تاکید می‌کرد، ادامه داد: برنامه‌زیست محیطی «ساعت زنان» به طور مستمر، وارد کردن عادات زیست محیطی در رژیم غذایی و انضباط شخصی در اسلام را به افراد القا می‌کند به عنوان نمونه مجری برنامه می‌گوید: « خواهر، بازیافت را به یاد آور، تو می‌توانی (یادداشت‌های قرآنی) خود را روی قطعات قدیمی کاغذ که در اطراف خانه قرار دارند، بنویسی»!

وی متذکر می‌شود: مجریان به طور منظم، شنوندگان را به توسعه‌ی عاداتی ترغیب و تشویق می‌کردند که سبب تلف نشدن انرژی، به حداقل رساندن تولید زباله و بهبود سلامت سبک زندگی و محیط آنان می‌شد.

کهدی‌زاده در ایان نیز با تاکید بر این که نقش سازمان‌های محلی غیرمذهبی فعال در زمینه محیط زیست را هم نباید نادیده گرفت، خاطرنشان کرد: سازمان‌های مردم نهاد محلی غیرمذهبی که در زمینه محیط زیست فعالیت دارند، تنها نباید به قوانین علمی مدیریت مصرف و حفظ محیط زیست توجه کنند و نگاهی نیز به پتانسیل‌های دینی داشته باشند ولی از آن‌ها می‌توان در طرح‌ها و برنامه‌های آموزشی برای تغییر در جهان‌بینی جامعه هدف، بهره گرفت.