نهضت ملی‌شدن صنعت نفت ایران یکی از مهمترین رویدادهای تاریخی ایران است

عباس کیوانلو رئیس سازمان دانش آموزی شهر تهران در گفت و گو با پانا عنوان کرد: «قرارداد دارسی که در دوره خفقان قاجار بسته شده بود تحت تأثیر نیاز مالی مظفرالدین شاه برای تهیه خرج سفرهای فرنگستان و ناآگاهی او و اطرافیانش نسبت به ارزش صنعت نفت در دنیای آن روز سهم اندکی برای ایران در نظر گرفته بود. از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۲ رضاشاه با منصوب کردن تیمورتاش بعنوان مذاکره کننده ایران برای افزایش سهم ایران هفت بار مذاکره کرد ولی راه به جایی نبرد و در نهایت با لغو یک جانبه آن توسط رضاشاه تحت شرایط بحرانی ایران آن روز و قدرت اقتصادی و نظامی انگلیس قرارداد ۱۹۳۳ بسته شد که فقط اندکی بهتر بود ولی با یک قرارداد منصفانه فاصله زیادی داشت، پس از جنگ دوم جهانی و فضای آزادی بیان دوران شاه جوان بحث‌های مربوط به نفت دوباره در بین روشنفکران و نمایندگان مجلس شروع شد.»

مجلس شورای اسلامی به مصدق رای داد

کیوانلو اضافه کرد: «در دوازدهم آذر ۱۳۲۳ پس از آن که مجلس به طرح مصدق رأی داد که اعطای امتیاز نفت به هر دولت یا شرکت خارجی را ممنوع می‌کرد، رحیمیان نیز خلال نطق خود که در مخالفت با رأی اعتماد به دولت سهام‌السلطان بیات بود، طرحی پیشنهاد داد تا امتیاز نفت جنوب که به شرکت انگلیسی دارسی واگذار شده بود لغو شود او سپس این طرح را مکتوب کرد تا پانزده امضا جمع کند و در دستور کار مجلس بگذارد.»

جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران

وی افزود: «جرقه میدانی جنبش ملی شدن نفت از اعتراضات کارگران صنعت نفت در تیرماه ۱۳۲۵ شروع شد که موجب کشته شدن ۵۰ نفر و زخمی شدن ۱۵۰ نفر در ۲۳ تیر ۱۳۲۵ شد. سپس از مرداد ۱۳۲۵ نمایندگان مجلس شورای ملی شروع به بحث در این مورد کردند و احمد قوام حزب دمکرات را تشکیل داد، اسلام‌گراها به رهبری کاشانی موضوع را پیگیری کردند همچنین از شهریور ۱۳۲۵ نوای ملی شدن نفت در مجلس به گوش می‌رسید از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۹ شاه جوان و بی تجربه هنوز قدرت مطلقه نداشت، نخبگان که در دوره رضاشاه تحت اختناق بودند آزادی یافتند، احزاب قدرتمندتر شدند، اتحادیه‌های کارگری توسعه یافتند به دلیل اتکای شاه جوان بر دو تکیه گاه (ارتش-روحانیت) روحانیونی مانند کاشانی در سیاست حضور یافتند و به این ترتیب جوانان و دانشگاهیان تحت تأثیر سه نیروی چپ، ملی‌گرا و اسلامگرا قرار گرفتند.»

مذاکرات انگلیس با وزیر رزم آرا

رئیس سازمان دانش آموزی شهر تهران بیان کرد: «انگلیس در اسفند ماه ۱۳۲۹ یک مذاکره جدید با عباسقلی گلشاییان وزیر دارایی رزم آرا انجام داد که به قرارداد الحاقی گس گلشاییان منجر شد ولی با وجود فشارهای رزم آرا مورد قبول مجلس قرار نگرفت.»

بکارگیری ملی شدن صنعت نفت توسط سیاستمداران ایران

عباس کیوانلو اذعان کرد: «ملی کردن صنعت نفت در در ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ تاکتیکی بود که سیاستمداران ایران بکار بردند تا از قرارداد نفت خلاصی یابند در خرداد ۱۳۳۰ دولت ایران هیات مدیره شرکت ملی نفت را تعیین کرد و از روسای انگلیسی پالایشگاه خواست با آن ها کار کنند شکایت انگلستان به دادگاه لاهه به جایی نرسید انگلیسی ها ابتدا شروع به کارشکنی کردند سپس پرسنل خود را خارج کردند و شروع به تهدید نظامی کردند ایران در روزنامه‌های معروف اروپا آگهی استخدام پرسنل نفت منتشر کرد عده زیادی رزومه ارسال کردند ولی کشورهای اروپایی به این افراد اجازه خروج از فرودگاه‌ هایشان را ندادند و پاسپورت آنها را ضبط کردند سپس کشورهای غربی خرید نفت ایران را تحریم کردند تا اینکه مهندسین ایرانی پالایشگاه آبادان را که بزرگ‌ترین پالایشگاه دنیا بود راه اندازی و تولید را ادامه دادند طی دو سال آینده نتوانستند نفتی صادر کنند. شوروی که قرار بود ۱٫۵ تن طلایی که از زمان جنگ دوم به ایران بدهکار بود بدهد از تحویل آن به دولت دکتر مصدق خودداری کرد و دولت دچار سختی در اداره کشور شد از خرداد ۱۳۳۰ تا اسفند ۱۳۳۱ پنج پیشنهاد نفت توسط انگلیس آمریکا و بانک جهانی به مصدق ارائه شد که هیچ‌یک اشاره ای به افزایش درصد سهم ایران نمی‌کردند و مالکیت ملی ایران بر صنعت نفت خود را نیز به‌طور کامل قبول نمی‌کردند.»

آمادگی مصدق برای صلح با انگلیسی ها

کیوانلو ضمن گرامیداشت سالروز ملی شدن صنعت نفت ایران خاطرنشان کرد: «دکتر مصدق برای حل مشکل با انگلیس  آماده بود کلیه ضرر و زیان شرکت در دوره تقریبی دو ساله ملی شدن نفت را پرداخت کند ولی انگلیس و امریکا اصرار میکردند که ایران باید سودی را که انگلیس در مدت باقیمانده از قرارداد ۱۹۳۳ یعنی تا ۱۹۹۳ قرار بود بدست بیاورد پرداخت کند (چهل سال از مدت قرار داد باقیمانده بود و انگلیس تمام سود آینده حاصل از آنرا مطالبه میکرد). از نظر مصدق این عمل نا عادلانه بود و مقدار مبلغ هم بقدری زیاد میشد که غیر عملی بود .در نهایت امریکا و انگلیس به این نتیجه رسیدند که کودتا برای بیرون راندن مصدق از صحنه سیاست ایران تنها راه است.

 

دانش آموز خبرنگار: محمد مهدی کاظمی