مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با پانا:
هدایت تحصیلی آگاهانه با مشارکت خانواده، مشاور و دانش‌آموز ممکن می‌شود/ خط ۱۵۷۰ راهنمای تخصصی انتخاب رشته
تهران (پانا) - مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مقاومت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش ضمن تشریح فرآیند هدایت تحصیلی پایه نهم، از سه ملاک اصلی صدور نمون‌برگ، نگرانی خانواده‌ها، تعلل دانش‌آموزان و راهکارهای پیشگیری از پشیمانی تحصیلی سخن گفت.
سمیه سادات ابراهیمی در گفت‌وگو با پانا درباره فرآیند هدایت تحصیلی گفت: «هدایت تحصیلی براساس آیین‌نامه، شیوه‌نامه و سند نظام جامع راهنمایی و مشاوره عبارتند از فرایند ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان، تا ضمن آشنایی با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خویش، شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی، حِرَف و مشاغل مورد نیاز جامعه را بشناسند و براساس آن، به صورت آگاهانه و آزادانه، شاخه و رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند.»
وی به صدور نمون‌برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم بر اساس سه ملاک اصلی اشاره کرد و افزود: «بر همین اساس روند فرایند هدایت تحصیلی با فعالیت‌هایی چون اجرای بررسی‌های مشاوره‌ای، توانمندسازی و آگاهی‌بخشی دانش‌آموزان، والدین، معلمان و مشاوران و ... انجام می‌گیرد و به طور کل نمون‌برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم براساس ۳ ملاک صادر می‌شود. مورد اول بررسی‌های مشاوره‌ای شامل آزمون‌های توانایی و رغبت، نمون برگ‌های نظرخواهی دانش‌آموز، والدین، دبیر و مشاور است. دومین مورد عملکرد تحصیلی است و در آخر نیز به عنوان سومین مورد ظرفیت رشته و زمینه در منطقه مورد بررسی قرار می‌گیرد.»
چگونه بین «علاقه دانش‌آموز»، «نیاز بازار کار» و «توانمندی‌های شناختی» توازن ایجاد می‌شود؟
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش بر اهمیت علاقه در انتخاب رشته دانش‌آموزان تاکید کرد و گفت: «علاقه دانش‌آموز، موتور انگیزه و پشتکار است. اگر دانش‌آموز به رشته‌ای علاقه داشته باشد، حتی در شرایط سخت، پیگیر یادگیری و پیشرفت خواهد بود. اما علاقه به‌تنهایی کافی نیست؛ باید دید آن علاقه چقدر با واقعیت‌های دیگر هم‌راستا است.»
وی بر لزوم تطبیق انتخاب رشته با نیاز بازار کار تاکید کرد و افزود: «نیاز بازار کار، تعیین‌کننده فرصت‌های شغلی آینده است. حتی اگر دانش‌آموزی به رشته‌ای علاقه‌مند باشد، اما در آینده هیچ تقاضایی برای آن وجود نداشته باشد، ممکن است با مشکل اشتغال روبه‌رو شود. بنابراین باید بررسی شود که آیا آن رشته در آینده امکان درآمدزایی و رشد دارد یا این امکان وجود ندارد.»
ابراهیمی درباره چگونگی برقراری توازن بین این سه مورد گفت: «این فرآیند در سه مرحله صورت می‌گیرد. ابتدا ارزیابی علائق، استعدادها، توانمندی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی: از طریق اجرای بررسی‌های مشاوره‌ای (آزمون استاندارد رغبت، صدور کارنامه خبره فردی برای هر دانش‌آموز، نظرخواهی از دانش‌آموز، والدین، دبیران و مشاور مدرسه) صورت می‌پذیرد.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش افزود: «بررسی شرایط بازار کار با بررسی گزارش‌های بازار کار مثل آمار اشتغال، رشته‌های پرتقاضا در ایران یا حتی مهاجرت‌پذیر، صحبت با فارغ‌التحصیلان، کارفرمایان و معلمان فنی‌وحرفه‌ای انجام می‌گیرد. در نهایت سنجش توانمندی‌ها از طریق اجرای آزمون استاندارد توانایی و صدور کارنامه خبره فردی و پیشنهاد مسیرهای شغلی متناسب با توانمندی‌ها به دانش‌آموز انجام می‌شود.»
پروتکل‌های مشاوره‌ای برای دانش‌آموزانی که دچار تعلل در انتخاب رشته هستند
وی درباره کمک به دانش‌آموزان مردد در انتخاب رشته با پروتکل‌های مشاوره‌ای تخصصی و گام‌به‌گام گفت: «برای دانش‌آموزانی که دچار تعلل در انتخاب رشته هستند، مشاور می‌تواند از پروتکل‌های تخصصی و گام‌به‌گام استفاده کند که به آن‌ها کمک می‌کند عوامل فردی، شناختی، عاطفی و اجتماعی موثر در این تعلل را شناسایی و برطرف کنند.»
ابراهیمی با تاکید بر لزوم درمان تعلل در انتخاب رشته با مشاوره‌های فردمحور افزود: «هر دانش‌آموزی دلایل متفاوتی برای تعلل دارد؛ ترس از اشتباه، تضاد با والدین، عدم شناخت از خود، کمال‌گرایی، اضطراب، ... از این موارد است. پروتکل مشاوره‌ای باید متناسب با نیاز او طراحی شود. مشاور می‌تواند از پروتکل‌های تخصصی و گام‌به‌گام استفاده کند که به آن‌ها کمک می‌کند عوامل فردی، شناختی، عاطفی و اجتماعی موثر در این تعلل را شناسایی و برطرف کنند.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش از ظرفیت وزارت برای حل این مسئله خبر داد و گفت: «استفاده از ظرفیت مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی و مشاوران تحصیلی این مراکز در راستای کمک به دانش‌آموزانی که در انتخاب رشته تحصیلی خود دچار تعلل هستند، کمک شایانی به انتخاب رشته آگاهانه خواهد کرد.»
اجرای برنامه‌های مداخله‌ای از ابتدای سال تحصیلی؛ خانواده یکی از ارکان مهم هدایت است
وی آگاه‌سازی والدین را یکی از رکن‌های اساسی هدایت تحصیلی دانست و افزود: «برنامه‌های مداخله‌ای برای آگاه‌سازی والدین یکی از ارکان مهم در بهبود فرآیند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان هستند. هدایت تحصیلی زمانی به درستی انجام می‌شود که همه عوامل موثر، از جمله خانواده، درک درستی از ظرفیت‌ها، علایق و نیازهای آینده دانش‌آموز داشته باشند. برنامه‌های مداخله‌ای برای آگاه‌سازی والدین از ابتدای سال تحصیلی اجرا می‌شود.»
ابراهیمی با اشاره به برخی از این موارد گفت: «برگزاری جلسات مشاوره گروهی یا انفرادی با والدین و ارائه اطلاعات علمی درباره رشته‌ها، بازار کار، توانایی‌های لازم و تفاوت میان علایق واقعی و خواسته‌های اجتماعی یا خانوادگی و تدوین و توزیع بروشور آموزشی با زبان ساده و قابل فهم درباره اهمیت شناخت استعداد فرزند، نه تحمیل علایق والدین از جمله این برنامه‌هاست که در طول سال انجام می‌شود. همچنین کارگاه‌های آشنایی با مشاغل آینده و دگرگونی‌های بازار کار برای کمک به والدین در درک واقعیت‌های جامعه و نیازهای روز بازار کار در طول سال برگزار می‌شود، تا انتخابی واقع‌بینانه‌تر داشته باشند.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به دیگر خدمت وزارتخانه در همین زمینه افزود: «ارائه خدمات تخصصی مشاوره تحصیلی و روانشناختی برای والدینی که اضطراب یا نگرانی بیش از حد درباره آینده فرزند خود دارند دیگر اقدام وزارت آموزش و پرورش است. گاهی فشار والدین ناشی از ترس‌های حل‌نشده یا تجربه‌های شخصی‌شان است و مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی دانش‌آموزی می‌تواند در این زمینه به والدین دانش‌آموزان کمک کند»
خانواده‌ها و نگرانی‌‌هایشان چطور بر روی فرآیند هدایت تحصیلی تاثیر می‌گذارند؟
ابراهیمی درباره تاثیرات ورود والدین و نگرانی‌های آنان به فرآیند هدایت تحصیلی گفت: «نگرانی‌ها و باورهای والدین بر هدایت تحصیلی دانش‌آموزان تاثیر دارد. تحمیل رشته خاص یکی از این موارد است. برخی والدین به دلیل موقعیت اجتماعی یا تجربیات شخصی، فرزند را به سمت رشته‌هایی سوق می‌دهند که با توانایی و علاقه او تطابق ندارد.»
وی درباره تاثیر نگرانی والدین از آینده شغلی در فرآیند هدایت تحصیلی گفت: «از دیگر تاثیرات خانواده‌ها در هدایت تحصیلی نگرانی آنان از آینده شغلی است. این موضوع می‌تواند باعث شود والدین فقط رشته‌هایی با درآمد بالا را بپذیرند و رشته‌های هنری یا مهارتی را کم‌ارزش بدانند.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش مقایسه دانش‌آموزان توسط والدین را امری مخرب در اعتماد به نفس دانش‌آموزان دانست و گفت: «مقایسه دانش‌آموز با دیگر دانش‌آموزان نیز نقطه دیگر از ورود والدین به فرآیند هدایت تحصیلی است. والدینی که دائم فرزندشان را با دیگران مقایسه می‌کنند، موجب کاهش اعتماد به‌نفس دانش‌آموز می‌شوند و فرآیند خودشناسی او را مختل می‌کنند.»
ابراهیمی عدم آگاهی خانواده‌ها را یکی از عوامل و تاثیرات منفی در فرآیند هدایت تحصیلی بر‌شمرد و گفت: «فقدان آگاهی والدین نیز می‌تواند بر هدایت تحصیلی تاثیر منفی بگذارد. ناآگاهی از شیوه‌های نوین هدایت تحصیلی و شناخت رشته‌ها باعث تصمیم‌گیری نادرست توسط دانش‌آموزان می‌شود.»
وی افزود: «در نهایت، هدایت تحصیلی موفق زمانی شکل می‌گیرد که مدرسه، مشاور، دانش‌آموز و خانواده به‌عنوان یک تیم با هدف مشترک همکاری کنند. بنابراین، طراحی برنامه‌های هدفمند برای آگاه‌سازی والدین امری ضروری است.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش انتخاب رشته را تصمیمی سرنوشت‌ساز که گاهی به پشیمانی می‌انجامد دانست و گفت: «انتخاب رشته در هدایت تحصیلی می‌تواند مسیر آینده شغلی و تحصیلی دانش‌آموز را رقم بزند. هر ساله درصدی از دانش‌آموزان در پایه‌های میانی دوره دوم متوسطه از انتخاب خود پشیمان هستند یا تمایل دارند رشته خود را تغییر دهند.»
ابراهیمی در ادامه به تحلیل دلایل این پشیمانی‌ها پرداخت و گفت: «تحلیل دلایل پشیمانی دانش‌آموزان را می‌توان در چند محور بررسی کرد. نخست، نبود شناخت کافی از رشته‌ها‌‌ست؛ بسیاری از دانش‌آموزان اطلاعات کافی درباره محتوای دروس، آینده شغلی و مسیر تحصیلی رشته انتخابی خود ندارند.»
وی افزود: «دوم، فشار خانواده یا معلمان است؛ برخی انتخاب‌ها به دلیل تاکید خانواده مثلا «رشته ریاضی بهتره» یا معلمان صورت می‌گیرد، نه براساس علاقه واقعی دانش‌آموز است. سوم، تاثیر دوستان و فضای اجتماعی است؛ گاهی دانش‌آموزان فقط برای اینکه با دوستان خود در یک رشته باشند یا تحت تأثیر جو عمومی مدرسه قرار گرفته‌اند، رشته‌ای را انتخاب می‌کنند.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به دیگر دلیل اشاره کرد و گفت: «در نهایت، نداشتن فرصت تجربه عملی از دیگر عوامل مؤثر است؛ دانش‌آموزان اغلب تجربه‌ای از آنچه در رشته‌های فنی، کاردانش یا نظری اتفاق می‌افتد ندارند و صرفا با شنیده‌ها تصمیم می‌گیرند.»
راهکارهای پیشگیری از پشیمانی
ابراهیمی در ادامه به بررسی راهکارهای پیشگیری برای حل مسئله پشیمانی دانش‌آموزان در انتخاب رشته پرداخت و گفت: «راهکارهای پیشگیری از پشیمانی در انتخاب رشته شامل مجموعه‌ای از اقدامات آگاهی‌بخش و حمایتی است. افزایش آگاهی دانش‌آموزان از رشته‌ها از طریق برگزاری برنامه‌های معرفی مشاغل، مانند بازدیدهای شغلی، نمایشگاه‌ها، دعوت از فارغ‌التحصیلان، ساخت ویدیوهای کوتاه و معرفی آینده شغلی هر رشته در مدرسه، می‌تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کند.»
وی در ادامه به بررسی دیگر راهکار‌ها برای پیشگیری پرداخت و افزود: «برگزاری کارگاه‌های خودشناسی و استعدادسنجی نیز به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خود را بهتر بشناسند. ارائه خدمات مشاوره فردی به‌عنوان یک پشتیبان تخصصی، دانش‌آموز را در فرآیند تصمیم‌گیری هدایت می‌کند.»
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش افزود: «فراهم کردن فرصت تجربه عملی کوتاه‌مدت از رشته‌ها، از جمله بازدید از کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها یا پروژه‌های مرتبط با هر رشته، می‌تواند شناخت عمیق‌تری از فضای واقعی آن رشته ایجاد کند.»
ابراهیمی همچنین به دو راهکار عملی دیگر اشاره کرد و افزود: «آموزش خانواده‌ها از طریق برگزاری جلسات آموزشی، والدین را نسبت به تأثیرات منفی فشارهای روانی یا مقایسه‌های نادرست آگاه می‌سازد. در نهایت، استفاده از ابزارهای استاندارد در حوزه تحصیلی، مانند آزمون رغبت یا آزمون‌های شخصیت‌شناسی، می‌تواند در مسیر خودشناسی و انتخاب آگاهانه‌تر نقش مهمی ایفا کند.»
خط ۱۵۷۰ چه خدماتی در ایام هدایت تحصیلی ارائه می‌کند؟
وی به پاسخگویی به سوالات هدایت تحصیلی از طریق خط مشاوره ۱۵۷۰ اشاره کرد و گفت: «خط تلفنی ۱۵۷۰ یکی از خدمات مشاوره‌ای وزارت آموزش و پرورش با نظارت اداره کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی در طول سال تحصیلی و ایام صدور نمون‌برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم است. در زمان هدایت تحصیلی، این خط با هدف پاسخگویی به سوالات دانش‌آموزان، اولیا و حتی مشاوران مدارس فعالیت دارد.»
همراه دانش‌آموزان و والدین در انتخاب رشته هستیم
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره انواع خدماتی که این خط به دانش‌آموزان و والدین ارائه می‌دهد گفت: «خدمات خط ۱۵۷۰ در ایام هدایت تحصیلی شامل مجموعه‌ای از پشتیبانی‌ها و راهنمایی‌های تلفنی برای دانش‌آموزان و خانواده‌هاست. این خط به سوالات مربوط به فرآیند هدایت تحصیلی از جمله زمان‌بندی، مراحل، نحوه دریافت نمون‌برگ، تراز نمرات و نحوه اولویت‌بندی رشته‌ها پاسخ می‌دهد.»
ابراهیمی افزود: «مشاوران تلفنی این سامانه با در نظر گرفتن استعداد، علاقه، نمرات درسی، نظر مشاور و نیاز بازار کار، دانش‌آموزان را برای انتخاب رشته‌ای مناسب راهنمایی می‌کنند. پاسخگویی به اعتراضات و سوالات درباره نمون‌برگ هدایت تحصیلی و اولویت‌ها نیز یکی از خدمات مهم این خط است، چراکه گاهی نتایج نمون‌برگ تحصیلی و نحوه محاسبه نمرات و تراز مندرج در آن برای دانش‌آموز یا خانواده مبهم است.»
وی در پایان از خدمت دیگر خط ۱۵۷۰ خبر داد و گفت: «این خط همچنین اطلاع‌رسانی کلی درباره ظرفیت رشته‌ها در مناطق مختلف را ارائه می‌دهد. از دیگر خدمات آن، راهنمایی والدین در مورد نقش‌شان در هدایت تحصیلی فرزندشان است؛ اینکه چگونه همراهی موثری داشته باشند و از چه عواملی در فرآیند تصمیم‌گیری استفاده کنند.»
آرمیتا رزاقیان
ارسال دیدگاه