«زبان مادری» نیازی که از کلاس درس به قانون گره میخورد
هوراند (پانا) - اصل ۱۵ قانون اساسی نهتنها زبان فارسی را محور وحدت ملی میداند، بلکه راه را برای تدریس ادبیات و زبانهای محلی نیز گشوده است. امروز نسل جدید با پرسشی ساده اما عمیق روبهرویمان قرار داده است: چرا کتابی برای خواندن به زبان مادری نداریم؟
اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به روشنی اعلام میکند که زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است و اسناد رسمی و کتب درسی باید به این زبان تدوین شود، اما در کنار آن استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانهها و نیز تدریس ادبیات آنها در مدارس آزاد است.
این اصل در حقیقت بیانگر نگاهی همگرا به وحدت ملی، همراه با احترام و بهرسمیتشناختن تکثر فرهنگی و زبانی در کشور است.
در سالهای اخیر نمونههایی از اجرای ظرفیتهای این اصل مشاهده شده است. از جمله، ارائه درس دو واحدی «ادبیات ترکی آذری» در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان از سال ۱۳۹۶ و سپس در دانشگاه تبریز، که با موافقت وزارت علوم انجام شد. این اقدام، نشاندهنده وجود اراده و امکان قانونی برای توجه به زبانهای محلی در چارچوب قوانین کشور است.
با این حال، نکتهای که اغلب از آن غفلت میشود، تفاوت میان زبان و ادبیات است. زبان، نظامی ذهنی و ابزار ارتباط است. جایی که واژهها و جملهها در خدمت انتقال پیام قرار میگیرند. اما ادبیات، جلوه هنری و زیباشناختی همین زبان است. هنگامیکه اصل ۱۵ بر «تدریس ادبیات زبانهای محلی» تأکید میکند، میتوان دریافت که موجودیت و ارزش خود زبان نیز به رسمیت شناخته شده و امکان پرداختن به آن فراهم است.
در تجربه چندسالهام از تدریس، بارها دیدهام که دانشآموزان نسبت به حضور زبان مادری خود در کتابهای درسی واکنشی مثبت و سرشار از شوق نشان میدهند. بهویژه در درس هفتم کتاب فارسی پایه ششم، جایی که چند جمله کوتاه ترکی گنجانده شده است. در همان لحظه، پرسشی مشترک از سوی دانشآموزان مطرح میشود: «چرا کتابی نداریم که بتوانیم به زبان ترکی بخوانیم؟»
این پرسشی ساده از زبان یک کودک ششمی، اما حامل مطالبهای عمیق است، مطالبهای که سالها پیش شاید تنها در سنین بالاتر مطرح میشد اما امروز در سنین پایین شکل میگیرد و نمیتوان آن را نادیده گرفت. بیتردید، تألیف کتابهایی به زبان ترکی در چارچوب آموزشی رسمی میتواند پاسخی به این نیاز باشد و از پیامدهای اجتماعی و روانشناختی احتمالی در آینده پیشگیری کند، پیامدهایی که متخصصان جامعهشناسی و روانشناسی بهتر از هر کسی ضرورت توجه به آنها را توضیح میدهند.
اصل ۱۵ نه تنها مانعی برای پرداختن به زبانهای محلی ایجاد نکرده، بلکه آن را فرصتی برای غنای فرهنگی کشور دانسته است. اکنون زمان آن رسیده که این ظرفیت قانونی و فرهنگی، در پاسخ به نیاز واقعی نسل جدید، بیش از گذشته جدی گرفته شود.
ارسال دیدگاه