رویکرد جدید بریتانیا در قبال برجام

در حالی که برخی از مخالفان برجام در غرب بر این باورند که می‌توان این توافق را تا زمان انتهای آن به‌چالش کشید و پس‌ از آن، توافقی با سطح نفوذ بالاتر را به ایران تحمیل کرد، برخی دیگر به‌ویژه کشورهای اروپایی که نظام عدم اشاعه برای آن‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، مخالف این رویکرد هستند. درعین‌حال، تغییرات مهم ژئوپلیتیکی در سطح جهان، ازجمله تقابل آمریکا و چین، عملیات نظامی روسیه در اوکراین و از دست رفتن اهمیت راهبردی خاورمیانه، از جمله دلایل انعطاف قدرت‌های جهانی در مورد مسئله هسته‌ای در سراسر جهان و به‌ویژه موضوع توافق هسته‌ای با ایران هستند.

بریتانیا به‌عنوان قدرتی مهم با برخورداری از حق عضویت دائم شورای امنیت سازمان ملل، به‌صورت مستقیم تحت تأثیر تحولات جهانی است، ضمن این‌که این کشور با خروج از اتحادیه اروپا، نیازمند توسعه روابط تجاری با شرکای غیر اروپایی است. این کشور در سال گذشته با عضویت در پیمان آکوس به جبهه مخالفان آشکار چین پیوست و مسیر آتی روابط اقتصادی با پکن را تعیین کرد. از سوی‌ دیگر، با خروج آمریکا از افغانستان، لندن از مدیریت مشترک همسایگی شرق اروپایی نیز خارج شد و کنترل بر امور بسیاری را در این منطقه از دست داد که برای جبران آن، نیازمند برقراری روابط دوجانبه با کشورهای منطقه بوده است.

بریتانیا در واکنش به تغییرات ژئوپلیتیکی اخیر و در هماهنگی با جبهه غرب، پس‌ از حمله روسیه به اوکراین تمامی راه‌های اقتصادی را به روی روسیه بست و تحریم‌هایی را به این کشور تحمیل کرد. در حال‌ حاضر در موضوع تأمین انرژی، بریتانیا با این پرسش مهم روبه‌رو است که کدام تأمین‌کننده‌ای خواهد توانست به‌جای روسیه قرار بگیرد و این مسئله، توضیح علت گردش بریتانیا به‌سمت ایران و عربستان سعودی است.

با وجود این، تفاوت مهمی در جایگاه ایران و عربستان‌ سعودی دیده می‌شود؛ اعدام اخیرِ هشتاد و یک نفر از شیعیان در این کشور، با مخالفت شدید حامیان حقوق بشر در داخل بریتانیا مواجه شده است. پس از سفر بوریس جانسون به عربستان برای مدیریت مسائل اقتصادی و انرژی که با اعتراضاتی نیز همراه بود، فعالان حقوق‌بشر این معامله را «معامله خون در برابر نفت» نامیدند و سیاست آن را یک بام و دو هوا خواندند؛ یعنی زمانی‌که بریتانیا در مقابل کشته‌شدگان اوکراین روسیه را تحریم می‌کند، اما در طرف‌ مقابل، در مواجهه با اعدام خونین شیعیان در عربستان ‌سعودی سکوت اختیار کرده ‌است. با این‌ حال، در بریتانیا، مخالفان دیکتاتور نامیدن مقامات عربستان‌ سعودی این‌گونه توجیه کرده‌اند که عربستان یک تهدید بین‌المللی نیست، درحالی‌که روسیه را می‌توان تهدیدی بین‌المللی برای نظم جهانی دانست.

از طرفی، اهمیت امنیتی مسئله هسته‌ای ایران نیز در پرتوی تحولات بین‌المللی اخیر کاهش یافته است. در بحث تحریم‌ها علیه ایران، نرمش مقامات آمریکایی گویای تغییر موضع در قبال موضوعات هسته‌ای است. در گردش بریتانیا به‌سوی ایران و برجام نیز نه‌فقط مسئله اقتصاد بریتانیا بلکه موضوعاتی نظیر خستگی آمریکا از خاورمیانه و تعیین تکلیف بریتانیا برای خود نیز مطرح است.

بنابراین، به‌نظر می‌رسد بریتانیا توافق هسته‌ای را راهی برای ارتباط اقتصادی با ایران می‌داند و منتظر دست یافتن به این توافق است و همانگونه که سخنگوی جانسون عنوان کرد برقراری روابط سازنده با ایران، و نه‌فقط حصول توافق هسته‌ای، هدف نهایی بریتانیا است.

در مقایسه‌ با آلمان و فرانسه، رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران، در ماه‌های اخیر برای بریتانیا اهمیت بسیار بیشتری داشته است و درحالی‌که دیگر اعضای اروپا، درگیر مسائل داخلی از جمله انتخابات در فرانسه بوده‌اند، بریتانیا مذاکرات هسته‌ای ایران را در مسیر حصول توافق پیش می‌برد. توافق هسته‌ای، به‌لحاظ اقتصادی برای لندن حیثیتی شده و می‌توان دید از نقش فرانسوی‌ها و آلمانی‌ها کاسته است و ذیل آن، بحث‌های مهمی در حوزه‌های مختلف به‌وجود آمد که بریتانیایی‌ها پاسخگوی آن بودند. همانگونه که بسیاری از ناظران و کارشناسان عنوان می‌کنند، آزادی زندانیان دو تابعیتی از طرف ایران و پرداخت چهارصد میلیون یورو مطالبات ایرانی از طرف بریتانیا، از نشانه‌های بازگشایی مجدد توافق و امید بریتانیا برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران است.

همچنین توافق هسته‌ای با ایران می‌تواند در حدود یک‌ونیم میلیارد بشکه نفت ایران را آزاد کند. بریتانیا به امید دست یافتن به انرژی جایگزین روسیه، نیازمند توافق و برقراری روابط با ایران به‌عنوان شریک غیر‌ اروپایی در اقتصاد و حتی امنیتِ خاورمیانه است. بنابراین، فرصت بسیار مغتنمی برای ایران پیش آمده است که ضمن رسیدن به توافق هسته‌ای، به توافقات مهم اقتصادی یا امنیتی دیگری با کشورهای اروپایی، به‌ویژه بریتانیا دست یابد و همکاری طولانی‌مدت آن‌ها را علی‌الخصوص در حوزه انرژی برقرار نماید. این موقعیت چه از نظر منطقه‌ای و چه از نظر بین‌المللی جایگاهی برای ایران فراهم آورده که امید است به خوبی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

*کارشناس مسائل اروپا

منبع: شورای راهبردی روابط خارجی