چالش‌های فضای مجازی

نادر محمودپور مدیر بازنشسته آموزش و پرورش، کارشناس ارشد مدیریت آموزشی با 34 سال سابقه آموزشی است که با بیش از 25 سال سابقه مدیریت مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی، ریاست آموزش و پرورش منطقه رودھن و معاون دانشگاه آزاد رودھن در امور مدارس سما، مدرس دانشگاه‌های پیام نور، علمی، کاربردی، دانشگاه آزاد اسلامی و مدرس ضمن خدمت فرھنگیان بوده است.

او در گفت و گو با پانا به آموزش در فضای مجازی و چالش‌های پیش رو پرداخت و گفت: «امروزه استفاده از فضای مجازی به بخشی از زندگی روزمره اغلب افراد تبدیل شده و با سرعت در حال پیشرفت است. فضای مجازی از جمله شبکه‌های اجتماعی و نرم افزارھای پیام رسان، مزایا و مضرات متعددی به ھمراه دارند و نبود قانون مداری و استفاده بی رویه از آن مشکلات و اثرات مخربی نیز در پی دارد، چرا که اینترنت ابزار قدرتمندی است که ھم می‌تواند باعث رشد علمی، فرھنگی و تعلیم و آموزش در بین دانش‌آموزان و ھم باعث بروز فسادھای فکری و رفتاری شود.»

او به مهم‌ترین تجربه تدریس خود در فضای مجازی اشاره کرد و ادامه داد: «یک روز به دانش‌آموزان کار و دانش که دوازده نفر بودند، تاریخ درس می‌دادم اکثرا حضور خود را اعلام کردند، وقتی یک درس از کتاب را برایشان تدریس کردم، سوالی را مطرح کرده و از آنان خواستم تا پاسخ‌های خود را ارسال کنند که متوجه شدم ھیچ کدام در کلاس حضور ندارند و فقط در اول ساعت حاضری خود را اعلام کرده و خارج شده‌اند.»

محمودپور، سپس به تفاوت آموزش حضوری و مجازی پرداخت و گفت: «از جمله فواید آموزش حضوری، وجود خاطرات مدرسه با نیمکت‌های کلاس و ھمکلاسی‌ها و معلم و تخته سیاه، بازی‌ها و شوخی‌ها و گفت و شنودھای بین دوستان، جھت یادگیری مھارت‌های زندگی در کنار دوستان به ھمراه معلم است.»

این مدیر بازنشسته در ادامه افزود: «البته آموزش در فضای مجازی نیز خالی از مزیت نیست، این روش آموزشی تکنولوژی محور است که در آن ھیچ کاغذی مصرف نمی‌شود، از این رو به گونه ای "آموزش سبز" محسوب می شود، زیرا لطمه‌ای به محیط زیست وارد نمی‌کند. انعطاف پذیری در ساعات آموزشی یکی از ویژگی‌های کلیدی آموزش مجازی است، که به افراد با شرایط مختلف اجازه می‌دهد برنامه‌های آموزشی خود را با سایر برنامه‌های روتین زندگی ھماھنگ کنند. مدرسه رفتن بدون ھزینه رفت و آمد، دسترسی راحت و آسان به منابع آموزشی در زمره مزیت‌های آموزش از طریق مجازی است.»

محمودپور به فرصت‌های پیش رو در این فضا اشاره کرد و گفت: «آموزش در فضای مجازی فرصت‌هایی را پیش روی ما می گذارد از جمله در حوزه فردی موجب روحیه مثبت، تسهیل ارتباطات، صرفه جویی در زمان و ھزینه‌ها، افزایش ھمدلی، ساماندھی امور شغلی و ... در حوزه خانواده نیز فرصتی در جهت ایجاد کارآفرینی، ارتقای روحیه مثبت، آگاھی از اخبار روز، تسهیل انجام امور خانواده می شود.»

او در ادامه فواید فضای مجازی در جامعه را بیان کرد و افزود: «فضای مجازی در حوزه جامعه فوایدی مثل تحول، شتاب و تسهیل کارھا، کارآفرینی، دستیابی به اطلاعات و آموزش و. .. را دارد. فضای مجازی می‌تواند فرصت‌هایی برای سرگرمی، افزایش سطح اجتماعی شدن، ھمگرایی با دوستان و استفاده از اخبار برای فرزندان و دانش آموزان فراھم کند.»

او به بیان مزایای ناشی از استفاده از فضای مجازی در محیط زیست پرداخت و اذعان کرد: «کاھش تردد، ترافیک، آلودگی و غیره ، کاھش مصرف منابع انرژی در مدارس و دانشگاه‌ها اعم از آب، برق و غیره و نیز استفاده مجدد از منابع موجود به عبارتی از مواد آموزشی مخصوص آموزش مجازی است که بارھا می‌توان از آن استفاده کرد.»

محمودپور به تھدیدھای فضای مجازی نیز اشاره کرد و گفت: «این‌ تهدید ها ابعاد گوناگونی دارد. در حوزه فردی می توان به فاصله از ارزش ھا، از دست رفتن اطلاعات، کمرنگ شدن ارتباطات خانواده، اتلاف وقت و...در حوزه خانوادگی می توان به ضرر اقتصادی، دگرگونی ارزش‌ها، عوارض جسمی و روانی و...اشاره کرد که باعث دگرگونی ارتباطات، آمیختگی مرز درست و نادرست، ایجاد زمینه برای دسترسی ھای نامناسب و ...و نیز باعث دگرگونی عرف، زمینه سازی تشویش در جامعه، دگرگونی دینداری و...در جامعه و همچنین افت تحصیلی و مهارتی دانش‌آموزان و در نهایت ترک تحصیل آنان شود.»

او برنامه‌های پیشنهادی در جهت کاهش معایب و مضرات فضای مجازی ارائه داد و اظهار کرد:«معلمان باید برنامه درسی مشخص و زمان بندی مناسبی برای ارائه مطالب آموزشی، دریافت تکالیف و برگزاری آزمون داشته باشند. برنامه مشخص شده را نیز در اختیار اولیاء و دانش‌آموزان بگذارند. به عنوان مثال روز، ساعت، موضوع درسی و مدت زمان آموزش و فعالیت دانش‌آموزان را مشخص کنند. ارائه محتوای آموزشی جذاب باعث علاقه مندی دانش آموزان به مطالب درسی و فعالیت بیشتر آنها در فضای آموزش مجازی می‌شود.فیلم‌های آموزشی نیز از ابزارھای آموزشی سمعی و بصری قوی ھستند که در این شرایط کمک شایانی به معلمان و اولیاء در آموزش دانش‌آموزان می‌کنند و زمینه را برای یادگیری ھرچه بیشتر دانش‌آموزان فراھم می‌آورند.»

این مدیر بازنشسته آموزش و پرورش رودهن ادامه داد: «برقراری ارتباط با دانش‌آموزان از طریق تماس تصویری، ویدیو کنفرانس و سایر پلتفرم‌ها مانند ادوبی کانکت و اسکای روم امکان پذیر است، بنابراین از طریق برقراری ارتباط دیداری و شنیداری معلمان می توانند به رفع اشکال و دوره مطالب درسی بپردازند.»

محمودپور افزود: «یکی از اھرم‌های محرک دانش‌‌آموزان برای درس خواندن و حضور پویا در فعالیت‌های کلاسی، وجود نمره و امتحان است. متاسفانه تا مادامی که پرسش و پاسخ، امتحان، آزمون و از ھمه مهم تر نمره ای در کار نباشد، درس خواندنی در کار نیست. یکی از مهمترین روش‌هاکه می توان دانش‌آموزان را به چالش کشید این است که از آنان بخواھیم خودشان محتواھای مرتبط با درس تهیه و به معلم و کلاس ارائه دهند.»

او اذعان کرد: «شناخت آسیب ها و چالش‌های فرھنگی و ارزشی فضای مجازی در ساخت تربیت اجتماعی و سیاسی جامعه و نحوه عملکرد آن نباید منتج به عقب نشینی و گرفتن موضع تدافعی در مقابل این ابزارھای نوین فناوری شود؛ بلکه باید در مقابل ھجمه‌های فرھنگی و پایش اطلاعاتی یک طرفه شبکه‌های مجازی، جامعه را مجهز به شناخت و مهارت بهره‌برداری کرد. البته تمام مسئولیت اجتماعی مقابله با ھجمه‌های فرھنگی و رسانه‌ای نوین بر عهده جامعه نیست و مسئولان امر نیز باید با قاعده مندسازی و نظارت مؤثر از جامعه در برابر آسیب‌ها و بداخلاقی‌های فضای مجازی ھمانند فضای حقیقی محافظت کنند و به جای بستن و حذف صورت مسئله، به دنبال حل مسئله از طریق شناخت و بهرهبرداری از فرصت‌ها باشند.»

او گفت: «نظارت والدین بر رفتار کودکان و نوجوانان، تهدیدھای شبکه‌های مجازی را می‌تواند به فرصت تبدیل کند بنابراین والدین باید ابتدا مراقب رفتار خود در استفاده از تلفن ھمراه و حضور در فضای مجازی باشند. والدین به فرزندان آموزش‌های لازم را ارائه داده تا از سنین پایین رفتارھای درست در آنها تبدیل به عادت شود و صحبت کردن درباره شبکه‌های اجتماعی و نحوه استفاده از آن بهترین راه برای پیشگیری از به وجود آمدن ھر گونه خطر برای فرزندان است.صحبت کردن در این زمینه به فرزندان می‌آموزد که چگونه در شبکه‌های اجتماعی، صحبت و با دیگران ارتباط برقرار کنند، چه رفتارھایی در شبکه‌های اجتماعی خطرناک است، انتشار اطلاعات شخصی در شبکه‌های اجتماعی چه خطراتی در پی دارد.»

خبرنگار دانش‌آموز: کوثر شهرباف