دستاورد تاریخی و ماندگار «دولت تدبیر و امید» اسیر اختلافات است

رضا فرجی‌راد درباره رویکردهای مختلف به برجام در داخل و خارج از کشور طی روزهای اخیر و نقش قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم‌ها و اختلافی که این قانون در میان سران حاکمیت به وجود آورده است، به پانا گفت: «در روزهای اخیر نگرش‌ها و رویکردهای متفاوتی چه در داخل و چه در خارج از ایران در رابطه با برجام ایجاد شده است، این طبیعی است. علت آن این است که دولتی به نام دولت آقای ترامپ که از برجام خارج شد، اکنون از کاخ سفید هم خارج می‌شود و دولت دیگری به نام دولت آقای بایدن که موافق برجام است و زمانی که معاون رئیس‌جمهور بوده است در ایجاد برجام سهم داشته است، اکنون وارد کاخ سفید می‌شود. در این میان تحرکاتی چه در داخل و چه در خارج از کشور طبیعی است که صورت بگیرد.»

این دیپلمات سابق کشورمان ادامه داد: «در خارج از کشور با توجه به اینکه آقای بایدن اعلام کرده که ما در رابطه با برجام و حتی موارد دیگر برخلاف آقای ترامپ که از متحدین اروپایی ما جدا شد، باید با متحدین اروپایی صحبت کنیم و اروپایی‌ها هم معتقد هستند که باید آمریکا با ما مذاکره کند و در رابطه با برجام به یک راه‌حل هم‌نظر و همسان برسیم، تا قبل از مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی، بیشتر بحث‌ها در این رابطه می‌چرخید، همین که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها اعلام می‌کردند که به برجام برمی‌گردیم، خیلی به حاشیه‌ها پرداخته نمی‌شد، البته برخی از مشاوره بایدن اشاراتی می‌کردند برای اینکه برجام تغییراتی داشته باشد اما هم اروپایی‌ها و هم دولت منتخب آمریکا طوری صحبت می‌کردند که به برجام برمی‌گردند.»

این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی افزود: «اما در دو سه روز اخیر آقای بایدن اعلام کرده است که بازگشت به برجام کار راحتی نیست و مشکل است و در این رابطه باید با همکاران اروپایی خود مشورت کنیم. اروپایی‌ها هم دو اقدام در چند روز اخیر انجام داده‌اند. اول اینکه هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان اعلام کرده است که باید "برجام پلاس" شکل بگیرد به طوری که مسائل موشکی ایران را هم دربربگیرد. حتی در خبرها آمده بود که با فرانسه و انگلیس هم در این رابطه هماهنگی داشته‌اند. اظهارنظری هم روز گذشته، سه کشور اروپایی به صورت مشترک در رابطه با غنی‌سازی و به‌کارگیری سانتریفیوژهای جدید انجام دادند. این نشان می‌دهد که موضع این کشورها مقداری عوض شده است. سخنگوی وزارت خارجه چین هم در اظهارنظری اعلام کرده است که باید دنیا به برجام برگردد، آمریکا بازگردد و بعد از آن "مذاکرات منطقه‌ای" شروع شود. اظهارنظرهای اخیر نشان می‌دهد که رویکردها در خارج از کشور در حال عوض شدن است.»

فرجی‌راد گفت:‌ «در داخل کشور اما دیدگاه‌ها متفاوت است و دو دیدگاه عمده وجود دارد. یک دیدگاه که مجلس شورای اسلامی است و مصوبه داده و شورای نگهبان تایید کرده است و رئیس مجلس هم به دولت ابلاغ کرده است. این مصوبه می‌گوید در دو ماه یعنی ۱۲ روز بعد از روی کار آمدن بایدن، اگر آمریکایی‌ها تحریم را برداشتند مشکلی نیست اما اگر برنداشتند از پروتکل الحاقی خارج می‌شویم. مشخص است که 12 روز با توجه به مشکلاتی که دولت بایدن در روزهای اول شامل استقرار نیروها، مسئله کوئید ۱۹ و مسائل دیگر دارد، وقت زیادی نیست و اصلا معلوم نیست که آمریکایی‌ها بخواهند این کار را انجام دهند یا می‌رسند این کار را بکنند. در رابطه با این مسئله، شک وجود دارد. طرف مقابل در ایران و دیدگاه دوم دولت و بعضی شخصیت‌های دیگر هستند، این گروه نظرشان بر این است که این کار عجولانه بوده است و این مصوبه براساس نظر رئیس دفتر رئیس‌جمهور بر این مبنا شکل گرفته که دولت را خلع سلاح کنند تا دولت نتواند برجام را پیگیری کند یا در این کار موفق نشود.»

این استاد ژئوپلیتیک اظهار کرد: «در حالی این دیدگاه‌ها وجود دارد که ما به انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ هم نزدیک می‌شویم و حتی این دیدگاه‌ها ممکن است تقویت هم بشود. در خارج هم این تفاوت دیدگاه‌های داخلی را نگاه می‌کنند، بررسی می‌کنند و براساس این دیدگاه‌ها در حال ارزیابی هستند و براساس این ارزیابی، به تدریج نظرات سیاسی خود را اعلام می‌کنند. برای اینکه قضیه روشن‌تر شود چقدر خوب است که دستگاه دیپلماسی ما به کشورهای اروپایی سفری داشته باشد و سفر به چین و روسیه را هم بعد از اروپا، انجام دهد و دیدگاه‌های آن‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و به آنها تایید کند که برجام یک توافق‌نامه بین‌المللی است که شما امضا کرده‌اید. ممکن است بحث اعتراض اروپایی‌ها به غنی‌سازی و ایجاد سانتریفیوژهای جدید مطرح ‌شود؛ باید گفت که ایران از ابتدا اعلام کرده که بعد از این که اروپا و آمریکا تعهدات خود را اجرا نکردند، ما هم از تعهدات خود کم می‌کنیم. فرض کنیم سانتریفیوژهای جدید ایجاد می‌شود، در واقع ایران در حال کاهش تعهدات خود است. بنابراین باید به هایکو ماس گفت که شما شروع‌کننده بوده‌اید و زیر برجام زده‌اید. شما اعلام می‌کنید که این برجام کافی نیست و یک برجام پلاس باید شکل بگیرد و نظام موشکی ایران را هم دربربگیرد، حرف‌های شما خلاف برجام است. بنابراین از ایران هم نباید انتظار داشته باشید که تعهدات خود را کم نکند.»

وی اضافه کرد:‌ «رویکرد دیگر در ارتباط با برجام صحبت‌های اخیر کشورهای عربی است، این مسئله‌ که عرب‌ها و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس اعلام کرده‌اند که ما باید در مذاکرات با ایران حضور داشته باشیم، یا باید مطلع باشیم یا آمریکا ما را دخالت دهد، این حرف بی‌خودی است. این کشورها قدرت جهانی هستند؟ قدرت منطقه‌ای هستند؟ کی هستند که بخواهند بیایند و در مذاکرات حضور داشته باشند؟ معلوم است مذاکراتی که عرب‌های حوزه خلیج فارس مانند امارات، بحرین و عربستان در آن حضور داشته باشند و شرکت کنند، این مذاکرات هیچ وقت به نتیجه نخواهد رسید؛ زیرا این کشورها صرفا مسائل و منافع خود را در نظر می‌گیرند. اولین چیزی که می‌خواهند مطرح کنند مسئله موشکی ایران خواهد بود، دومین چیزی که بخواهند مطرح کنند مسئله هسته‌ای ایران است که می‌گویند ایران نباید داشته باشد در حالی که خود عربستان بیشترین غنی‌سازی را دارد و توافق‌های گسترده با چین و دیگر کشورها دارد، موشک‌های ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتری از چین خریده است. معلوم است وقتی چنین کشوری وارد مذاکره شود، آن مذاکره اصلاً به نتیجه نخواهد رسید. این‌ها را می‌گویند که جو بایدن را تحت فشار قرار دهند و بایدن بداند که مثل دوره اوباما، به این‌ها بی‌توجهی نشود.»

اختلافات داخلی درباره «برجام»/ راهکار چیست؟

سفیر سابق کشورمان در نروژ و مجارستان به دیدگاه‌های داخل کشور در ارتباط با برجام و مصوبه اخیر مجلس اشاره کرد و گفت: «رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی اعلام کرده است که مصوبه اخیر مجلس برای روابط دیپلماتیک، مضر است. بیانیه‌ای هم صادر شده است اما یادمان نرود که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی این بیانیه را صادر کرده است و رئیس‌جمهوری آن را صادر نکرده است. این بیانیه تا حدودی با نظر رئیس‌جمهوری متفاوت است. به نظر می‌رسد بیانیه دبیرخانه شورا برای ایجاد یک نوع وحدت‌گذاری و سوق‌دادن و حرکت‌دادن گروه‌ها برای وحدت بوده است هرچند که وزنه به طرف یک سمت بیشتر می‌چربد. معلوم است یک نگاه متفاوت بین دبیرخانه و رئیس‌جمهوری که رئیس شورای عالی امنیت ملی کشور است، وجود دارد. ممکن است بخشی از این اقدامات سیاسی باشد، چه در رابطه با دولت، چه مجلس و چه در رابطه با شورای عالی امنیت ملی؛ ما نمی‌توانیم انکار کنیم که انتخابات نداریم و مسائل دیگر. اما آنچه که مسلم است اتفاقی افتاده است، حال چه مثبت باشد و چه منفی نباید به اختلافات دامن زده شود. باید پشت درهای بسته نشست، صحبت کرد که چگونه می‌شود با دولت جدید آمریکا و کشورهای عضو برجام به یک راه‌حل رسید که این راه‌حل در درجه اول، تحریم‌ها را از روی دوش ملت ایران بردارد. تحریم‌هایی که حتی از ورود واکسن کرونا به کشور هم جلوگیری کرده است.»

این دیپلمات سابق کشورمان تاکید کرد: «چه دولت، چه مجلس و شورای عالی امنیت ملی باید راهکاری پیدا کنند و مشترکا به وحدت برسند تا این تحریم‌ها با عزت و براساس منافع کشور برداشته شود. من تصور می‌کنم اشتباه است اگر در نظر بگیریم گروهی از این توافق اگر انجام شود بهره می‌برند و گروهی دیگر بهره نمی‌برند و در انتخابات اثرگذار خواهد بود. من به این حرف اعتماد و اعتقادی ندارم. اعتقاد دارم همانطور که برجام مربوط به دولت نبود و دولت هم یک سهم داشت، اگر تحریم‌ها نیز برداشته شود، در آن وضعیت هم، دولت یک سهم خواهد داشت. این حاکمیت است که در ایران در رابطه با برجام چه برجام قبلی و چه آینده اگر رفع تحریم‌ها صورت بگیرد، مشورت می‌کند و تصمیم می‌گیرد. در تبلیغات هم باید این را بگویم که حاکمیت در جمهوری اسلامی برجام را مورد تاکید قرار داد و اکنون هم که یک آدم نامناسبی در کاخ سفید آن را لغو کرده و دوباره قرار است برگردند، حاکمیت جمهوری اسلامی ایران است که مذاکره خواهد کرد. باید در تبلیغات اعلام کنیم و به مردم تفهیم کنیم که در انتخابات اگر به موفقیتی دست یابیم سود آن به گروه خاصی نرسد. نباید این گروه و آن گروه کنیم، اینجا مردم هستند که فشار آن را تحمل می‌کنند.»

رضا فرجی‌راد گفت: «اما متاسفانه اکنون چنین تصوری در داخل کشور به وجود آمده و طرف خارجی هم از آن بهره می‌برد، در حالیکه به ضرر جمهوری اسلامی است. بنابراین این راه‌حل دارد و راه‌حل آن هم این است که در مذاکرات وقتی به صورت جدی شروع شد، نماینده دولت، نماینده شورای امنیت ملی، نماینده مجلس نیز حضور داشته باشند و تبلیغات درستی را هدایت کنیم که حاکمیت در جمهوری اسلامی، مسئله برجام را پیش می‌برد. وقتی این در ذهن مردم جا بیفتد این ذهنیت منفی دو قطبی به تدریج از ذهن مردم خارج می‌شود و وقتی به انتخابات می‌رسیم دیگر کسی در ذهنش نمی‌ماند که این کار را مجلس تمام کرده، دولت یا شورای عالی امنیت ملی و ... . بلکه حاکمیت در جمهوری اسلامی موفق شده است.»

وی افزود: «از سوی دیگر، طرف خارجی هم که ما می‌خواهیم با آن مذاکره کنیم از این وضعیت انسجام داخلی، سوء استفاده نمی‌کنند. الان آن‌ها هم گیج هستند، بخشی می‌گویند که با این دولت اگر ما مذاکره کنیم ممکن است دولت بعدی اصولگرا بیاید و زیر آن بزند در حالیکه دولت جدید تقریباً مرداد و شهریور سر کار می‌آید و تا آن زمان مملکت از نظر اقتصادی بسیار ضعیف می‌شود و تحت فشار قرار خواهد گرفت. تا آن زمان چندین دوره دیگر قرنطینه خواهیم داشت، تحریم وجود دارد، مرگ و میر زیاد می‌شود، به این ترتیب درصد بیشتری از مردم زیر خط فقر خواهند رفت و طبقات پایین بسیار آسیب خواهند دید. بنابراین هرچه سریع‌تر اولین کار در مملکت ما باید این باشد که این تحریم‌ها برداشته شود. اگر تحریم‌ها برداشته شود به از بین بردن کوئید ۱۹ هم کمک خواهد کرد. خیلی از مشکلاتی که ما داریم به خاطر تحریم‌ها است. بنابراین ما باید کاری کنیم و راه ساده را انتخاب کنیم و مذاکراتی برای رفع تحریم داشته باشیم. اکنون در همکاری‌های کوئید ۱۹ هم دولت، هم سپاه، ارتش، نیروهای مسلح، بهداشت و همه هستند و همکاری می‌کنند و یک نوع کار حاکمیتی است؛ اتفاقاً برجام را بیشتر از این هم می‌توان حاکمیتی کرد و اینقدر جزئیات هم ندارد. باید بزرگان دور هم بنشینند، صحبت کنند و حتی اگر خواستند یک نماینده را هم برای مذاکره تعیین کنند. حتی اگر لازم نیست تمام و کمال به وزارت خارجه مذاکرات را انجام دهد، این کار را نکنند، نماینده دولت و وزارت خارجه باشد تا خیال‌شان راحت شود. در تبلیغات هم بگویند حاکمیت جمهوری اسلامی که طرف مقابل هم خیالش راحت شود و با اعتماد بیشتری پای میز مذاکره حاضر شود و بتوانیم امتیاز بیشتری هم بگیریم. راه‌حل دیگری نیست و این ساده‌ترین کار است.»