حضور فرزندان در فضای مجازی تا چه حد جای نگرانی دارد؟

کودکان این روزها نه تنها با «دوزبازی» و «سنگ، کاغذ، قیچی» آشنا نیستند، بلکه به گفته خودشان با این گونه بازی‌ها حوصله‌شان سر می‌رود و هیچ‌گونه جذابیتی برایشان ندارد؛ دوست دارند تنها باشند و با گوشی‌های مستطیل شکل‌شان بازی کنند. فرزندان ما این روزها از تعاملات اجتماعی بطور فیزیکی دور هستند، آن تعاملی که در پی آن تربیت اجتماعی شکوفا می‌شد روزبه‌روز کم‌رنگ‌تر شده و تکنولوژی همه را به سمت و سوی تنهایی می‌بلعد و این شده پیشرفت روزگار دنیای مدرن انسان امروز.

حتماً شما هم بارها در نیمه‌های شب با این صحنه رو به ‌رو شده‌اید که نور تبلت یا موبایل فرزند، خواهر یا برادرتان، چشمان هیجان‌زده او را نشانه رفته است؛ مساله نگران‌کننده‌ای که دو روی یک سکه را برای بسیاری از ما نمایان کرده است. در سویی از این سکه، کودکان و نوجوانانی هستند که تا چندی پیش، استفاده از فضای مجازی برایشان بسیار محدود بود ولی حالا باید به اجبار و به واسطه عدم حضور در مدرسه به دلیل شیوع کرونا، از فضای مجازی استفاده کرده و با مزایا و معایب آن دست و پنجه نرم کنند که احتمال ایجاد آسیب‌های اجتماعی در آینده برای آنها بسیار زیاد است؛ و در سوی دیگر خانواده‌هایی که با وجود تمکن مالی تا پیش از شیوع کرونا حتی فکر تهیه دستگاه گوشی هوشمند برای فرزندانشان را در ذهن تصور نکرده و معتقد بودند که ورود به فضای مجازی نیاز به شرایط سنی خاص و پختگی دارد؛ با غیر‌حضوری شدن کلاس‌های درس، مجبور هستند که استفاده از تلفن همراه را حتی برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی در خانه مجاز بدانند.

در این میان نگرانی‌ها و گلایه‌های والدین دانش‌آموزان نیز خواندنی است:

نمی‌توانیم از آسیب‌های فضای مجازی جلوگیری کنیم

جمالی مادر دانش‌آموزی که در کلاس هشتم تحصیل می‌کند، با ابراز نگرانی از ورود فرزندش به فضای مجازی می‌گوید: دخترم سال تحصیلی گذشته به صورت محدودی از تلفن همراه استفاده می‌کرد اما با اجباری شدن استفاده از دستگاه تلفن همراه یا تبلت برای آموزش دروس، نمی‌دانم ما والدین چقدر می‌توانیم بر استفاده فرزندان‌مان از فضای مجازی احاطه داشته باشیم و از آسیب‌های آن جلوگیری کنیم؛ استفاده از وسایل فضای مجازی اگر هیچ ضرری نداشته باشد، دست‌کم به بینایی آسیب وارد می‌کند.

زهرا باستانی، یکی از والدینی که پسر او در پایه پنجم ابتدایی تحصیل می‌کند نیز دغدغه این روزهایش را گذراندن دوران کودکی فرزندش در فضای مجازی می‌داند. فرزند او تا قبل از شیوع کرونا و غیر‌حضوری شدن آموزش حتی برای بازی کردن حق استفاده از گوشی همراه را نداشت. او می‌گوید: امروز به دلیل لزوم آموزش‌ها از طریق فضای مجازی دیگر نشانی از بازی‌های کودکانه پراز شور ونشاط مانند گذشته وجود ندارد و یا بسیار کمرنگ شده است.

باید به فرزندان خود اعتماد کنیم

سلمانی، پدر دو دانش‌آموز پسر 14 ساله و 10 ساله نیز بابت استفاده فرزندانش از فضای مجازی نگران است و بیشتر از مزایای این فضا، در مورد معایبش می‌اندیشد و می‌گوید: امسال به دلیل وجود ویروس کرونا باید از فضای مجازی برای تحصیل فرزندان استفاده کنیم، درحالی که هیچ فرهنگ‌سازی و آموزشی در این خصوص انجام نشده و این موضوع نگرانی‌های زیادی برای خانواده‌ها ایجاد کرده است. بیشتر والدین به دلیل مشغله‌های فراوان، زمان کافی برای یادگیری و به ذهن سپردن بسیاری از کاربردهای فضای مجازی را نداشته و احاطه‌ای به این فضا ندارند تا بتوانند فرزندان خود را از آسیب‌های احتمالی آن در امان نگه‌ دارند؛ بنابراین باید به فرزندان خود اعتماد کنیم و هر از گاهی از لابلای صحبت‌های آنان با دوستان‌شان متوجه تغییر رویه فکری و فرهنگی‌شان ‌شویم و با این شرایط نمی‌دانیم کودکان و نوجوانان ‌ما در آینده‌ چه روش زندگی خواهند داشت.

این پدر دانش‌آموز یادآور شد: بیشتر وقت‌ها شبکه آموزشی شاد قطع است و دانش‌آموزان از پیام‌رسان‌های دیگری چون ایتا، تلگرام و یا واتساپ برای حضور در کلاس درس معلم استفاده می‌کنند که ممکن است با تصاویر و یا مطالبی روبرو شوند که برای گروه سنی آنها بسیار زود است.

اما در اینجا این سؤال مطرح می‌شود که تا چه حد باید از ورود کودکان و نوجوانان به فضای مجازی بترسیم؟

برای پاسخ به این سوال با لیلا سلیقه‌دار مشاور اداره مرکزی انجمن اولیا و مربیان کشور و متخصص حوزه خانواده به گفتگو نشستیم.

او اظهار کرد: نگرانی‌های والدین در حال حاضر دارای دو بعد مهم است؛ بعد اول شامل نگرانی‌های واقعی و قابل تأمل والدین و بعد دوم نگرانی‌های غیر‌واقعی و غیر‌مهم آنها که در واقع تحت تاثیر اقتضائات قبلی جامعه و القایی از شیوه‌های سنتی آموزش است.

باعث موضع‌گیری و ناراحتی فرزندانمان نشویم

نگرانی‌های به‌حق و بجای والدین غالبا موضوعاتی را شامل می‌شود که مربوط به درگیری احتمالی فرزندان با چالش‌های گوناگون است، از جمله چالش‌های اخلاقی، روحی، روانی و یا عضو شدن نوجوانان در گروه‌های مجازی که دارای بار اخلاقی و ارزشی نیستند و ممکن است در آینده منجر به تهاجمات فرهنگی شود که با چهارچوب‌های خانواده ایرانی مغایرت دارد. همچنین خانواده‌ها می‌ترسند نوجوانان به فضای مجازی و هرزگردی در سایت‌های غیراخلاقی با ویترین‌های رنگی و جذاب عادت کرده و آنها را به ورطه فراموشی از اصول اخلاقی بکشاند که تمامی این دغدغه‌های بجا، با همراهی صحیح والدین با فرزندان تا حد زیادی کاسته خواهد شد. این همراهی آگاهانه منجر به اعمال کنترل‌های کاربردی و مؤثر در دنیای بی‌انتهای مجازی خواهد ‌شد.

باید دقت داشته باشیم که همراهی با فرزند، به معنای گذاشتن امکانات در اختیار او بدون هیچگونه محدودیتی نیست. در این میان، والدین دیگری هستند که انتخاب مسیری بدون محتوا را بهترین روش می‌دانند. این دسته، از آگاهی‌های مجازی یا به عبارت دیگر سواد دیجیتالی غافل هستند و نمی‌دانند که با توجه به ویژگی فرا‌ زمان و فرا‌ مکان بودن اینترنت و شبکه‌های مجازی، دیر یا زود فرزندانشان در انفجاری از اطلاعات بدون فیلتر گیر خواهند افتاد. بنابراین لازم است که متوجه نوع عملکردمان باشیم تا باعث موضع‌گیری و ناراحتی فرزندانمان نشویم.

سلیقه‌دار اما درباره نگرانی‌های غیرضروری والدین که بصورت افراطی در ذهن آنها مرور می‌شود نظریاتی دارد و معتقد است: بسیاری از نگرانی‌های اولیا تحت تاثیر قوانین جمعی جامعه هستند که در حال حاضر از آن جمع‌گرایی‌ها دور شده‌ایم. به عنوان مثال اولیا مدارس که در سال‌های گذشته بنابر قوانین حضور در مدرسه، مجبور به ضبط و ممانعت از ورود گوشی‌های هوشمند به همراه دانش‌آموز بودند، امسال آنها را تشویق به حضور در کلاس‌های مجازی موجود در همان گوشی‌های هوشمند می‌کنند. پس گاهی قوانین تابع شرایط و اقتضای جامعه است و به خودی خود دلیل بر بد بودن کارکرد یک قانون در همه دوره‌ها نیست.

او می‌گوید: اولیا امروزه در حال پرتاب از یک قطب عقیدتی آموزش به شیوه سنتی، به قطب دیگری هستند که کاملا با هم در تضاد است. آنها همواره فکر می‌کردند دسترسی فرزندان به فضای مجازی کاملا خطرناک است و منجر به آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی خواهد شد، ولی امروزه مشاهده می‌کنند حضور در همین فضای مجازی منجر به تغییر کارکرد‌های سازنده‌ای شده که به کمک آموزش غیرحضوری آمده و باعث شده که تحصیل فرزندان در شرایط لزوم عدم تجمع‌‌ و حفظ سلامتی، متوقف نشود. اما نمی‌توان انتظار داشت که والدین در عرض چند ماه بتوانند به سرعت مسائلی که همواره به عنوان دغدغه می‌دانستند را اکنون به عنوان یک راهکار آموزشی تلقی کنند.

این متخصص حوزه خانواده بیان می‌کند که نگرانی‌های افراطی والدین خ"استگاه مشخصی ندارد و در صورتی که اولیا خواسته‌های معقول و مشخص خود را با فرزندان درمیان نگذارند، منجر به ایجاد تنش در خانواده‌ها و از دست‌رفتن مدیریت رابطه با نوجوانان در بهترین سنین شکل‌گیری ارتباط با آنها خواهد شد که این می‌تواند اتفاق ناخوشایندی باشد.

فضای مجازی مطلقاً خوب یا بد نیست

به نظر می‌رسد فضای مجازی مطلقاً خوب یا بد نیست و آسیب‌هایی نیز به دنبال دارد که باید معلمان و والدین در آموزش استفاده صحیح از این فضا به دانش‌آموزان کمک کنند تا آنها با آگاهی از آسیب‌ها و موارد قابل استفاده آن، از این فضا بهتر استفاده کنند.

آسیب‌های فضای مجازی در کشور ما به خوبی تبیین نشده و فرهنگ‌سازی لازم برای اقشار مختلف بویژه دانش‌آموزان که در تیررس این آسیب‌ها قرار دارند صورت نگرفته، چرا که دانش‌آموزان زیادی علاوه براستفاده از شبکه شاد، در حال استفاده از درگاه‌های اینترنتی و کانال‌های ناهنجار شبکه‌های اجتماعی مختلف هستند که آسیب‌های جدی آن در آینده محرز خواهد شد؛ اما چاره‌اندیشی مسئولان برای آگاه‌سازی قشر دانش‌آموز و والدین آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است که می‌تواند جلوی بسیاری از آسیب‌های فردی و اجتماعی را بگیرد.

اگروالدین بخواهند با خردورزی از این مسیر پرچالش عبور کنند، یکی از بهترین روش‌ها همراهی دوستانه با فرزندان و به موازات آن، تلاش آنها برای بالا بردن سطح سواد دیجیتالی خود است. ارتقای سطح سواد دیجیتالی والدین منجر به اعمال کنترل های کاربردی و مؤثر در دنیای بی انتهای مجازی برای فرزندانشان می‌شود.

گزارش: سمیه نیک‌فکر