از بلاکچین تا صادرات؛ مطالبات بخش خصوصی از معاونت علمی رئیس جمهور
تهران (پانا) - نشست کارگروه دانش‌بنیان مجمع کارآفرینان ایران امروز، با حضور افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور و جمعی از معاونان برگزار شد.
در این نشست که با هدف بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارهای عملی برای توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان کشور تشکیل گردید، رفیعی (رئیس مرکز تأمین مالی و سرمایه‌گذاری)، امرایی (معاون توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان)، اختیاری (معاون سیاست‌گذاری و توسعه دانش‌بنیان) و صدری‌مهر (معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان) نیز از سوی معاونت علمی حضور داشتند.
در این جلسه، نمایندگان بخش خصوصی به طرح دغدغه‌ها، چالش‌ها و پیشنهادات خود در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان پرداختند و معاون علمی رئیس‌جمهور به تشریح رویکردها و برنامه‌های دولت در این حوزه پاسخ داد.
کرباسی‌زاده، کارآفرین و نایب رئیس هیئت مدیره صنایع غذایی چیکا، در ابتدای نشست، چالش‌های بنیادی در نظام آموزشی کشور را مورد نقد قرار داد و گفت: «ما با یک ورودی غیراستاندارد و حجیم به سیستم دانشگاهی مواجه هستیم که عمر مفید برخی جوانان ما را برای ۴ تا ۸ سال در مسیری غیرمولد هدر می‌دهد. این تأخیر در ورود به بازار کار، پتانسیل مولد بودن آنها را از بین می‌برد، در حالی که آنها می‌توانستند در حوزه‌های فنی و مهارتی بسیار سریع‌تر به چرخه اقتصاد وارد شوند.»
وی با اشاره به تغییرات مثبت در نگاه به شرکت‌های دانش‌بنیان، افزود: «با وجود این تغییرات مثبت، پویایی جریان علم با بروکراسی‌های سنگین در ارزیابی طرح‌ها همخوانی ندارد. حجم بالای ورودی‌ها و طرح‌ها، این پویایی را مختل می‌کنند و مانع پیشرفت آن می‌شود. علاوه بر این، فرهنگ‌سازی درستی برای جذب دانشجویان به سمت اکوسیستم دانش‌بنیان صورت نگرفته است.»
کرباسی‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود به لزوم همگام شدن با روندهای جهانی پرداخت و تأکید کرد: «حوزه رمزارزها و سیستم‌های پرداختی مبتنی بر بلاکچین به ما یادآوری می‌کند که نمی‌توانیم تافته‌ای جدابافته از دنیا باشیم. عدم ورود جدی به این عرصه، آسیب‌های شدیدی به اقتصاد کشور وارد خواهد کرد. متأسفانه سیاست‌گذاری در این حوزه شفاف نیست؛ ما شاهد آن هستیم که رمزارزهای داخلی ممنوع می‌شوند، در حالی که رمزارزهای خارجی مجوز فعالیت دریافت می‌کنند و این یک تناقض آشکار است.»
در ادامه، یعقوب‌زاده، کارآفرین و بنیان‌گذار شرکت پویندگان راه سعادت، با نگاهی انتقادی به ساختار صادرات کشور، زنگ خطر اتمام منابع را به صدا درآورد: «ما روز ملی صادرات را جشن می‌گیریم، اما بخش بزرگی از این صادرات، متکی بر منابع تجدیدناپذیر کشور است. این یک هشدار جدی است؛ تا ۵۰ سال آینده، نه نفتی برایمان باقی می‌ماند، نه گاز و نه آب. اساسی‌ترین راهکار، تقویت صادرات مبتنی بر منابع تجدیدپذیر است و این رویکرد باید هم در شرکت‌های دانش‌بنیان و هم در سایر بخش‌های اقتصاد به صورت جدی دنبال شود.»
او همچنین به چالش‌های خاص صادرات دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: «در حوزه صادرات دانش‌بنیان نیز نسبت به رقبای جهانی عقب مانده‌ایم. یکی از موانع اصلی، موضوع بازگشت ارز حاصل از صادرات است، اما مشکل به همین‌جا ختم نمی‌شود. قوانین دست‌وپاگیر و نظارت‌های غیرضروری، مسیر را برای این شرکت‌ها ناهموار کرده است. باید عزمی جدی برای رفع این موانع و فراهم کردن زمینه برای رشد قابل توجه صادرات دانش‌بنیان شکل بگیرد.»
رجالی، کارآفرین و مدیرعامل گروه تولیدی ظریف مصور، با طرح یک سوال بنیادین، مأموریت اصلی معاونت علمی را به چالش کشید و آن را فراتر از حمایت‌های موردی دانست: «نقش این معاونت باید «حکمرانی دانش‌بنیان» در کل کشور باشد. سوال اساسی این است که برای دانش‌بنیان کردن حکمرانی کشور و اصلاح اقتصاد دولتی و رانتی چه برنامه‌ای در پیش دارید؟ شاید این مهم‌ترین مأموریت شما باشد.»
وی با اشاره به لزوم جلوگیری از اتلاف منابع ملی، افزود: «ما باید به صورت اصولی جلوی هدررفت هزینه‌ها و اتلاف وقت را بگیریم. یک مثال بارز، موضوع سربازی اجباری است. تجارب جهانی نشان می‌دهد هر کشوری که سربازی اجباری را حذف کرده، با رشد اقتصادی مواجه شده است. این سیاست در جهان منسوخ شده و جز افسرده کردن جوانان و آسیب به بدنه اقتصاد فایده‌ای ندارد. معاونت علمی باید در چنین مواردی، پیشنهادهای کلان و اصولی خود را برای تحقق حکمرانی هوشمند به دولت ارائه دهد.»
رجالی در پایان بر لزوم تغییر رویکرد در قانون‌گذاری و نظارت تأکید کرد: «برای پیشبرد امور در حوزه دانش‌بنیان، نباید تلاش کنیم تا با سنجیدن همه جوانب و وضع قوانین متعدد برای کنترل تمام فعالیت‌ها، مسیر را مسدود کنیم. بلکه باید با تسامح و اعتماد بیشتر، اجازه دهیم بسیاری از امور در حین فرآیند اصلاح شوند. باید قدری مسامحه به خرج دهیم تا سرمایه‌های بخش خصوصی و مردم با اطمینان به این حوزه وارد شوند.»
الحاجی، مدیر سرمایه‌گذاری گروه صنعتی انتخاب، بحث را به سمت نقش سرمایه‌های مردمی در اکوسیستم نوآوری هدایت کرد: «رویکرد معاونت علمی در سال‌های گذشته بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی متمرکز بوده و چالش‌های موجود نیز به مرور حل خواهند شد. اما سوال بزرگ این است که منبع اصلی سرمایه در دست کیست؛ بخش خصوصی یا مردم؟ امروز حتی بخش خصوصی نیز به دنبال جذب سرمایه مردم است.»
وی با هشدار نسبت به خروج سرمایه از کشور افزود: «غفلت ما از این سرمایه‌های خرد باعث شده است که این منابع به خارج از کشور هدایت شوند و شاهد کلاهبرداری‌های متعدد از کاربران ایرانی در پلتفرم‌های خارجی باشیم. باید راهی برای هدایت هوشمندانه سرمایه‌های خرد مردم به سمت حوزه‌های دانش‌بنیان پیدا کنیم و یکی از بهترین ابزارها برای این کار، فناوری بلاکچین است.»
الحاجی در پایان بر ظرفیت‌های بلاکچین تأکید کرد: «فناوری بلاکچین اساسا برای توزیع عادلانه منابع طراحی شده است. متأسفانه رویکرد نهادهای بالادستی در قبال آن، عمدتاً «پاک کردن صورت مسئله» بوده است، زیرا از عدم کنترل بر درآمدها هراس دارند. این در حالی است که راهکارهای فنی و نظارتی شفافی برای کنترل این فرآیندها وجود دارد و نباید این فرصت بزرگ را از دست داد.»
صادق‌نیا، مدیرعامل گلرنگ ونچرز( بازوی نوآوری و سرمایه‌گذاری خطرپذیر گروه صنعتی گلرنگ) و عضو هیئت مدیره کارگروه دانش‌بنیان مجمع کارآفرینان، بحث را با نقد عدم توازن در تخصیص حمایت‌ها ادامه داد: «در ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان که به سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها می‌پردازد، رده‌بندی مشخصی برای حوزه‌های فناوری وجود ندارد. در عمل، پروژه‌های حوزه دارو سهم بسیار بزرگی از این حمایت‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که سهم حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال بسیار ناچیز است. این در تضاد با نیازی است که اقتصاد دیجیتال برای افزایش سهم خود در کیک اقتصاد کشور دارد و باید راهکارهایی برای تمرکز بیشتر بر این حوزه‌ها اندیشیده شود.»
وی بر لزوم هدایت نقدینگی به سمت تولید تأکید کرد: «یکی از اصول اساسی برای ایجاد رونق، هدایت پول‌های غیرمولد به سمت فرآیندهای مولد است. در این مسیر، باید تیم‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری توانمند به شرکت‌های دانش‌بنیان معرفی شوند تا این اتصال به درستی شکل بگیرد.»
صادق‌نیا در پایان، با اشاره مجدد به یک فرصت مغفول‌مانده، گفت: «ما همچنان این واقعیت را که بلاکچین یک تجارت پرشتاب و آینده‌دار است، نادیده گرفته‌ایم. فضای بسیار گسترده‌ای برای رشد و فعالیت شرکت‌های این حوزه وجود دارد که باید از آن بهره‌برداری کنیم.»
قدس، نماینده شرکت سامانه افق دلپذیر، با نگاهی به آینده تحولات فناوری، توجه حضار را به تأثیرات عمیق هوش مصنوعی بر بازار کار جلب کرد و گفت: «با پیشرفت هوش مصنوعی، به زودی شاهد کاهش چشمگیر روزهای کاری، حتی از پنج روز به دو روز در هفته، خواهیم بود و باید خود را برای این تغییر بزرگ آماده کنیم.»
او سپس به دو چالش اجرایی مهم برای شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: «موضوع سربازی امریه برای متخصصانی که در شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند، با مشکلاتی مواجه شده است که خواهشمندیم پیگیری و رفع شود. علاوه بر این، مسائل مالیاتی نیز باید به گونه‌ای مدیریت شوند که مانعی بر سر راه رشد و بازدهی این شرکت‌ها ایجاد نکنند.»
رسولی، نماینده هلدینگ صنایع مادیران، به بیان مشکلات همکاری صنعت و دانشگاه و موانع ارزیابی پروژه‌های بزرگ پرداخت: «برخی شرکت‌ها، از جمله مادیران، علاقه زیادی به همکاری با دانشگاه‌ها دارند و ما نیز مدتی است که فعالیت‌های مشترکی را با دانشگاه شریف آغاز کرده‌ایم. ما به دنبال تعریف پروژه‌های بسیار جدی‌تر و در مقیاس صنعتی بودیم و برای این هدف نیز قدم پیش گذاشتیم.»
وی با اشاره به یک مانع عجیب در فرآیند ارزیابی، افزود: «وقتی طرح‌های بزرگ خود را برای ارزیابی نوآوری ارائه می‌کنیم، با این درخواست روبرو می‌شویم که طرح‌های ۱۰۰ صفحه‌ای و جامع خود را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنیم تا ارزیابان اعلام کنند که آیا این طرح نوآورانه است یا خیر! این یک روند کاملاً اشتباه است و با نیازهای واقعی صنعت همخوانی ندارد.»
رسولی در پایان تأکید کرد: «پروژه‌های صنعتی نباید تکه‌تکه شوند. مسئله اصلی در صنعت، نگاه به کل زنجیره ارزش است، نه فقط یک بخش کوچک و منفک از آن. این رویکرد تکه‌تکه در ارزیابی، مانع اجرای پروژه‌های کلان و تحول‌آفرین می‌شود.»
محصل، نماینده شرکت لنت پارس، به نقد چالش‌های اجرایی قوانین دانش‌بنیان پرداخت: «فرآیندها و قوانین حمایتی دانش‌بنیان روی کاغذ و به لحاظ تئوری بسیار زیبا هستند. اما باید در نظر داشت که بسیاری از این قوانین، بازیچه منفعت‌طلبی برخی افراد قرار می‌گیرند و ارزیابی‌ها گاهی با تنگ‌نظری‌هایی مواجه می‌شود که نیازمند دقت و نظارت بیشتر است.»
وی با اشاره به ماهیت سنتی صنعت کشور، به مسئله عدم جذب نیروی انسانی متخصص پرداخت: «صنعت ما عمدتا سنتی است و هنوز به سطح پیشرفته نرسیده، هرچند امکان ارتقای آن وجود دارد. فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، با مشاهده این فضای سنتی، رغبتی برای حضور در آن ندارند و این شکاف باعث می‌شود سرمایه‌های انسانی ارزشمند ما به راحتی از کشور خارج شوند. در این وضعیت، نه صنعت نیازهای فرد متخصص را پوشش می‌دهد و نه فرد توانایی‌های خود را منطبق با نیاز صنعت می‌بیند.»
او در پایان راهکاری برای این معضل پیشنهاد داد: «برای رفع این عدم تطابق و حفظ نیروهای مجرب در داخل کشور، لازم است معاونت علمی حمایت‌های متناسب و ویژه‌ای را برای آنها در نظر بگیرد تا انگیزه لازم برای فعالیت در صنعت داخلی ایجاد شود.»
علی‌پور، نماینده شرکت صنایع شیمیایی کیمیاگران امروز، بحث را به موضوع صادرات و تراز ارزی کشور معطوف کرد: «جلوگیری از خام‌فروشی و حمایت از صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا، بحثی حیاتی است. تراز ارزی کشور در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و امروز این انتظار وجود دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان در سطوح بالاتر و مراحل نهایی زنجیره ارزش، نقش مؤثرتری ایفا کنند و در حوزه صادرات حضوری جدی داشته باشند.»
وی بر لزوم تغییر نگاه به این شرکت‌ها تأکید کرد و افزود: «برای رسیدن به هدف نهایی، یعنی خلق ارزش آفرینی واقعی، باید به شرکت‌های دانش‌بنیان نگاه صادراتی داشت. این مهم زمانی محقق می‌شود که یک دیدگاه کلی و زنجیره‌ای به فعالیت آنها داشته باشیم، نه یک نگاه جزیره‌ای و محدود.»
علی‌پور در پایان با ارائه یک پیشنهاد مشخص، سخنان خود را خاتمه داد: «معاونت علمی باید نگاه ویژه‌ای به شرکت‌های دانش‌بنیان صادرکننده داشته باشد و سیاست‌ها و حمایت‌های متمایزی برای آنها تدوین کند تا مسیر صادراتی این شرکت‌ها هموارتر شود.»
شقاقی، کارآفرین و بنیان‌گذار گروه صنعتی شیرین نوین، بحث را با اشاره به یک سیاست صنعتی ریشه‌دار، یعنی معافیت گمرکی ماشین‌آلات، آغاز کرد و نقش آن را به معاونت علمی یادآور شد: «از دوران قاجار تا به امروز، واردات ماشین‌آلات صنعتی دارای معافیت بوده است. با این حال، ما در کشورمان به شکلی عمل کرده‌ایم که سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های نوین آنطور که باید، شکل نگرفته است.»
وی افزود: «استفاده از ماشین‌آلات مدرن این ظرفیت را دارد که هزینه‌های تولید را به شکل چشمگیری پایین بیاورد و از هدررفت انرژی جلوگیری کند. برای تحقق این هدف، سرمایه‌گذاری‌ها باید به سمت فعالیت‌های «های‌تک» (فناوری‌های پیشرفته) هدایت شوند.»
شقاقی در پایان بر لزوم فرهنگ‌سازی در این حوزه تأکید کرد: «لازم است که برای تشویق این نوع سرمایه‌گذاری‌ها، تبلیغات و ترویج هدفمندی صورت گیرد و معاونت علمی می‌تواند در این زمینه پیشگام باشد.»
در ادامه، غزنوی، دبیرکل مجمع کارآفرینان ایران، بر نقش محوری شرکت‌های بزرگ در اقتصاد تأکید کرد و گفت: «مسیر اصلی پیشرفت اقتصادی از طریق شرکت‌های بزرگ مقیاس هموار می‌شود. اما نکته کلیدی، اتصال این شرکت‌ها به استارتاپ‌ها و بالعکس است.»
وی با اشاره به یک خلا جدی، افزود: «نقش معاونت علمی در وصل کردن این دو بخش اکوسیستم باید شاخص‌دار شود. ما نیازمند معیارهایی هستیم تا بتوانیم میزان موفقیت این اتصال را رصد کنیم. در حال حاضر چنین سازوکاری وجود ندارد.»
غزنوی در پایان پیشنهاد داد: «این حرکت می‌تواند با همکاری مشترک مجمع کارآفرینان و معاونت علمی آغاز شود تا فرآیند رشد، کاملاًشفاف و قابل ارزیابی باشد.»
پس از شنیدن نظرات و دغدغه‌های نمایندگان بخش خصوصی، افشین ضمن استقبال از برگزاری چنین نشست‌هایی، به تفصیل به سوالات و مطالبات مطرح‌شده پاسخ داد: «عقیده راسخ من این است که اگر قرار باشد آیین‌نامه‌ها و قوانین را اصلاح کنیم، باید شنونده نظرات بزرگان آن صنعت باشیم. ما خودمان طالب برگزاری این جلسات هستیم و به تمام مسائل مطرح‌شده توسط کارآفرینان توجه داریم.»
۱. اصلاحات ساختاری در ساختار جذب نیروی انسانی و فرهنگ‌سازی:
«ما قبول داریم که حوزه نیروی انسانی نیازمند اصلاحات ساختاری جدی است و تمرکز اصلی ما نیز بر همین موضوع است. ما دچار «مدرک‌زدگی» شده‌ایم و احساس می‌کنیم همه باید دکتر و مهندس باشند. این رویکرد باعث می‌شود در آینده در حوزه‌های فنی و تربیت تکنسین‌های ماهر با مشکل جدی مواجه شویم. حل این مسئله، علاوه‌بر اصلاح ساختارها، نیازمند فرهنگ‌سازی عمیق در سطح خانواده‌هاست.»
۲. رویکرد دولت به رمزارزها و بلاکچین:
«درباره رمزارزها، ما از ابتدای دولت با معضلی پیچیده روبه‌رو بودیم. عموما تفکر در بخشی از بدنه اجرایی این است که چون یک پدیده را نمی‌فهمند، کمر به حذف آن می‌بندند. ما در تلاشیم تا ابتدا این فهم را در دولت ایجاد کنیم. اما یک واقعیت وجود دارد: فناوری، پیروز نهایی است.»
«در مورد بلاکچین نیز ترس از معایب آن باعث تأخیر در پذیرش این فناوری شده است. اما برنامه ما این است که به صورت تدریجی این فناوری را وارد اقتصاد کشور کنیم و سپس قانونی تسهیل‌گر برای آن بنویسیم، نه قانونی که مانع آن شود.»
«خوشبختانه در حال انجام توافقات مثبتی با بانک مرکزی هستیم و به نظر می‌رسد رویکرد مثبتی نسبت به رمزارزهای باثبات (Stablecoins) در حال شکل‌گیری است.»
۳. صادرات دانش‌بنیان و ارزش پنهان آن:
« شاید در نگاه اول، رقم صادرات دانش‌بنیان کوچک به نظر برسد، اما ارزش واقعی آن بسیار فراتر است. شرکت‌های دانش‌بنیان با کاهش چشمگیر واردات، ارزآوری پنهان عظیمی برای کشور ایجاد کرده‌اند. مهم‌تر از همه، به لطف همین شرکت‌ها، بیماران ما بدون دارو نمانده‌اند. ما برای حل مشکلات صادراتی، نیازمند اطلاعات دقیق از تراز تجاری و نحوه ارزآوری شرکت‌ها هستیم تا بتوانیم جلسات مؤثری با بانک مرکزی برگزار کنیم.»
۴. حکمرانی هوشمند و تسهیل‌گری:
«رویکرد ما و نگاه شخص رئیس‌جمهور این است که در همه مسائل، حتی آن‌هایی که مستقیما به ما مرتبط نیستند، مشاوره‌های تخصصی خود را ارائه دهیم. ما باید با نوعی حکمرانی هوشمند، سنت‌های غیرکارا و غیرمفید را کنار بگذاریم.»
«در حوزه ارزیابی‌ها نیز باید به سوابق افراد و شرکت‌ها اعتماد کنیم. اگر شرکتی سابقه خوبی دارد، نباید با ارزیابی‌های تکراری، مسیر فعالیت آن را دشوار کرد. نقش معاونت علمی باید تسهیل‌گری باشد.»
۵. روش‌های نوین تأمین مالی:
«ما به روش‌های تأمین مالی جدید روی آورده‌ایم. یکی از این ابزارها، «اوراق توسعه فناوری» است که مخصوص شرکت‌های بزرگ و زنجیره‌محور طراحی شده است و با هزینه کمتر، می‌تواند جایگزین مناسبی برای روش‌هایی مانند کراودفاندینگ باشد. ما آماده بررسی و اجرای سایر روش‌های تأمین مالی نیز هستیم.»
۶. طرح «دانش‌بنیان پیشران» برای اتصال بزرگ مقیاس‌ها با دانش‌بنیان‌ها:
«برای ارتباط شرکت‌های بزرگ مقیاس با شرکت‌های دانش‌بنیان، طرحی به نام «دانش‌بنیان پیشران» را تدوین کرده‌ایم. در این طرح، نهادهایی با عنوان «هلدینگ پیشران» شکل می‌گیرند. شرکت‌های بزرگی که قصد اجرای یک پروژه اقتصادی کلان را دارند، طرح خود را ارائه می‌دهند و شرکت‌های دانش‌بنیانی که می‌توانند در پیشبرد آن پروژه نقش تأمین‌کننده را ایفا کنند، به آنها متصل می‌شوند. این مدل که سفارش‌دهنده و تأمین‌کننده را کنار هم قرار می‌دهد، به نفع کل اکوسیستم است و البته نیازمند اطلاع‌رسانی بیشتری است.»
۷. پیگیری مسائل و اعلام آمادگی برای همکاری:
« هر نکته و مشکلی که به ما منتقل شود را پیگیری می‌کنیم. اما مسئله این است که ما همه مشکلات را نمی‌شناسیم و نیازمند ارتباط مداوم با شرکت‌ها، خصوصا شرکت‌های بزرگ مقیاس، هستیم.»
الماسی، معاون توسعه مدیریت مجمع کارآفرینان ایران، ضمن تشکر از توضیحات دکتر افشین، یک پیشنهاد اجرایی مشخص ارائه داد: «پیشنهاد می‌کنیم جلسات مشترک و مستمری میان بخش خصوصی و معاونت علمی تشکیل شود. به طور مشخص، می‌توانیم در حوزه تأمین مالی، با حضور آقای رفیعی و همکارانشان، ابزارهای نوین را برای شرکت‌ها تشریح کنیم. هدف این است که دغدغه‌های بخش خصوصی در زمینه مسائل دانش‌بنیان، به صورت مستقیم با بدنه کارشناسی معاونت به اشتراک گذاشته شود تا به راه‌حل‌های عملیاتی منجر گردد.»
در پایان این نشست نیز، با حضور دکتر افشین، از هفتمین کتاب مجمع کارآفرینان ایران با عنوان «مسیر پیشرفت هند در خودروسازی» که با همکاری انتشارات لوح فکر به چاپ رسیده است، رونمایی شد.
ارسال دیدگاه