سینمای کودک ایران، قربانی سلیقه‌ها و رانت‌ها

سینمای کودک در ایران، سال‌هاست که به‌رغم ظرفیت‌ها و مخاطبان گسترده‌اش، با مشکلات و چالش‌های متعددی روبه‌روست؛ از کم‌توجهی به مخاطب اصلی گرفته تا غیبت نگاه خلاقانه و نو در روایت‌ها. در همین زمینه، پانا با امیر مشهدی‌عباس، نویسنده و کارگردان فعال در حوزه کودک و نوجوان، گفت‌وگویی داشته است. او در این مصاحبه با صراحت به ضعف‌های ساختاری سینمای کودک اشاره کرده و بر ضرورت توجه به دنیای واقعی بچه‌ها در آثار هنری تأکید می‌کند که می‌توانید در مطلب ذیل بخوانید.

چه تفاوتی بین سینمای کودک در دهه‌های قبل و امروز وجود دارد؟

به نظرم سینمای کودک دهه ۶۰ اصلاً یک چیز دیگر بود و تکرار هم نشد. چرا؟ چون آن موقع «سینما، سینما بود»؛ فرقی بین کودک، نوجوان و بزرگسال نمی‌گذاشتند. حتی برای سینمای کودک و نوجوان هزینه‌های بیشتری می‌کردند. اما از یک جایی به بعد همه‌چیز جدا جدا شد. امروز کودک فقط در حد بیلان و آمار است؛ می‌گویند جشنواره برگزار کردیم، فلان کتاب را چاپ کردیم، روز بهداشت مسواک دادیم. هیچ کار اصولی و اساسی انجام نمی‌شود. روی کاغذ همه‌چیز خیلی تکنیکال و درست معرفی می‌شود، ولی در عمل کارها کیلویی است.

دلیل این عقب‌ماندگی چیست؟

ما امروز نه مدیران دولتی تلاش کردند، نه حمایت درستی وجود دارد. بارها گفته‌ام که چرا بودجه درست برای سینمای کودک و نوجوان مشخص نمی‌شود؟ چرا مطالبه‌ای وجود ندارد؟ سینمای کودک به یک حیاط خلوت برای بعضی‌ها تبدیل شده. چون نمی‌توانند در جای دیگر کار بزرگ کنند، می‌آیند فیلم کودک می‌سازند، باری به هر جهت. نتیجه‌اش هم می‌شود فیلم‌هایی که معلوم نیست برای کی ساخته شده‌اند.

نیاز نوجوان امروز در سینما چیست؟

امروز بچه‌های ما از یک سنی به بعد، به‌خصوص از راهنمایی، دیگر سلیقه‌شان سلیقه بزرگسال می‌شود. آن‌ها نیاز به فیلم‌های هیجان‌انگیز دارند. دنیا این را فهمیده؛ کمپانی مارول برای نوجوان فیلم می‌سازد. اصطلاحی دارند به نام «یانگ ادالت» یعنی جوانی که تازه شروع شده. اسپایدرمن و ونوم فیلم‌هایی نوجوانانه‌اند، با دغدغه‌های نوجوانی. وقتی این فیلم‌ها دنیا را تسخیر می‌کنند، چرا ما نمی‌توانیم برای نوجوان فیلم درست تولید کنیم؟

 شما خودتان تجربه‌ای در این زمینه دارید؟

بله. من سه سال است روی یک کار نوجوان کار می‌کنم. همه کسانی که فیلمنامه را خوانده‌اند می‌گویند عالی است و نوجوان امروز را خوب شناخته‌ام. اما سه سال است نمی‌توانم تولید کنم. چرا؟ چون پول ندارم، دولت حمایت نمی‌کند و نگاه‌هایی در سینما وجود دارد که علمی و آگاهانه نیست. تصور کنید یک آدم بالای ۶۰ سال می‌خواهد برای نوجوان ۱۴ تا ۱۷ سال تصمیم بگیرد، در حالی که خودش تعریفی از نوجوانی ندارد. این نگاه‌ها باعث شده پیشرفتی اتفاق نیفتد.

 مشکل کجاست؟

مشکل اینجاست که ما در نمایش‌ها و فیلم‌هایمان به خود نوجوان نمی‌پردازیم. قصه‌های قدیمی، اسطوره‌ها، آیین‌های بومی را می‌سازیم، اما نوجوان امروز خودش را در این آثار نمی‌بیند. نتیجه؟ بچه‌ها سالن را ترک می‌کنند و مادرها می‌نشینند. یعنی فیلم برای بچه ساخته نشده، برای بزرگسال است.

 نقش اسپانسرها و سرمایه‌گذاران در این وضعیت چیست؟

بزرگ‌ترین مشکل این است که هیچ تهیه‌کننده جدی پای کار نیست. اسپانسرها هم اغلب می‌خواهند محصول خودشان را تبلیغ کنند. به‌جای اینکه دولت هزینه کند، اسپانسری می‌آید که چیپس یا لاستیک تولید می‌کند! خب نتیجه چه می‌شود؟ سینمای کودک پر می‌شود از تبلیغات. این خطرناک است.

 درباره جشنواره فیلم کودک و نوجوان چه نظری دارید؟

به نظر من جشنواره کودک و نوجوان نباید کنار هم باشد. دنیای کودک و نوجوان متفاوت است. یا باید اسم جشنواره تغییر کند یا باید جدا بشود. البته منابع محدود است و جدا کردن سخت، ولی اصل ماجرا این است که کودک و نوجوان نباید با هم یکی دیده شوند.

به نظر شما راه‌حل چیست؟

راه‌حل این است که مدیریت سینمای کودک به دست اهلش برسد. کسانی که دغدغه دارند، دنیای کودک و نوجوان را می‌شناسند، مطالعه کرده‌اند، کتاب خوانده‌اند، فیلم دیده‌اند. نه اینکه آدم‌هایی که هیچ شناختی ندارند، فقط به خاطر رانت یا سفارش، سر کار بیایند. اگر مدیران کار بلد باشند، اگر بودجه درست تخصیص داده شود، اگر اجازه خلاقیت داده شود، می‌توانیم آینده سینمای ایران را نجات بدهیم.

پیام پایانی شما به کودکان و نوجوانان امروز؟

اگر کار موفقی دیدید، مطمئن باشید یک هنرمند دلسوز پشتش بوده. کسانی که برای کودک و نوجوان کار می‌کنند از خیلی چیزها می‌زنند و با دلشان جلو می‌روند. فیلم کودک حتی هزینه‌های بیشتری از فیلم بزرگسال دارد؛ دکور، لباس، رنگ، لوکیشن. اما با عشق ساخته می‌شود. امیدوارم خداوند تلاش کسانی که برای کودک و نوجوان کار می‌کنند را بی‌پاسخ نگذارد.