درباره «جای خالی یک نفر»؛ مادر، وطن، خانه

مستند کوتاه «جای خالی یک نفر» مانند «فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه» درباره سازمان مجاهدین خلق، رویه‌های غریب آنها در برخورد با هواداران و اعضایشان و قربانی شدن کرامت انسانی در این گروه است. علیرضا بشیری شخصیت اصلی این فیلم کوتاه را در چند سکانس از «فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه» دیده و به یاد داریم. «جای خالی یک نفر»، شرحی است بر زندگی پرماجرا و عجیب این مرد. اگر در «فیلم ناتمامی برای...» فقدان سمیه دختر خانواده، عامل بحران و فروپاشی خانواده است، در «جای خالی...» مادر و غیبتش، بحران‌زاست. ظاهر زندگیِ علیرضا، آرام و در کشوری مدرن و دور از هیاهو شبیه رویای جوانی او برای مهاجرت است، اما به نظر می‌رسد در آن خانه، یک غایب بزرگ وجود دارد. فیلم آرام آرام، به فقدان مادر می‌رسد، و در سکانس‌های پایانی است که موضوع نبود او روشن می‌شود. امتیاز فیلم این است که تصویری سیاه از مادرِ غایب، ارائه نمی دهد و برگ برنده و خوش اقبالی فیلمساز در این است که لحظه تماس مادر با خانواده، پس از سال‌ها حضور داشته و آن را ثبت کرده است.

دو مستند «فیلم ناتمامی...» و «جای خالی...» در دهه نود ساخته شده، پایه شناسِ جوان، از اولین فیلمسازانی است که به اعضای مجاهدین، نگاهی انسانی داشته و احتمالا این رویکرد در آن سال‌ها، برای او دردسرهایی ایجاد کرده است، اما این مستندها در آن دوره و امروز، تازگی و طراوتی دارند که محصول همین نگاه و رویکرد غیرسیاسی است، پایه‌شناس در «جای خالی...» می توانست با تمرکز بر مشکلات زندگی بدون مادر- زن، از همسر بشیری که در کمپ اشرف بوده، یک هیولا بسازد که وظایف مادری خود را فدای آرمان‌های پوشالی کرده، اما دوربین، اغلب در خانه می‌ماند. کنار علیرضا، دخترش نوشین و دانیال. شور و حرارت یک زندگی آرام را به نمایش می‌گذارد و به واسطه روحیه منعطف و بذله گوی علیرضا، فضای صمیمی و خانوادگی خلق می‌کند. گویی علیرضا از برزخ رهایی یافته و به زندگی آرام و رویایی در دل طبیعت دست یافته است.

مستند کوتاه «جای خالی یک نفر» فیلمی ساده و جمع و جور درباره یک خانواده ویران شده، زندگی‌های به تاراج رفته و آرمان‌های دروغین یک فرقه وحشتناک است، فیلمی که بدون شعار، اشاره مستقیم یا تمرکز بیش از حد بر تباهی، به موضوع انسان مسخ شده می‌پردازد، انسانی که به فریب تن می‌دهد و قربانی ایدئولوژی‌های غیرواقعی می‌شود.