عیسی مسیح بر پرده نقره ای

برخلاف مسلمانان که تصویرکردن پیامبر و شخصیت‌های بزرگ تاریخ صدر اسلام را جزو خطوط قرمز و محرمات می دانند، مسیحیان چنین حرمتی قایل نبوده و حتی تمایل شدیدی در به تصویرکشیدن پیامبرشان عیسی مسیح (ع) دارند. ازاین رو ازقرن ها پیش تاکنون علاوه بر نشان‌دادن چهره این پیامبر در هزاران نقاشی و مجسمه و انواع هنرهای تجسمی، بر پرده نقره ای سینمانیز ما شاهد صدها فیلم و سریال با محوریت شخصیت و زندگی عیسی بوده ایم . خالقان این آثار هر یک از زاویه نگرش خاص خود به بخشی از زندگی و تفکرات این بزرگمرد تاریخ مسیحیت پرداخته و از طریق دریچه و لنز دوربین آن را باز سازی کرده اند .

در این گزارش به بررسی مهم‌ترین آثار سینمایی دنیا درباره عیسی مسیح می‌پردازیم که البته بیشتر این فیلم‌ها در امریکا و اروپا تولید شده اند. عکس هر فیلم را در بالای نام فیلم می‌بینید.

عیسی (Jesus) 1979

فیلم «عیسی» شاید نخستین فیلمی نباشد که درباره زندگی مسیح دیدم، اما قطعا نخستین فیلمی است که تصاویر آن بر صفحه خاطرم نقش بسته است. فیلم را با دوبله فارسی دیدم و صدای نصرالله مدقالچی گوینده نریشن فیلم را به خوبی به یاد می‌آورم که زندگی «عیسای ناصری» را از پیش از تولد برای مخاطب فارسی‌زبان روایت می‌کرد. صدای مدقالچی موقع تماشای فیلم یکی از شعرهای شاملو به نام «مرگ ناصری» را در خاطرم زنده می‌کرد. شعری که لحظه مصلوب‌شدن عیسی بر تپه جلجتا را به زیبایی به تصویر می‌کشید: «...شتاب کن ناصری ، شتاب کن»

فیلم در سال 1979 به کارگردانی جان کریش و پیتر سیکس ساخته شده و برایان دیکون بازیگر انگلیسی نقش عیسیای ناصری را ایفا کرده است.

خرقه (The Robe) 1953

«خرقه» یا «ردا» یکی از فیلم‌های کلاسیک دنیای سینما با بازی ریچارد برتون و جین سیمونز دو بازیگر سرشناس هالیوودی است که در سال 1953 به کارگردانی هنری کوستر ساخته شد. از فیلم «خرقه» در کنار فیلم‌هایی چون «باراباس»، «بن هور» و «اسپارتاکوس» به عنوان یکی از موفق‌ترین‌فیلم‌های سینمای تاریخی نام برده می‌شود.

داستان فیلم درباره یک افسر جوان رومی به نام «مارسلوس گالیو» (برتون) است که ماموریت مصلوب کردن شخصی به نام عیسی به او محول می‌شود. مارسلوس ماموریت را با بی‌تفاوتی به‌انجام می‌رساند و روزهای بعد در یک شرط‌بندی ردای قربانی را برنده می‌شود و نخستین تماس صورت افسر رومی با خرقه عیسی او را دچار کابوسی عجیب می‌کند. مارسلوس به تدریج به اندیشه مسیح گرایش می‌یابد و این به مذاق امپراتور کالیگولا خوش نمی‌آید.

مصائب مسیح (The Passion of the Christ) 2004

این فیلم از جمله آثار جنجال‌برانگیز مل گیبسون در مقام کارگردان است که جیم کاویزل (درنقش عیسی) و مونیکا بلوچی (در نقش مریم مجدلیه) بازیگران اصلی فیلم هستند.

«مصائب مسیح» ۱۲ ساعت پایانی عمر عیسی مسیح شامل دستگیری، شکنجه‌ها، مصلوب شدن، مرگ، تدفین، و برخاستن را به تصویر می‌کشد. فیلمنامه اثر کاملا تصویری و سهم دیالوگ در آن بسیار ناچیز است.

این فیلم به علت مقصر جلوه‌دادن یهودیان در قتل عیسی با واکنش منفی کمپانی‌های فیلمسازی روبرو شد. آنها حاضر به تامین سرمایه فیلم نشدند و مل گیبسون با میلیون‌ها دلار ثروت شخصی خود این فیلم را ساخت .

یکی از نکات جالب درباره فیلم زبان آن است. گیبسون برای آنکه فیلم طبیعی‌تر جلوه کند، بازیگران را واداشت تا به زبان لاتین، عبری و باستانی آرامی سخن بگویند و فیلم را با زیرنویس به نمایش درآورد. فیلم فروش خوبی را در گیشه تجربه کرد و مبدل به موفق‌ترین فیلم مستقل تاریخ سینما شد، اما به دلیل مسئول نشان دادن یهودیان در به صلیب کشیده شدن مسیح با اعتراض محافل و گروه‌های یهودی مواجه شد تا جایی که آن‌ها به دادگاه شکایت بردند و تلاش کردند از اکران آن جلوگیری کنند، اما فیلم با اِعمال تغییراتی مختصر اکران شد.

فیلم جدید گیبسون

این روزها مل گیبسون با همکاری دوست و همکاری قدیمی‌اش رندال والاس، کارگردان «مردی با نقاب آهنین»، مشغول ساخت فیلمی به نام «مصائب مسیح: رستاخیز» (The Passion of the Christ: Resurrection) است که دنباله‌ای بر فیلم « مصائب مسیح» خواهد بود و برای اکران در سال 2020 آماده می‌شود. جیم کاویزل در این فیلم جدید هم نقش مسیح را ایفا خواهد کرد.

آخرین وسوسه مسیح (The Last Temptation of Christ) 1988

مارتین اسکورسیزی با بازی ویلم دفو در نقش عیسی فیلمی ساخت که فیلمنامه آن را پل شریدر برپایه رمان «آخرین وسوسه مسیح» اثر نیکوس کازنتزاکیس نویسنده یونانی نوشته‌ بود .

موسیقی متن این فیلم را، پیتر گابریل، آهنگساز و خواننده مشهور انگلیسی ساخته و اجرا کرده‌است و هنرمندانی چون نصرت فاتح علی خان و محمود تبریزی‌زاده (کمانچه) او را در اجرا همراهی کردند.

در این فیلم عیسی مسیح نه به عنوان فردی «مقدس» یا «پیامبری معصوم» بلکه انسانی عادی با قابلیت ارتکاب گناه و درگیرشدن با وسوسه‌های انسانی به تصویر کشیده شده‌است و به همین دلیل با واکنش‌های منفی محافل مسیحی مواجه شد.

در آمریکا یک انجمن مسیحی در نامه‌ای به شرکت یونیورسال، شرکت سازنده فیلم، پیشنهاد داد آماده است تمام نسخه‌های فیلم را خریداری و نابود کند. فیلم در کشورهایی مانند ترکیه، شیلی، مکزیک، فیلیپین و سنگاپور ممنوع شد و در آمریکا تنها پس از حذف چند صحنه به روی اکران رفت.

در اکتبر سال ۱۹۸۸ گروهی به داخل سینمایی در پاریس که این فیلم را نمایش می‌داد، کوکتل مولوتوف انداختند. بر اثر آتش‌سوزی در سینما ۱۳ نفر زخمی شدند.

البته کتاب کازنتزاکیس نیز سالها پیش از آن به سبب نگاهی «انسانی» و «زمینی شده» به شخصیت عیسی به شدت مورد اعتراض دستگاه کلیسا و همچنین مسیحیان قرار گرفت. کازنتزاکیس مسیح را انسانی با احتمال فریب خوردن از شیطان و اسیرشدن در چنگ وسوسه‌های نفسانی تصویر کرده بود و این دیدگاه درباره فردی که مسیحیان او را خدای مجسم می‌دانند به شدت کفرآمیز تلقی شد.

عیسای ناصری (Jesus of Nazareth) 1977

«عیسای ناصری» نام یک مینی سریال دوقسمتی به کارگردانی فرانکو زفیرلی محصول کشورهای ایتالیا و بریتانیا است. این اثر که فیلمنامه اش را آنتونی برجس و سوزو چکی دامیکو به همراه فرانکو زفیرلی نوشتند، داستان تولد، زندگی، رسالت، تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح را روایت می‌کند. رابرت پاول در نقش عیسی و آن بنکرافت در نقش مریم مجدلیه بازیگران اصلی فیلم هستند.

عیسی در این فیلم فردی معمولی در میان سایر مردمان است که در عین حال با معجزات و رستاخیز خود مخاطب را با حقیقت راز‌آمیز زندگی خود آشنا می‌کند.

انجیل به روایت متا (The Gospel According to St. Matthew) 1964

فیلم ساخته پیر پائولو پازولینی کارگردان ایتالیایی است که انریکه ایرازوکی، مارگارتا کاروسو و سوزانا پازولینی در آن نقش آفرینی می‌کنند.

پازولینی درباره انتخاب انجیل متی به عنوان منبع روایت فیلم خود گفته است: «انجیل یوحنا زیادی رازآلود، انجیل مرقس زیادی معمولی و انجیل لوقا زیادی احساسی است.»

فیلم عاری از جلوه‌ها و حقه‌های سینمایی است و به‌جز در صحنه قدم زدن مسیح بر روی آب جلوه سینمایی دیگری در فیلم به کار نرفته است.

در فیلم نابازیگران نقشها را ایفا می‌کنند. برای ایفای نقش مسیح پازولینی یکی از دو دوست نویسنده‌اش آلن گینزبرگ و جک کرواک را در نظر داشت، ولی با دیدن یک دانشجوی یهودی‌تبار به نام انریکه ایرازوکی نظرش تغییر کرد و او را برای بازی در نقش مسیح انتخاب کرد. از قول پازولینی نقل شده‌است که می‌گوید: «حتی قبل از اینکه شروع به صحبت کنیم، از او پرسیدم:"ببخشید می‌شود در یکی از فیلم‌های من بازی کنید؟"»

بزرگ‌ترین داستان روی زمین (The Greatest Story Ever Told) 1965

فیلمی حماسی- تاریخی به کارگردانی جرج استیونس است که زندگی عیسی مسیح را از تولد تا عروج به تصویر می‌کشد. در این فیلم که بر اساس انجیل ساخته‌شده است مکس فون سیدو نقش عیسی را ایفا می‌کند. این فیلم نامزد 5 جایزه اسکار در سال 1966 شد.

رمز داوینچی (The Da Vinci Code) 2006

گرچه تصویری از مسیح در این فیلم ارائه نمی‌شود اما به سبب داستان بحث‌برانگیزش درباره زندگی عیسی مسیح و تاریخ مسیحیت در این گزارش مورد اشاره قرار می‌گیرد.

«رمز داوینچی» فیلمی به کارگردانی ران هاوارد است که براساس کتاب معروف «رمز داوینچی» نوشته دن براون ساخته شده‌است. این رمان در سال ۲۰۰۳ بازار را تسخیر کرد و فروشش حتی از مجموعه هری پاتر نیز پیشی گرفت. تا می ۲۰۰۶ بیش از ۶۰ میلیون نسخه از این کتاب به فروش رسید و به ۴۴ زبان (از جمله فارسی) ترجمه شد. فروش کتاب در ایران نیز بسیار موفق بود و بعضی ترجمه‌ها به چندین چاپ رسیدند اما در پی اعتراض شماری از روحانیون مسیحی ایران، مقامات ایران چاپ این کتاب را ممنوع کرده‌اند.

داستان فیلم گرچه تخیلی است اما به علت روایت عجیبی درباره فرزنددارشدن عیسی موجب برانگیختن واکنش‌های منفی شد. کلیسای کاتولیک، واتیکان، پاپ و برخی گروه های مذهبی مسیحی و اسلامی واکنش شدیدی علیه آن نشان دادند. در این فیلم تام هنکس و آدری تاتو و آلفرد مولینا بازی کردند.

سریال بشارت منجی (The Messiah) 2007

در پایان این گزارش بد نیست اشاره‌ای به یکی از آثار ایرانی با موضوع زندگانی عیسی مسیح داشته باشیم. سریالی به نام «بشارت منجی» که در آن داستان بر اساس انجیل برنابا و منابع اسلامی روایت می‌شود. انجیل برنابا خود موضوع جالب و بحث‌برانگیزی است که مطالعه درباره آن را به خواننده کنجکاو پیشنهاد می‌کنم.

این سریال به کارگردانی نادر طالب‌زاده سال ۱۳۸۷ در ۱۳ قسمت ساخته شد و در تابستان ۱۳۸۹ روی آنتن شبکه اول سیما رفت. احمد سلیمانی‌نیا نقش عیسی را در این مجموعه ایفا کرده است.

خبرگزاری فرانسه در گزارشی به بررسی و نقد این سریال پرداخت و از این فیلم به عنوان یک «پاسخ اسلامی» به آثار غربی همچون «مصائب مسیح»، ساخته مل گیبسون آمریکایی یاد کرد.

تا امروز آثار سینمایی بسیاری با محوریت زندگی عیسی مسیح ساخته شده است که مجال پرداختن به همه آنها در این گزارش نیست اما می‌توان از فیلم‌هایی چون «بن‌هور» (Ben-Hur) ساخته ویلیام وایلر، «پادشاه پادشاهان» (The King of Kings) ساخته سسیل بی دمیل و انیمیشن «معجزه‌گر» (The Miracle Maker) ساخته درک هایس به عنوان برخی از مهم‌ترین فیلم‌های این گروه نام برد.

گزارش: عاطفه بزرگ‌نیا