آیین های اصیل محرم که باید در نوش آباد دید

عضو انجمن دوستداران آثار تاریخی و مفاخر فرهنگی نوش آباد گفت: سقاخوانی، از جمله هنرهای آیینی- نوایی است که از مقام های موسیقیایی سنتی ایران الهام گرفته و برای وقایع محرم ردیف و لحن خاصی تعریف شده و به صورت سینه به سینه از پدران به فرزندان به ارث رسیده است.

سید جعفر فاطمی نوش آبادی در گفت و گو با پانا کاشان اظهار کرد: شهروندان نوش آباد، بنا به سنت دیرین نیاکان خود، در شامگاه عید غدیر، در مرکز هیات، سقاخوانی می کنند که شیوه ای از عزاداری شبیه به شروه خوانی مردم جنوب کشور است اما شعر و آهنگ آن به گونه ای خاص و منحصربه فرد است.

وی افزود: سقاخوانان، به شکل حلقه های عزا نشسته و با درهم بردن سرهای خود، اشعاری ناب و با سبک فاخر در رثای شهدای کربلا می خوانند که آهنگ آن در مایه های شور، دشتی و همایون است. در این ۱۲ شب، منزل به منزل همراه کاروان حسینی شده و متناسب با هرمرحله، اشعاری را شروه می کنند.

به گفته وی، سقاخوانان، در آخرین شب از ذیحجه در کوچه ها و خیابان می گردند و در مسیر رسیدن به مرکز هیئت قاسمی خبر رسیدن محرم را به همگان اعلام می کنند:
این فعال حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: سقاخوانی نوش آباد، در روزهای تاسوعا و عاشورا نیز با آدابی خاص برگزار می شود. در صبح تاسوعا، سقاخوانان در کوچه ها گشته و برای درگذشتگان به فاصله دو محرم ، فاتحه خوانی می کنند و خانواده اموات نیز به یادبود، پرچمی را به هیات هدیه می کند.

وی تاکید کرد: سقاخوانی روز عاشورا، توسط سادات محل اجرا می شود. که شالهای سبز، بر گردن انداخته و پیشاپیش هیات سینه زنی و پس از تابوت نمادین کشته، حرکت می کنند. اشعار سقاخوانی روز عاشورا حامل پیام قیام حسینی است.

آیین های سنتی نوش آباد در پاسداشت حماسه حسینی، فقط سقاخوانی نیست، که پنجه بندی حسینیه در نخستین روز محرم، توغ بندی،کُتَل، خیمه برداری خیمه کوبی هم بخشی از آیین های محرم این شهر است. خیمه کوبی در عصر هشتم و خیمه برداری در عصر یازدهم محرم از دیگر آیین های سنتی و مذهبی نوش آباد است که با حضور بیش از یک هزار هنرمند تعزیه در این شهر برگزار می شود و چونان آئینه ای تمام نما، تجلی گر حماسه حسینی است

فاطمی نوش آبادی گفت: مراسم خیمه کوبی عصر هشتم محرم با آداب خاصی برگزار می شود. در آغاز، جماعتی اندک لباس سبز پوشیده‌اند، سوار بر اسب و شتر در نقش اولیا به حرکت در می ‎ آیند اما چون به میانه راه می رسند جماعتی با تجهیزات و نفرات دو چندان راه را بر کاروان می ‎ بندند و آنها را به ناحیه ‌ای بیابانی رهنمون می ‎ کنند .
وی افزود: دو کاروان تعزیه‌خوان «اولیا و اشقیا» با تشریفات خاص به وسیله پرچم ‎ هایی برافراشته از هم مشخص شده و هر کدام نیز با نوعی از دسته‌های موزیک همراهی می‌شوند و بدرقه این کاروان کودکانی هستند که لباس فرشتگان را پوشیده ‎ اند وخیمه ‎ های حسینی را در طبق ‎ هایی که با پارچه سبز پوشیده شده دست به دست بر سرهای خود حمل می ‎ کنند .

وی اظهار کرد: و آنگاه که کاروان در سفر خود به خیمه گاه می رسد که زمینی به وسعت 20 هکتار است، خیمه اولیا بر بالای یک بلندی به شکل نیم دایره نصب شده و در دیگر سوی میدان، در کنار نهر علقمه خیمه ‎ های اشقیا برافراشته می ‎ شود .
خیمه کوبی عصر هشتم نوش آباد، مقدمه ای برای عصر یازدهم محرم است تا حماسه رویارویی حق در برابر باطل را به روشنی روایت کند . بنا بر یک سنت دیرین، در عصر یازدهم محرم با اجرای آیین خیمه‌برداری برگزار می شود که بازآفرینی وقایع عصر عاشورا است.

وی تصریح کرد: این مراسم، با تعزیه شهادت حضرت حسین بن علی (ع) آغاز می شود و با شهادت آن حضرت، اشقیا، پیکر شهدا را به زیر سم اسبان می ‎ گیرند و آنان که پیاده ‎ اند با نیزه و سنگ بر پیکر شهدا می ‎ تازند و انبوهی از جمعیت است که زنان و کودکان را با تازیانه می‌نوازند و خیمه ‎ ها را به آتش می ‎ کشند .

به گفته وی، هنگامی که آتش خیمه ‎ ها خاموش شد، جماعتی که سر و روی خود را با پارچه سیاه پوشانده ‎ اند و تکه ‎ هایی از چوب نی را از بالای سر برهم می ‎ زنند و به میدان می ‎ آیند، آنها، حماسه زنان بنی‌اسد را باز آفرینی می ‎ کنند که چون بی وفایی مردان را دیدند به یاری میهمان کربلا آمدند .

عضو انجمن دوستداران آثار تاریخی و مفاخر فرهنگی نوش آباد گفت: آئین سنتی پنجه بندی که قدمتی دیرینه دارد، نشان از مشارکت بانوان در پاسداشت حماسه حسینی و تکریم شهدای کربلا در کنار سایر اقشار جامعه است .

وی افزود:پنجه دو قطعه چوب متقاطع است که یک ماکت مسی شبیه دست بر روی چوب عمودی آن نصب می‌شود. چوب عمودی پنجه، یک و نیم متر و چوب افقی تا نیم متر اندازه دارد که با پارچه‌های رنگی تزئین شده و آیینه‌ای بر روی آنها نصب می‌شود .

وی تصریح کرد :پنجه‌های آماده شده، توسط بانیان آن به حسینیه ‌آورده شده و در ارتفاع خاصی از گوشه‌های داخل حسینیه افراشته می‌شود . پنجه‌ها تا پایان ماه صفر، در حسینیه‌ها می‌ماند و سپس به صاحبان آنها برگردانده و اجزای آن جدا می‌شود و تا محرم سال آینده در صندوقخانه باقی می‌ماند .

یک پژوهشگر هنری در مورد آیین کُتَل در نوش آباد گفت: این مراسم در روز عاشورا برگزار می شود. خانواده های نوش آبادی به رسم ادب بر پیشگاه اهل بیت، فرزند کوچک خود را نذر شیرخواره کربلا می کنند و به صورت نمادین بر اسبی تزئین شده می نشانند.

سید محسن سکوت افزود: هر کتل با مرشدی که اشعاری در مصائب امام حسین می خواند پیشاپیش هیئت حرکت داده می شود و پدر کودک نیز با تنگی از شربت در کنار کودک در طول مسیر همراه آنها است د و ظهر روز عاشورا نیز با غذای نذری، از آنها پذیرایی می کند.

وی آیین جریده شویی را از دیگر آیین های عاشورایی نوش آباد خواند و اظهار کرد: در صبح روز ششم محرم، بانوان نوش آبادی، و ادوات و پارچه های جریده را شسته و تمیز می کنند و کشکول زرین جریته را با گرد آجر ساییده و با سرکه صیقل می دهدند و صاحب خانه نیز پارچه های تمیز شده را همراه با تزئینات دیگر به علم آویزان می­ کند.

به گفته وی، در اجرای مراسم جریده برداری، شب تاسوعا، هیئت قاسم ابن الحسن به همراه چهلچراغ و توغ به درب منزل صاحب عزا رفته، و جریده را به حسینیه منتقل می کنند.

نوش آباد، و ایین های محرم آن فرصتی است برای گردشگری مذهبی و شناخت باورهای مردمی که پس از همه قرنها و عصرها در پاسداشت حماسه حسینی سینه به سینه حفظ شده و در فهرست میراث معنوی میهن عزیزمان ، ایران باقی مانده است.

گزارش از: سید جلال جلیلی جلیلی خبرنگار پانا اصفهان