تحریک تقاضا در بازار؟

در این میان به موازات استفاده بیشتر از این خدمت، جنبه‌های منفی آن نیز بروز پیدا کرد. به‌عنوان مثال مشتری بدون هیچ‌گونه آورده‌ای، اقدام به خرید اعتباری مثلا در حدود ۱۰۰ تومان سهم می‌کرد و در صورتی‌که از این سرمایه‌گذاری دچار ۲۰ تومان زیان می‌‌شد، محل جبران این زیان نامشخص بود. از سوی دیگر نیز متوقف شدن طولانی مدت یک نماد موجب وارد آمدن فشار به منابع و تسهیلات در اختیار کارگزاران می‌شود.

در بدترین حالت نیز گاهی مشتری از طریق خرید اعتباری در یک کارگزاری و اقدام به فروش سهام خریداری شده در کارگزاری دیگر، پس از تغییر ناظر کرده و به این ترتیب منابع را از آن کارگزاری خارج و صرف موضوعی دیگر می‌کرد. موارد قابل توجهی از این قبیل سوءاستفاده‌ها نیز عموما بدون اطلاع مدیران ارشد کارگزاری و در نبود یک سیستم نرم‌افزاری اتفاق می‌افتاد و بالطبع مدیران مربوطه بعد از وقوع در جریان موضوع قرار می‌گرفتند که در نتیجه امکان جلوگیری از مشکل را نداشتند.

در همین راستا از سال‌های اولیه دهه ۹۰ با گسترش این تخلفات و سوءاستفاده‌ها، نهاد نظارتی اقدام به تدوین دستورالعمل خرید اعتباری اوراق بهادار کرد و به مرور در کنار ضابطه‌مند شدن اعطای اعتبار به مشتریان، نرم‌افزارهای لازم برای اجرایی شدن این دستورالعمل طراحی و عملیاتی شدند. شاید یکی از مهم‌ترین بخش‌های این نظارت «سامانه مدیریت ریسک» باشد که وظیفه اصلی آن کنترل پشتوانه مالی سفارشات خرید مشتری قبل از ارسال به هسته معاملات خواهد بود. سامانه مدیریت ریسک که در ‌بهمن ماه سال۹۷ اجرا و نیم ‌ساعت ابتدای معاملات را در بر می‌گرفت، از ۲۸خرداد ماه افزایش یافته و از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۱:۳۰ اجرا خواهد شد. در فاز نهایی که از ۲۵ تیر آغاز شد، پایش ریسک اعتبارات تمام‌وقت شد و تا ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه ادامه پیدا کرد. در بازه‌های زمانی مختلف پس از اجرایی شدن هر فاز، ریزش‌های موقت شاخص سهام از سوی برخی فعلان بازار به این سامانه نسبت داده می‌شد.

این در حالی است که کارشناسان عموما چنین ادعایی را رد کرده و «نامک» را گامی برای حرفه‌ای شدن بازار سهام کشورمان قلمداد می‌کردند. به عبارت دقیق‌تر این سامانه از ورود سفارش بدون پشتوانه به هسته معاملات جلوگیری می‌کند. در واقع منابع لازم برای اجرای سفارش‌های خرید مشتریان باید از محل وجوه واریز شده توسط مشتری یا از محل اعتبار تخصیص داده شده به وسیله کارگزاری‌ها تامین شود و در این میان نقش سامانه مدیریت ریسک، کنترل کردن درستی و صحت این موضوع خواهد بود.

این در حالی است که تا قبل از راه‌اندازی سامانه، این امکان وجود داشت که مشتری از طریق دسترسی به کارکنان یک شرکت کارگزاری اقدام به ثبت یک سفارش بدون پشتوانه مالی در هسته معاملات بورس کند، بدون اینکه پیش از ثبت سفارش، وجه آن توسط مشتری تامین شود یا مدیریت کارگزاری اعتباری برای آن خرید تخصیص داده باشد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود این سامانه نقش زیادی در کاهش ریسک‌های معاملاتی کارگزاران و همچنین جلوگیری از دستکاری معاملات از طریق سفارش‌های صوری‌ دارد.

از سوی دیگر در حالی صحبت‌هایی پیرامون تاثیر منفی این سامانه در معاملات بازار در روزهای گذشته مطرح شد که در این‌خصوص باید عنوان کرد که به نظر نمی‌رسد سامانه مزبور بر حجم معاملات تاثیر بااهمیتی داشته باشد زیرا این سامانه، سفارشات بدون پشتوانه را محدود می‌سازد. طبیعتا این گروه از سفارشات حجم کوچکی از سفارش‌های ثبت شده در هسته معاملات را تشکیل می‌دادند. به این ترتیب حذف چنین درخواست‌ها و سفارش‌هایی، تاثیری بر کلیت بازار نخواهد داشت، ضمن اینکه در هر لحظه مشتری اراده کند، از طریق واریز وجه یا دریافت اعتبار از کارگزار خود امکان ارسال سفارش را خواهد داشت. شاید بتوان گفت که تاثیر این سامانه بر معاملات از طریق کاهش نسبی سرعت معاملات باشد زیرا مشتری به جای ارسال بلافاصله سفارش، باید مدت زمانی را صرف واریز وجه یا هماهنگی با مدیریت کارگزاری برای دریافت اعتبار کند.

در همین راستا باید عنوان کرد که مواردی از قبیل احتمال اختلالات نرم افزاری در به‌روزرسانی مانده حساب معاملاتی مشتریان برای روز کاری بعد یا قطع شدن ارتباط این سامانه با هسته معاملات در طول ساعات فعالیت بازار، اکنون مهم‌ترین گلوگاه این سامانه است که باید تدابیر لازم برای جلوگیری از وقوع آنها اندیشیده و درنظر گرفته شود تا با اختلالی در این زمینه مواجه نشویم. در انتها باید گفت سامانه مدیریت ریسک، یک حلقه از زنجیره ساماندهی معاملات اعتباری در بازار بورس بوده که باعث کاهش ریسک نکول معاملات و افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران خواهد شد.

*کارشناس بازار سرمایه

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد