نگاهی به برپایی آسمان‌نماها در مدارس؛ کودکان و نوجوانان در مواجهه با اسرار کیهان

یکی از موضوعاتی که همیشه بشر را مسحور و شیفته خود می‌کرد اسرار آسمان بود که دردوران گذشته دانشمندان تلاش داشتند با آموختن علم نجوم راهی به کشف ناشناخته‌های آسمان بای سرشان پیدا کنند. امروز اما دانشمندان بسیاری در شاخه‌های مختلف علوم ازجمله فیزیک نظری، فیزیک تجربی، اخترفیزیک و مهندسی هوا فضا مشغول مطالعه و تحقیق برای پیدا کردن پاسخ پرسش‌هایی درباره اسرار کیهان هستند که مدت‌هاست انسان را به خود مشغول داشته است.

در دنیای امروزعلاوه بر اینترنت، کتاب‌ها و نشریات که این حس کنجکاوی را در افراد برمی‌انگیزانند، هنر سینما نیز در ایجاد بسیاری کنجکاوی‌های علمی در افراد خصوصا کودکان و نوجوانان نقش ایفا می‌کند. بسیاری از این کودکان چه بسا پیش از آنکه در کلاس‌های علوم مدرسه برای نخستین‌بار با مفاهیمی مثل فضا - زمان، کوانتوم، سیاهچاله، سفرهای بین ستاره‌ای، موجودان فرازمینی و سفر در زمان آشنا شوند، با تماشای فیلم‌های سینمایی پا به این دنیای شگفت‌انگیز می‌گذارند و هزاران پرسش بی‌پاسخ در ذهنشان شکل می‌گیرد که آنها را تشنه دانستن می‌کند.

معلمان و مدیران مدارس در کنار والدین دانش‌آموزان می‌توانند با پاسخگویی درست به این کنجکاوی‌ها و تدارک برخی برنامه‌های سرگرم‌کننده به این اشتیاق علمی جهت بدهند و به شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان کمک کنند. یکی از برنامه‌هایی که طی سال‌های اخیر در مراکز تفریح و سرگرمی مورد توجه کودکان و بزرگسالان قرار گرفته و در ادامه پای آن به مدارس هم باز شده است «آسمان‌نما» نام دارد.

آسمان‌نما اغلب محیط کروی شکلی است که پروژکتوری در مرکز دایره کف آن قرار دارد. این پروژکتور تصویری سه بعدی از آسمان را به صورت محدب بر سقف می‌اندازد که البته کیفیت تصاویر بسته به جنس پروژکتور موردنظر متفاوت خواهد بود. همزمان با پخش تصاویر، راهنمای آسمان‌نما با حضار سخن‌می‌گوید و داستان تولد و مرگ ستاره‌ها، فاصله سیارات، صور فلکی، دنیای بیکران کهکشانها و دستاوردهای بشری در کشف اسرار عالم را برای آنها روایت می‌کند.

آسمان‌نمای باغ علم نوجوان در باغ کتاب تهران یکی از آسمان‌نماهای تهران است که با برگزاری اردوهای دانش‌آموزی در مدارس سطح شهر طرفداران مشتاقی در میان دانش‌آموزان پایه‌های مختلف تحصیلی دارد.

فرزانه موسوی، مدرس و راهنمای آسمان‌نما، در گفت‌وگو با خبرنگار پانا درباره برنامه‌های آسمان‌نما می‌گوید: زمان اجرای برنامه در باغ علم 10 دقیقه است درحالی که در مدارس 30 دقیقه برنامه اجرا می‌کنیم که شامل آشنایی با ستاره‌ها، آناتومی بدن، دنیای ژوراسیک و ترن هوایی خواهد بود.

این معلم که خود دانش‌آموخته رشته هوافضاست و پیشتر کارگاه‌های هوافضا را در مدارس اجرا می‌کرد، افزود: برنامه‌های آسمان‌نما در سطوح مختلف تحصیلی متفاوت خواهد بود مثلا در دبیرستان‌ها به معرفی اجرام سماوی از ماه تا ستاره‌های دوردست می‌پردازیم و در ادامه به سراغ دنیاهای موازی میرویم که خیلی برای نوجوانان جذاب است.

در یک مهدکودک با دختری برخورد کردم که راجع به سیاه‌چاله‌ها و قمرهای مریخ صحبت می‌کرد

از موسوی می‌پرسم «در میان فیلم‌ها و مباحثی که بچه‌ها در آسمان‌نما شاهد آن هستند کدام موضوعات جذابیت بیشتری برای بچه‌ها دارد؟» می‌گوید: گاهی مباحث نجومی را با ذکر آیات قرآن برای بچه‌ها تعریف می‌کنم و می‌بینم بعضی بچه‌ها به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرند. بعضی از آنها به من می‌گویند که می‌خواهند به سراغ خواندن قرآن بروند. پسران دانش‌آموز به دنیای ژوراسیک و عصر دایناسورها علاقه بسیاری نشان می‌دهند و بعضی بچه‌ها هم آناتومی بدن انسان را شگفت‌انگیز می‌یابند. برای مهدکودک‌ها هم فیلم مزرعه حیوانات و جنگل را پخش می‌کنیم.

بچه‌هایی که اطلاعات خوبی دارند با طرح سوال سعی می‌کنند اطلاعات خود را به رخ بقیه بکشند

این راهنمای «آسمان‌نما» درباره پرسش‌های نوجوانان بعد از تماشای برنامه آسمان‌نما می‌گوید: بعضی بچه‌ها اهل مطالعه هستند و اطلاعات خیلی خوبی در زمینه نجوم دارند. بعضی‌ها هم پرسش‌هایی درباره وجود موجودات فضایی می‌پرسند. روی هم رفته بچه‌هایی که اطلاعات خوبی دارند با شرکت در این بحث‌ها و طرح سوال سعی می‌کنند اطلاعات خود را به رخ بقیه بکشند که موضوع جالب توجهی است؛ بنابراین مجری برنامه آسمان‌نما باید اطلاعات بروزی درباره این موضوعات داشته باشد چون نجوم علمی است که هرروز درهای جدیدی در آن گشوده می‌شود و اگر مجری یا معلم اطلاعات خوبی نداشته باشد بهتر است در مقابل دانش‌آموزان برنامه اجرا نکند. ما حتی هرروز باید تعداد قمرهای سیاره مشتری را چک کنیم! من یک بار در یک مهدکودک با دختری برخورد کردم که راجع به سیاه‌چاله‌ها و قمرهای مریخ صحبت می‌کرد.

محمدامین یکی از مراجعان آسمان‌نمای باغ علم درباره علاقه خود به این تکنولوژی می‌گوید: من سال‌هاست که مشتری آسمان‌نماها هستم. گاهی در یک روز چندبار بلیت می‌خرم و به آسمان‌نما می‌روم اما آسمان‌نمای باغ کتاب جزو آسمان‌نماهای رده پایین است که کیفیت تصویر آن حتی سه‌بعدی نیست. فقط دوبعدی است.

این دانشجو ادامه داد: مجری برنامه هم نقش مهمی در جذب مخاطب و کیفیت برنامه دارد. قبلا در یک آسمان‌نما رفتم که مجری برنامه آنقدر زیبا ستاره‌ها را توضیح می‌داد که صدها سوال همزمان وارد ذهنت می‌شد.

دیدن آسمان‌نما می‌تواند تلنگری برای یافتن راه زندگی و آینده کاری بچه‌ها باشد

نریمان دانش‌آموز کلاس هشتم یکی دیگر از بازدیدکنندگان آسمان‌نماست که بعد از اتمام برنامه دوست دارد سوالی درباره احتمال حیات در سایر کرات از موسوی بپرسد. او درباره اردوهای آسمان‌نما در مدارس می‌گوید: اولین بار این آسمان‌نما بود که به مدرسه آمد و من وقتی وارد چادر شدم و چشمم به آسمان بالای سرم افتاد آرزو کردم روزی اخترشناس شوم و همه چیز را درباره ستاره‌ها بدانم. بعد هم آرزو کردم روزی به این آسمان پرستاره سفر کنم.

او درباره اجرای برنامه‌هایی مثل آسمان‌نما در مدارس می‌گوید: بعضی بچه‌ها فقط برای سرگرمی در برنامه شرکت می‌کنند. مثلا من دوستی دارم که عاشق این است که از ورودی چادر بادی آسمان‌نما پا به داخل آن بگذارد. از همین قسمت بیشتر از همه خوشش می‌آید. ولی بچه‌هایی هم هستند که تشنه دانستن هستند و شرکت در برنامه‌هایی مثل آسمان نما می‌تواند تلنگری برای یافتن راه زندگی و آینده کاری آنها باشد. جذابیت تماشای آسمان در محیط گنبدی سقف می‌تواند باعث شود یادگیری سریعتر اتفاق بیفتد و اطلاعاتی که بچه‌ها در این موقعیت می‌گیرند به این زودیها پاک نمی‌شود.

مربی آسمان‌نما نیز حرف‌های نریمان را تایید می‌کند و می‌گوید: مباحث علمی گرچه در خشک و خسته‌کننده به نظر می‌رسد، اگر با سرگرمی و جذابیت‌هایی همراه شود تبدیل به یادگیری باثباتی می‌شود و اطلاعاتی که مغز در حین بازی و سرگرمی و تفریح ضبط می‌کند خیلی دیرتر فراموش خواهد شد.

به گفته موسوی، مدیران مدارس مدتی است که به اهمیت یادگیری از طریق سرگرمی و تفریح پی برده‌اند بنابراین خودشان معرف ما می‌شوند و آسمان‌نما را به همکاران دیگر خود در سایر مدارس پیشنهاد می‌کنند.

گزارش: عاطفه بزرگ‌نیا