بیت‌اللهی: ساختمان‌هایی مشابه پلاسکو در تهران وجود دارد که سطح ایمنی آنها مبهم است

دکتر علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با پانا با اشاره به دومین سالگرد حادثه پلاسکو اظهار کرد: پلاسکو برای همه آنهایی که خاطراتی از تهران قدیم داشتند و دارند نماد مدرنیته بود، ساختمانی اعجاب‌آور با فولادی که از اروپا وارد شده بود و نوآوری جالب مهندسی در طراحی آن که در زمان اتمام ساخت، یعنی سال (1339) حدود 56 سال قبل از فروریزش این بنا یک اثر مهندسی ممتاز تلقی می‌شد. در زمان ساخت، جزء مرتفع‌ترین ساختمان تهران و کشور بود.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: بنای پلاسکو دو قسمته بود، برج و پاساژ که این دو به‌طور کلی از نظر سازه‌ای از هم منفک ولی تا چهار طبقه با هم مرتبط بودند. ابعاد برج به‌طور تقریبی 30 متر در 30 متر بود و پاساژ پلاسکو واقع در ضلع شمالی برج، با پهنای 30 متر و درازای100 متر که هم‌اکنون نیز بنای پاساژ به‌طور سالم در محل خود قرار دارد.

وی با اشاره به فروریختن ساختمان پلاسکو در روز پنج‌شنبه 30 دی ماه 1395 خاطرنشان کرد: ساعت 11:33 صبح روز پنج‌شنبه برج پلاسکو فروریخت. مراحل آواربرداری پلاسکو، حدود 9 روز به طول کشید، در این حادثه متاسفانه 16 نفر از آتش نشانان و 6 نفر افراد شخصی جان باختند.

این محقق حوزه زلزله افزود: در جلسات متعدد بعد از حادثه گفته می‌شد که کارگران شاغل در یکی از واحدهای واقع در گوشه شمال غربی ساختمان در طبقه دهم، برای گرمایش از لامپ‌های مهتابی سقف، سیمی را به بخاری برقی کشیده بودند و اتصال آن سیم موجب شروع آتش‌سوزی می‌شود. آبی در لوله‌های آتش‌نشانی طبقه دهم موجود نبوده و دقایق طلایی دیگری برای یافتن سطلی از آب تلف می‌شود که در نهایت ساعت 7:58 دقیقه زنگ آتش‌نشانی برای ثبت وقوع آتش‌سوزی پلاسکو به صدا در می‌آید.

وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌داد که کپسول‌های آتش‌نشانی شارژ نشده بودند و ساختمان فاقد سیستم اطفاء حریق اتوماتیک بوده و ساختمان پله‌های اضطراری برای فرار از آتش نداشته است و با این وصف ساختمان مملو بود از بار آتش. چنین به‌نظر می‌آید که مالک ساختمان (بنیاد مستضعفان) ساختمان را در برابر آتش کاملا بی‌دفاع رها کرده بوده و شهرداری وقت هم که بر طبق قوانین موجود بایستی اقدامات جدی جهت رفع این نقائص می‌کرده، کاملا کوتاهی کرده است تا حادثه فروریزش ساختمان پلاسکو در اثر آتش شکل بگیرد.

ساختمان 16 طبقه پلاسکو فقط یک راه‌پله داشت

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: ساختمان پلاسکو با 16 طبقه و متشکل از 590 واحد تجاری، تنها یک راه‌پله داشت و این امر نقطه ضعف بزرگی برای معماری ساختمانی به بزرگی پلاسکو بود که طراحی آن با توجه به قرارگیری اتاق‌های آسانسور به‌گونه‌ای بوده که مردم برای بالا رفتن از پله‌ها باید حتما وارد محوطه طبقات می‌شدند. ساختمان فاقد پله‌های اضطراری آتش بوده و سیستم اطفاء حریق نیز نداشته است. واحدهای مختلف از طریق سقف‌های کاذب به هم مرتبط بوده و دارای فضای مشترک بودند که این امر سرایت آتش را تسهیل می‌کرده است. سیستم آب آتش‌نشانی و کپسول‌های آتش نشانی دارای نقائص عدیده بودند که در نهایت بر روی هم موجبات گسترش آتش‌سوزی و فروریزش ساختمان پلاسکو شدند.

علت گسترش حریق در ساختمان پلاسکو

بیت‌اللهی در ادامه با اشاره به علت گسترش حریق در ساختمان پلاسکو گفت: عکس‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد شروع آتش‌سوزی از گوشه شمال غربی و از طبقه دهم ساختمان بوده است. علاوه بر از دست دادن دقایق طلایی برای مقابله با گسترش آتش، نبود سیستم‌های اتوماتیک اطفاء آتش، نبود آب در تجهیزات داخلی ساختمان در طبقه دهم، کارایی نداشتن کپسول‌های آتش‌نشانی، بار متراکم آتش شامل پوشاک و مواد شیمیایی با قابلیت اشتعال بالا برای تولید پوشاک، باید به وجود پیوستگی در سقف‌های کاذب واحدهای مختلف طبقات و مجزا نبودن آنها به‌عنوان عاملی برای سرایت و گسترش آتش به سایر واحدها نام برد.

دبیر کارگروه ملی زلزله با بیان اینکه ساختمان پلاسکو سیستم گرمایشی مناسبی نداشته است، یادآور شد: کسبه و شاغلان برای گرمایش و حتی پخت و پز و تهیه چایی، از کپسول گاز و پیک نیک‌های گازی استفاده می‌کردند. در زمان سرایت آتش مسلما هر کدام از این کپسول‌ها با انفجار خود کانون مجزایی برای گسترش آتش را تشکیل می‌داده که در فیلم‌های موجود، انفجارات متعدد داخل ساختمان پلاسکو ناشی از وجود این کپسول‌ها بوده است.

وی با یادآوری مدیریت بحران حادثه گفت: در زمان وقوع حادثه، شهردار وقت تهران، مدیریت بحران حادثه را عهده‌دار شد. در چرخه مدیریت بحران، معمولا مدیریت را به قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران تقسیم می‌کنند. اقدامات قبل از رویداد مجموعه اقدامات پیشگیرانه و آمادگی را شامل می‌شود که باید در مورد پلاسکو اذعان کرد که متاسفانه اقدامات پیشگیرانه در خورد توجه برای مجهز کردن ساختمان پلاسکو برای مقابله با آتش صورت نگرفته بود در حالی‌که بند 14 ماده 55 قانون شهرداری‌ها، صراحت واضحی بر جلوگیری از ادامه فعالیت ساختمان پلاسکو در چنین وضع ناکارآمدی در برابر حریق را داشته است.

بیت‌اللهی ادامه داد: نصب نکردن تجهیزات اطفاء حریق، علیرغم تاکیدات سازمان آتش‌نشانی، از طرف مالک ساختمان یعنی بنیاد مستضعفان کوتاهی آشکار دیگری است که در اقدامات مدیریت بحران پیش از رویداد باید به آن توجه شود. همچنین سیستم مدیریت ساختمان نیز در این زمینه کوتاهی کرده است. در مدیریت حادثه، با توجه به استانداردهای مقاومت ساختمان‌های فلزی در برابر آتش حدود سه ساعت مقاومت نرمال سازه فلزی در برابر آتش مورد نظر است.

وی یادآور شد: نکته مهم این است که حداکثر 2 ساعت بعد از آتش، باید دستور تخلیه کامل ساختمان به نیروهای داخل داده می‌شد که متاسفانه نیروهای آتش‌نشانی تا دقایق آخر فروریزش ساختمان داخل آن بوده و با ریزش گوشه شمال غربی تعدادی از آنها راه نجاتی پیدا نمی‌کنند. همچنین در مدیریت بحران حادثه، موضوع جستجو و نجات با موضوع آواربرداری عجین شده بوده که امری اشتباه بود.

درس‌های حادثه پلاسکو برای ساختمان‌های مشابه

این مدرس دانشگاه درباره ضرورت درس‌های حادثه پلاسکو برای ساختمان‌های مشابه گفت: ساختمان پلاسکو، مملو از پوشاک و به‌صورت انبار، کارگاه و مغازه بود، در صنعت پوشاک استفاده از مواد شیمیایی و به‌ویژه مواد آتش‌زا، نظیر بنزین و چسب مرسوم است. اقلام پوشاکی نیز به خودی خود، مستعد حریق هستند. چنین انبوهی از اجناس مذکور، بار آتش ساختمان پلاسکو را بالا برده بود. استفاده از ساختمان به عنوان انبار پوشاک، انباشته کردن راه پله‌ها، سقف‌های کاذب و واحدهای کارگاهی از پوشاک، علیرغم اینکه ساختمان کاربری انبار را نداشت تخلف آشکاری بود که متاسفانه در این رابطه هیچ اقدامی صورت نگرفته بود.

وی تصریح کرد: واحدهای بازرسی کننده، سازمان آتش‌نشانی، کسبه شاغل در پلاسکو، مالک ساختمان و ... این حقیقت ساده را می‌دانستند اما در کمال تعجب، ساختمان 16 طبقه پلاسکو، پله‌های اضطراری و فرار نداشت، کل برج فقط دارای یک راه پله و آنهم با معماری خاص بود که رفت و آمد در آن به کندی صورت می‌گرفت. در این مدت اقدام جدی برای نصب پله‌های اضطراری یا اجبار کردن مالک به تعبیه پله‌های فرار و اضطراری صورت نگرفته بود و مالک ساختمان هم متاسفانه در این زمینه اقدامی نکرده بود. این قصور و کوتاهی درس بزرگ دیگری از حادثه پلاسکو بود که باید مورد توجه ساختمان‌های مشابه پلاسکو قرار بگیرد.

بیت‌اللهی افزود: ساختمانی که در آن پوشاک تولید و عرضه می‌شد فاقد سیستم اطفاء حریق بود اینکه چگونه به چنین ساختمانی با اینهمه نقص، اجازه ادامه فعالیت داده شده بود، درس بسیار مهمی است که باید به عواقب آن فکر کرد. انجام ندادن ساده‌ترین کارهای پیشگیرانه و دیدن عواقب این سهل انگاری‌ها، درس دیگر حادثه پلاسکو بود که باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: ساختمان‌های متعدد و مشابه با پلاسکو در تهران و نیز در سایر کلانشهرها وجود دارد که سطح ایمنی آنها در برابر آتش و زلزله کاملا مبهم است. در حادثه پلاسکو و در روزهای داغ آن روز، مقرر می‌شد که همه ساختمان‌های بلند مرتبه، مورد پایش ایمنی باید قرار گیرند اما این درس مهم، با سرد شدن آتش پلاسکو فراموش شد و اقدامی در خور توجه در این زمینه صورت نگرف.

وی تأکید کرد: ضرورت دارد ساختمان‌های مهم و اولویت‌دار، اماکن عمومی و تجاری و به‌ویژه منطقه بازار تهران، از نظر ایمنی لرزه‌ای و آتش که گاه این دو مقوله همزمان هم رخ می‌دهند مورد ارزیابی‌های دقیق قرار گیرد. پیشنهاد می‌شود که با توجه به وجود ساختمان‌های مشابه پلاسکو در شهر تهران و دیگر کلانشهرها و شهرهای بزرگ، ضوابطی جهت شناسایی و طبقه‌بندی سازه‌های آسیب‌پذیر قدیمی و مهم شهرها تهیه شود و بر همین اساس عملیات شناسایی و مقاوم‌سازی این ساختمان‌ها آغاز و به‌طور مستمر ادامه یابد.

بیت‌اللهی با ابراز امیدواری از اینکه حادثه پلاسکو و درس‌های آموخته شده از آن، راهی برای حرکت بسوی جامعه ایمن و شهری ایمن‌تر باشد، تأکید کرد: پیشنهاد می‌کنم آموزش‌های مردمی از طریق سیمای جمهوری اسلامی ایران به‌صورت پخش برنامه‌های کوتاه و جذاب در ساعات پربیننده در رخداد مخاطرات طبیعی و انسان‌ساز ارائه شود. نقش مثبت حضور مردمی، امدادرسانی و کمک آنها بسیار مفید، و از طرفی تجمع و ایجاد ترافیک و ایجاد مشکلات برای نیروهای امدادی مسائل مدیریت بحران را در زمان رخداد حادثه افزایش می‌دهد. همچنین ساکنان ساختمان‌های عمومی و برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ نیز رفتار صحیح در هنگام بحران به‌طور دقیق آموزش داده شود.

برای ارتقای ایمنی ساختمان‌های بلند چاره‌اندیشی شود

وی با بیان اینکه لازم است برای ارتقای ایمنی در ساختمان‌های بلند و موجود مسکونی هم چاره‌اندیشی شود، گفت: خلاءهای قانونی رفع و رعایت نکات ایمنی در برابر حریق و سایر مخاطرات دیگر الزامی و اجرایی شود و کلیه برج‌ها و ساختمان‌های بزرگ مسکونی هم از نظر ایمنی ارزیابی شوند. ضرورت دارد تجهیزات و نیازهای تجهیزاتی، پرسنلی و معیشتی آتش‌نشانان و آتش‌نشانی نیز در اسرع وقت تامین شود.