مبنای تغییرات کتاب‌های درسی رشته معارف اسلامی از زبان مولفان

زهرا طاهری‌پور، کارشناس و مولف کتاب تاریخ اسلام 1و 2 در این نشست گفت: «از سال گذشته کار تالیف تاریخ اسلام 2 را با محوریت ائمه شروع کردیم. از ابتدا تا امام سجاد (ع) در کتاب تاریخ اسلام 1 و از ایشان تا امام زمان در کتاب تاریخ اسلام 2 آمده است. متاسفانه کتاب تاریخ اسلام 2 به سال جاری تحصیلی نرسید اما کار تالیف با دقت بالایی ادامه داشت و خوشبختانه از امسال به مدارس داده می‌شود.»

او ادامه داد: «کتاب‌های تاریخ اسلام پایه 11 و 12 هر دو امسال جدید هستند. کتاب‌های قبلی برای دانش‌آموزان بسیار سنگین بود و بیشتر مناسب دانشجو بود نه دانش‌آموز؛ و همین یکی از دلایل بازنگری و تالیف این کتاب‌ها بود.»

در ادامه حمیدرضا تمدن، مولف کتاب‌های درسی تاریخ اسلامی نیز افزود: «در کتاب تاریخ اسلام 1 از پیغمبر(ص) تا امام سجاد(ع)، در کتاب تاریخ اسلام 2 از امام سجاد(ع) تا امام زمان(عج) آمده است اما کتاب تاریخ 3 درباره تمدن اسلامی تا عصر حاضر است که این کتاب فقط برای رشته علوم و معارف اسلامی است. ما در این کتاب‌های سعی کرده‌ایم به دانش‌آموزان بیاموزیم که ائمه در جریانات آن زمان چه نقشی داشته‌اند. در هر درس فعالیت‌هایی قرار داده‌ایم تا دانش‌آموزان خود تدبر کنند و بتوانند موضوعات را بفهمند.»

سیدسجاد طباطبایی، کارشناس دفتر علوم و معارف اسلامی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نیز در این نشست گفت: «درس علوم و معارف قرآنی قبلا در نظام آموزش و پرورش نبود و کتاب آشنایی با قرآن شهیدمطهری به دانش‌آموزان تدریس می‌شد. اما این کتاب و مطالب آن برای دانش‌آموزان سنگین بود و به همین خاطر کار تالیف کتاب علوم و معارف قرآنی پایه 10 تا 12 را شروع کردیم.»

او ادامه داد: «انس دانش‌آموزان با قرآن هدف از تالیف این کتاب بوده است و سعی کرده‌ایم آن را در دو گام قرائت قرآن و آموزش تجوید و تدبر و فهم و برداشت از آیات به دانش‌آموزان آموزش دهیم. تقریبا 70 درصد کتاب پایه 10 مربوط به قوانین تجویدی است، همچنین حفظ جزء سی‌ام قرآن نیز در طول پایه 10 و 11 در نظر گرفته شده است.»

مولف کتاب علوم و معارف قرآنی افزود: «در پایه 11، رویکرد تالیف این کتاب به سمت تدبر در آیات آمده و آموزش علوم قرآنی مورد نظر قرار گرفت و تقریا 80 درصد مطالب این کتاب در پایه 11 آموزش دانش‌های برداشت از قرآن است. اما کتاب علوم و معارف قرآنی در پایه 12، رویکردی با عنوان آموزش معارف قرآن دارد، به این معنا که می‌خواهیم انسان‌شناسی قرآنی را به شکل تفسیر موضوعی به دانش‌آموزان ارائه کنیم و این کار ما مبتنی بر آراء علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی است. ما در 10 درس این انسان‌شناسی را از قرآن برداشت کرده‌ایم و خوشبختانه کتاب پایه 12 امسال جدید است.»

طباطبایی گفت: «این درس و حتی درس اخلاق در کنکور مورد آزمون قرار نمی‌گیرند تا دانش‌آموزان بدون هیچ ترسی و با آسودگی خاطر، مطالب آنها را یاد بگیرند.»

محمدمهدی عباسی نیز یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود که درباره تالیف کتاب اخلاق گفت: «پیش از این در رشته معارف کتاب ویژه‌ای در حوزه اخلاق وجود نداشت. قبل از بنده کتاب اخلاق 1 برای پایه 10 شروع شده بود و بنده و همکارانم کتاب اخلاق پایه‌های 11 و 12 را تالیف کردیم.»

مولف کتاب‌های اخلاق دفتر معارف سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره ویژگی‌های این کتاب گفت: «جامعیت موضوعی کتاب اخلاق مهمترین ویژگی آن است، ما سعی کرده‌ایم تا مفاهیم اخلاقی را به طور صحیح مفهوم شناسی کنیم. استناد به آیات و روایات در این کتاب‌های بسیار برجسته است و تلاش کرده‌ایم تا کتاب ارتباط خود را با کتاب‌ها و دانش‌مندان اصلی اخلاق از دست ندهد.»

او افزود: «این کتاب غیر از توصیه، راهکارهای عملیاتی را هم ارائه کرده است. سعی کرده‌ایم این راهکارها به صورتی باشد تا دانش‌آموزان را درگیر مطالب کند. ما نمی‌خواهیم دانش‌آموز را بمباران اطلاعاتی کنیم بلکه قصد داریم ویژگی اخلاق را در او نهادینه کنیم. در بخش ویژگی‌های قالبی کتاب هم، از عناوین فانتزی استفاده کرده‌ایم. استفاده از شعر و تمثیل، استفاده از داستان‌های واقعی زندگی روزمره و زنده مخاطبان از دیگر خلاقیت‌های به‌کار گرفته شده در این کتاب است و با همه این اوصاف خوشبختانه کتاب اخلاق پایه 12 برای سال تحصیلی پیش‌رو، کاملا جدید است و امیدواریم به اهدافمان دست یابیم.»

فریال آمار دیگر مولف کتاب‌های اخلاق دفتر معارف نیز رویکرد تالیف کتاب‌های اخلاق را کاربردی دانست و گفت: «کتاب اخلاق پایه 10 و 11 مورد استقبال خوبی قرار گرفت و کتاب پایه 12 را هم بر همین اساس تالیف کردیم.»

آمار گفت: «این کتاب‌ها بعد از تالیف در سه مرحله در چرخه اصلاحات قرار می‌گیرند یعنی یکبار در شورای علمی، بعد از سوی معلمان و از طریق سامانه و یکبار هم زمانی است که در طول سال از سوی دانش‌آموزان و معلمان در کلاس‌های درس مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا برای سال بعد از آن، همه اصلاحات در کتاب انجام شود.»

در ادامه این نشست یاسین شکرانی، مولف کتاب‌های دین و زندگی رشته معارف نیز درباره وضعیت این درس گفت: «براساس مصوبه سال 95 شورای آموزش و پرورش، ساعات درس کتاب دینی در مدارس کم شد. قبلا در تدریس کتاب دینی و تعداد ساعات آن در رشته‌های علوم تجربی و ریاضی و علوم انسانی تفاوتی وجود نداشت، اما متاسفانه ساعات تدریس درس دینی در علوم تجربی و ریاضی با این عنوان که این درس مخصوص علوم انسانی است، کم شد. اتفاقا در کشورمان باید ساعت تدریس این درس در رشته‌های علوم تجربی و ریاضی و فنی بیشتر باشد چون در این رشته‌ها، شبهات بیشتری برای دانش‌آموزان به وجود می‌آید.»

شکرانی ادامه داد: «امسال به خاطر بحث کنکور، برخی از درس‌ها به صورت مجازی تدریس می‌شوند مانند مدیریت خانواده و سبک زندگی و ... . این کاهش ساعات مطمئنا تاثیر خود را بر روی دانش‌آموز خواهد گذاشت، اگر از 35 ساعت درس در هفته دانش‌آموز فقط دو ساعت با دبیر دینی باشد، مسلما خلل جدی وارد می‌شود. دانش‌آموزان علوم تجربی و ریاضی ذهنشان پر از سوال است و 2 ساعت درس دینی در هفته جوابگوی سوالات و شبهات آنها نیست، کلاس درس آنها دیگر جذابیتی ندارد و دبیر هم در همان دو ساعت فقط فرصت تدریس کتابش را دارد و وقتی برای جواب دادن به سوالات دانش‌آموزان نخواهد داشت.»

او به دیگر آسیب‌های کاهش ساعات تدریس درس دینی در رشته‌های علوم تجربی و ریاضی اشاره کرد و گفت: «به همین خاطر ما مجبور شدیم برخی از مباحث کتاب دینی را حذف کنیم و در حال حاضر دانش‌آموزان علوم انسانی مطالبی از کتاب‌ دینی را می‌خوانند که دانش‌آموزان رشته‌های علوم تجربی و ریاضی نمی‌خوانند.»

شکرانی افزود: «10درصد یک کتاب است که به دانش‌آموز تاثیر می‌گذارد و 90 درصد آن به خانواده، محیط و جامعه و سایر شرایط بستگی دارد اما این انتظار در جامعه ما برعکس است.»

عادل اشکدوست نیز به عنوان آخرین سخنران این نشست درباره تغییرات کتاب‌های عربی رشته علوم و معارف اسلامی گفت: «تغییرات کتاب‌های عربی براساس ویژگی مهم فهم متن صورت گرفته است. هدف اصلی ما آموزش و پرورش مهارت‌های چهارگانه یادگیری زبان عربی بوده است. کتاب‌های سابق قواعدمحور بودند اما کتاب‌های جدید با رویکرد فهم متن تدوین شده‌اند.»

او ادامه داد: «تغییرات کتاب‌های عربی از پایه 7 تا 12 صورت گرفته است. از سال 88 تا 92 شوراهای مختلف تشیکل شد و بعد از بررسی‌ها و مطالعات گوناگون راهنمای تالیف کتاب‌های عربی آماده شد. کار تالیف کتاب‌های براساس معیار و شاخص‌های جدید و آْنچه که باید در این کتاب‌ها بیاید از سال 92 آغاز شد. در پایه 12 کتاب را طوری طراحی کردیم تا دبیر بتواند همه مطالب را تدریس کند و خوشبختانه حجم کتاب کم‌تر و در واقع متعادل‌تر شده است.»

مولف کتاب‌های درسی عربی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: «تغییرات عمده در کتاب‌های عربی براساس سن و سال دانش‌آموزان بوده است و سعی کرده‌ایم دانش‌آموز آنچه را که می‌خواند، بپسندد. ما متوجه شدیم دانش‌آموزان به دنبال مطالبی هستند که داستان‌وار بوده و در آخر یک نتیجه اخلاقی داشته باشد و همین را هم در کتاب‌ها در نظر گرفتیم. مطالب "آیا می‌دانید...؟" مورد استقبال دانش‌آموزان قرار گرفت. اما نکته مهمتر این است که در این کتاب‌ها جایگاه زبان فارسی را بزرگتر کرده‌ایم و دقیقا برخلاف کتاب‌های قدیمی عربی که جایگاه فارسی را تضعیف می‌کرد. ما معتقدیم براساس کتاب‌های جدید عربی دانش‌آموزان افتخار بیشتری به زبان فارسی خواهند کرد.»