ما و راه روس‌ها به جنوب؟!

با سه «اگر » شروع می‌کنم و این آخرین یاداشت سال 1396 را می نویسم:

1- اگر ما بین آمریکا و روسیه حق انتخاب داشتیم شاید این یاداشت به گونه ائی دیگر تنظیم میشد! زیرا با این هرج و مرجی که ترامپ در داخل آمریکا و روابط بین المللی به راه انداخته و در صدد بهم ریختن منطقه است هیچ فرجه ائی برای کار با آمریکا به نظر نمیرسد! و 2- اگر مدل توسعه ما و نحوه سیاست و حکومت در ایران امروز نیز به گونه ای دیگر بود باز این یاداشت شاید اصلا" نوشته نمی‌شد! و 3- اگر کمی زودتر به فکر ساماندهی اوضاع سیاسی اجتماعی داخلی می‌افتادیم و سیاست را به اهلش واگذار و عنصر تهور، ریسک پذیری و پذیرش ضرورت تغییر را ملکه ذهن می‌کردیم در آنصورت می‌شد امید داشت از تحولاتی که در شمال کشورمان در روسیه اتفاق می‌افتد به عنوان یک فرصت استفاده کنیم تا هم اینقدر در دنیا یکه و تنها کیسه بوکس هر مرد و نامرد نشویم و هم از سال 1397 شروع کنیم کمی اوضاع سیاست خارجی و روابط بین المللی خویش را سر و سامان دهیم.

مساله داخلی روسیه را به اهلش واگذار می‌کنم. آنچه برای من مهم است راهی است که روسیه در آن قرار گرفته و معتقدم ایران می‌تواند در موفقیت روسیه در پیمودن صحیح این راه نقش ارزنده و تعیین کننده ا‌ی بازی کند و سهم خود را نیز ببرد. شرط لازم و کافی این امر در دام تبلیغات غربی نیفتادن، توجه به توانمندی‌‌های کشور و خود را در زمان قاجار فرض نکردن و استفاده از موقعیت ژئوپلیتیکی ایران است. خوشبختانه خواست ایران و مرد م روسیه در این زمینه با هم تطابق دارد.هم مردم روسیه دنبال یک کشور قوی و امن هستند و اقبالشان به پوتین از این منظر است و هم ما از یک روسیه تاثیر گذار در صحنه بین‌المللی نه تنها ضرر نمی‌کنیم بلکه با توجه به دو اگر اول بالا سود هم میبریم. لازمه‌اش تحقق اگر سوم است و اینکه همچون زمان فتحعلیشاه نه به روسیه بنگریم و نه به سیاست و حکومت در ایران! متاسفانه ما وقتی حرف از رابطه با روسیه میشود با یک احساس نوستالژیک یا پطر کبیر و آبهای گرم خلیج فارس و حزب توده و صحنه خنجر زنی آن ! جلوی چشممان می اید و یا خود را محقرانه در فضای یک قرن پیش قرار میدهیم و توجه نمی کنیم با این نگرش فتحعلیشاهی که به روابط ایران و روسیه داریم در درجه اول به خود توهین میکنیم و نه اینکه ترس خود را از روسیه نشان می‌دهیم!

شاید عنوان یاداشت تا حدی بتواند هدف من از نوشتن این مقاله را روشن کند اما اجازه دهید کمی با تعمق بیشتر به تصویر بزرگی که در سالهای آتی در جلوی چشم ما قرار می‌گیرد نگاه کنیم و یک تصمیم جدی بگیریم! تصمیمی که ما را با آن همه نقش ژئوپلیتیکی از بازیچه دست آمریکا خارج سازد. هیچ بازی‌ای با یک کشور که ریشه در عمق تاریخ داشته و الان هم اگر درست فکر و بازی کند می‌تواند یکی از عناصر تاثیر گذاری منطقه‌ای و جهانی باشد بدتر از این نیست در روزی که جمع ایران و گروه 5+1 دور هم نشسته و تائید می‌کنند ایران از برجام تخطی ندارد رویترز مخابره کند کشورهای اروپائی احتمالا" در یک تقسیم کار! و برای نگه داشتن آمریکا در برجام در صدد تحمیل قطعنامه های دیگر در برابر استراتژی توان دفاعی کشور و گرایش و عملکرد سیاست خارجی ایران در خاورمیانه که تعیین آنها حق ایران است، بوده و مجددا" موجی از نگرانی داخلی ایجاد کنند!

روسیه دوران جدید را آغاز کرده است. به نظر می‌رسد باردیگر خرس قطبی بیدار شده است و حداقل کاری که ما می توانیم بکنیم اینست که از نعره های این خرس برای خود فرصت بسازیم و به تثبیت بیشتر خود در معادلات منطقه ائی و بین المللی دست بزنیم. یقینا" فکر و رویکرد کاربرد سلاحهای روسیه باعث ایجاد تحولی در توازن جدبد استراتژیک در جهان خواهد شد. نیازی نیست ما وجه المصالحه جنگ سرد و مسابقه تسلیحاتی نوین بشویم. سخنرانیها و تحرکات یک ماهه اخیر پوتین را نباید صرفا" برای انتخابات ریاست جمهوری این کشور و برای مصرف داخلی دانست. موضعگیریهای جدید پوتین در زمینه تحولات خارجی و ارتباطش با محیط پیرامونی روسیه باعث بهم خوردن ثبات استراتژیک به نفع روسیه شده است. انتخاب راهبرد بهترین رابطه با بازیگران منطقه ائی نشان از رویکرد جدید سیاست خارجی روسیه دارد و این ظرفیت سازی در سیاست خارجی این کشور منطقه را وارد مرحله جدید خواهد کرد. اما تنها راه باز برای توسعه سیاست خارجی روسیه در جنوب است که مسیر توسعه استراتژیک روسیه است و ایران، افغانستان، پاکستان، ترکیه و خاورمیانه در این مسیر قرار میگیرند. ایران میتواند و باید نقشی اساسی در این زمینه بازی کند تا با استفاده از ظرفیتهای تاثیر گذار روسیه با کاهش و صفر کردن تنشهای منطقه ائی بین قدرتهای رقیب منطقه همچون ترکیه و عربستان سرمایه گذاریهای خود را به سمت حل مشکلات داخلی خویش معطوف سازد.

البته این همه ماجرا نیست و فقط به پنجاه درصد ما مربوط میشود! آنچه به طرف روسها برمیگردد علاوه بر محاسبه استراتزیک همیشه دغدغه دارند که نکند ایران با کارت آنها بازی کند! و کمی بدبیانه تر اینکه بعضی از جناحهای روسی معتقدند ما بالاخره با آمریکا سازش میکنم و انتخابمان امریکائیهاست! اینکه این احساس چقدر درست است و یا ما چه نقشی در ایجاد این احساس حتی کاذب داشته ایم و چه اقدامی تا بحال برای برطرف شدن این احساس کرده ایم و آیا اصلا" به نفعمان هست که این کار را بکنیم یا نه و چه برناهه ائی برای این مقوله داریم خود داستان دیگری است و به نوشته ائی دیگر نیازمند! سال خوبی داشته باشید و بهترینها را برای خوانندگان عزیز این یاداشتها از درگاه ایزد منان مسئلت دارم. شاد، سربلند، شاداب و دلشاد باشید. انشاالله!

*سفیر سابق ایران در اردن و تحلیلگر مسائل بین‌الملل