فراز و فرودهای روابط روسیه و آمریکا در عصر حاضر

به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، در این برنامه که به با همکاری انجمن اندیشه و قلم برگزار شد حسن بهشتی پور اظهار کرد: برای تبیین ساده اتفاقاتی که روابط روسیه و آمریکا پیش آمده است می توان گفت که دوران جنگ سرد جدید آغاز شده است ولی به نظرم برای تبیین دقیق نیاز داریم که جامعه اندیشمند ایران برای این شرایط جدید عبارت جدیدی نیز به کار بگیرد که بتواند شرایط را تبیین کند.

وی اضافه کرد: صرف اینکه بگوییم دوران جنگ سرد جدید آغاز شده است؛ نمی تواند بیان گر وضعیت جدید باشد. شرایط فعلی با دوران جنگ سرد به دلایل مختلف بسیار متفاوت است. از جمله اینکه در دوران جنگ سرد دو طرف رسما اعلام می کردند که قصد نابودی یکدیگر را دارند ولی در شرایط فعلی روسیه و یا آمریکا هیچ کدام ادعای نابودی طرف مقابل را ندارد و اصولا هم از نظر ایدئولوژیک با هم رو در رو نیستند.

این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: در دوره فعلی دو طرف بیشتر پیگیر رقابت هستند در حالی که در گذشته و در دوران جنگ سرد تقابل وجود داشت. بعلاوه در آن دوران یک جنگ تبلیغاتی در رسانه ها در جریان بود و دو طرف میلیون ها دلار در عرصه تبلیغات برای رسوایی طرف مقابل خرج می کردند. اما امروز یک شکل دیگری از رقابت به نام فضای سایبری ایجاد شده است. با ترکیبی از قدرت نرم و قدرت سخت، قدرت هوشمند شکل گرفته است.

بهشتی پور تأکید کرد: محیطی که امروز در آن فعالیت می کنیم از نظر کمی و کیفی کاملا از دوران جنگ سرد متفاوت است.

وی همچنین در ادامه با اشاره به مسمومیت یک جاسوس روس در لندن اظهار کرد: کیفیت و ماهیت این عملیات با آنچه که درباره فعالیت های جاسوسی دوره جنگ سرد وجود داشت، کاملا متفاوت است.

روسیه و امریکا اگر منافعشان اقتضا کند با یکدیگر همکاری می‌کنند

بهشتی پور با اشاره به مذاکرات آمریکا و روسیه برای کاهش تعداد سلاح های هسته ای دو طرف گفت: خود آن ها واقف هستند که نسل اول سلاح هسته ای در دوران جنگ سرد یک حدی از قدرت تخریبی داشت ولی قدرت تخریبی نسل دوم بسیار بیشتر از قبل است. در واقع تعداد این سلاح ها هرچند کاهش پیدا کرده است ولی قدرت تخریبش بسیار بیشتر شده است.

این کارشناس روابط بین الملل همچنین در ادامه گفت: باید در نظر داشت که روسیه و آمریکا هرکجا که منافعشان اقتضا کند با وجود همه اختلاف ها، با یکدیگر همکاری می کنند. همانطور که در اوج جنگ جهانی دوم و در اوج اختلافات شاهد بودیم برای مقابله با هیتلر با یکدیگر همکاری کردند.

بهشتی پور گفت: وقتی در شرایطی هستیم که طرف روسی هر زمان که منافعش اقتضا کند به راحتی می تواند 180 درجه تغییر مسیر دهد، باید حواسمان جمع باشد که دل به این تعارضات نبندیم و فریب این را نخوریم که می توانیم با یکی از آن دیگری استفاده کنیم. ابنکه ما فکر کنیم می توانیم با اتکای به روسیه با آمریکا تضادهایمان را حل کنیم، اشتباه است. از آن طرف هم اگر فکر کنیم با همکاری غرب می توانیم علیه روسیه اقدام کنیم اشتباه است.

وی اظهار کرد: اینکه مطلق نگاه کنیم که کشورها در همه زمینه ها همکاری کنند، اشتباه است. بلکه باید بر اساس شرایط استفاده کنیم. وتوی روسیه در موضوع یمن برای ما بسیار مهم بود اما اینکه این اقدام را برای منافع خودشان انجام دادند و یا به خاطر روابط با ما باید گفت که هر دو علت وجود دارد. بر این اساس نتیجه می گیرم که نباید به تضاد بین آمریکا و روسیه دلخوش باشیم ولی برای کوتاه مدت و به صورت تاکتیکی می توانیم از آن بهره برداری کنیم.

بهشتی پور اضافه کرد: در این میان باید در نظر داشت که ترامپ کاسب و بازرگان است و خوب بلد است که بازی کند و پوتین هم در دوره چهارم ریاست جمهوری اش این آمادگی را دارد که با غربی ها بازی کند. من این پیش بینی را ندارم که اوضاع بدتر شود چون هم ترامپ می داند که به نفعش نیست که پوتین را از دست بدهد و هم طرف مقابل.

وی تأکید کرد: روسیه الان این روند را نیاز دارد که به سمتی یرود تا خود را اثبات کند و این روند را متوقف نمی کند اما این روند حتما منجر به تخاصم نمی شود چون طرف های راه های آن را می دانند.

این کارشناس مسائل بین الملل اظهار کرد: ما نباید روابط روسیه با غرب و آمریکا را یکپارچه بدانیم. اما در عین حال در مورد رژیم اسرائیل آمریکا و روس دیدگاه بسیار نزدیک به هم دارند. آنها می گویند بیت المقدس کاملا پایتخت رژیم صهیونیستی است. روس ها می گویند شرق بیت المقدس متعلق به فلسطین است و غرب متعلق به اسرائیل است.

ضرورت افزایش سطوح همکاری های ایران و روسیه

در ادامه این نشست حمید رضا عزیزی، کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به عوامل موجود در ارتباط میان روسیه و طرف غربی، اظهار کرد: یکسری عوامل وجود دارد که در هر دو طرف روسی و غربی باعث ایجاد حساسیت نسبت به روابط شده است، در واقع در تشریح وضعیت روابط دو کشور باید گفت که این وضعیت فعلی نه تک عاملی است و نه تک سطحی، یعنی صرفا نمی شود آن را به سیاست خارجی دو کشور تقلیلی داد و یا تنها یک عامل را موثر دانست.

این کارشناس روابط بین الملل ادامه داد: اگر رویکرد سیاست خارجی روسیه را از ابتدای فروپاشی شوروی نگاه کنیم، می بینیم که همکاری با غرب بوده است، اما این روند تحت تأثیر اتفاقات مختلف و رفتارهای ناتو تغییر کرده است. از جمله گسترش ناتو به سمت شرق باعث شده که روسیه بیش از گذشته نسبت به رفتارهای طرف غربی حساسیت پیدا کند.

عزیزی با اشاره به تلاش آمریکا برای حفظ موقعیت برتر خود در فضای جنگ سرد تاکنون گفت: خیلی نگذشت که روسیه فهیمد که در سطح نظری و عملی این رویکرد در تفکر راهبری غرب وجود دارد و وقوع انقلاب های رنگی در منطقه قفقاز و اتفاقات دیگر آن را ثابت کرد.

وی افزود: روسیه به این نتیجه رسید که سیاست غرب بر این اساس نیست که چراغ سبزهای روسیه را با چراغ های سبز نشان دهد و زمانی به این نتیجه رسید که به خاطر چراغ سبز نشان دادن در حمله به لیبی، در نهایت بازار تسلیحات خود در منطقه را از دست داد. از طرفی کارشناسان روس هم بر این باور هستند که تجربه روسیه در همکاری با غرب شکست خورده است.

عزیزی تشریح کرد: از طرفی تفکری که در غرب شکل گرفت این بود، روسیه در مناطق همسایه با غرب روز به روز حالت تهاجمی تری پیدا می کند.

اوراسیا؛ قطب قدرت جدید در نظام بین الملل

در ادامه این کارشناس روابط بین الملل به حضور روسیه در جنگ سوریه اشاره کرد و یادآور شد: در روزهای نخست همه تحلیل ها بر این بود که سوریه باتلاقی برای روسیه خواهد بود ولی مجموع رویکردی که روسیه به نمایش گذاشته است برخلاف این پیش بینی ها بود. در مجموع می شود گفت که حوزه اورآسیا به عنوان یک قطب قدرت جدید در نظام بین الملل آینده یک موضوعی است که تحلیل گران با اتفاق نظر درباره آن صحبت می کنند.

عزیزی با اشاره به حضور چین در عرصه روابط بین الملل تأکید کرد: خیلی ادبیات گسترده ای درباره ظهور چین تولید شده است و یک نگرانی عمده بر اساس آن روابط روسیه و چین است و اگر به کتاب صفحه شطرنج بزرگ رجوع کنیم می بینیم یکی از نگرانی هایی که آمریکایی ها از سال ها قبل مطرح کرده اند این اتحاد اورآسیایی است که می تواند قدرت آمریکا را به چالش بکشد.

وی در ادامه تأکید کرد: روابط ایران و روسیه یک اتحاد استراتژیک نیست. یکی از پرطرفدار ترین بحث ها همیشه همین است. در عرصه رسانه ها گاهی این صحبت مطرح می شود که رابطه دو کشور اتحاد است ولی در عمل این گونه نیست.

عزیزی تصریح کرد: من فکر می کنم که روابط ایران و روسیه در مسیر حرکت به سمت مشارکت راهبردی قرار دارد. ولی هنوز به یک شراکت راهبردی نرسیده است. ما برای اینکه بخواهیم از شراکت راهبردی صحبت کنیم نیاز است که در حوزه های مختلف روابط جریان داشته باشد و روابط تک بعدی نباشد. روابط ما با روسیه اساسا طی سال های مختلف محدود به روابط نظامی و هسته ای بوده است و در عرصه اقتصادی سطح روابط ما مأیوس کننده است.

این کارشناس روابط بین الملل ادامه داد: در مواردی بوده است که روسیه در روابط با ایران، پشتیبان غرب بوده است ولی آنچه برخی در تفسیر این رفتار با عنوان از پشت خنجر زدن از آن یاد می کنند، تعبیر درستی نیست چون بحث منافع در میان است.

وی خاطرنشان کرد: باید گفت که تحرک دیپلماتیک دو کشور حالت واقع بینانه تری پیدا کرده است و یک بخش آن مربوط به عرصه دیپلماتیک است. آقای سنایی(سفیر ایران در مسکو) به طور فردی نقش موثری در سطح روابط دو کشور داشته اند.

عزیزی تأکید کرد: اگر ما که می خواهیم در آینده صحبتی مبنی بر اینکه روسیه به ما پشت کرد، نشنویم، باید حداقل از این فرصت استفاده و مزیت سازی کنیم. زمانی که روابط اقتصادی ما به روسیه گره خورده باشد، روسیه بیشتر پشتیبان روابط خواهد بود.

وی در ادامه گفت: حضورش در روسیه و اوکراین به معنای دستور تجاوز کارانه نیست. منطق سیاست خارجی روسیه همیشه استراتژیک بوده است. نگاه کنید که چه زمانی روسیه وارد کارزار سوریه شد، می بینید که وقتی گروه های مسلح به لازقیه که پایگاه های روسیه در آنجا مستقر هست، نزدیک شدند و امنیت پایگاه های امنیتی روسیه به خطر افتاد.

عزیزی افزود: اما در واکنش به این حضور خیلی ها در آمریکا و کشورهای اروپای شرقی که تجربه تحت اشتغال بودن توسط روسیه را دارند، ممکن است که بگوید که هدف بعدی روسیه اروپای شرقی است. اما در پاسخ باید گفت روسیه نه امکانات این کار را دارد و نه از این کار نفعی می برد.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: روسیه و آمریکا در کلیت نظم بین الملل جهانی اشتراک نظر دارند و فقط در نوع توزیع قدرت با هم اختلاف نظر دارند. روسیه هرگز بدنبال بن فکنی نظام بین الملل کنونی نیست و تجدید نظر طلب انقلابی ندارد. بعضی در ایران رویکرد خوش بینانه به روسیه دارند. فکر می کنند روسیه هم تجدید نظرانقلابی در نظم بین المللی است. روسیه فقط می خواهد جایگاهش به عنوان یک قدرت برتر برابر با آمریکا به رسمیت شناخته شود. هرجا این اتفاق افتاده روسیه آماده بوده است و هرگز راه را در این زمینه نبسته است.

برای باج ندادن به غرب، نباید به روسیه باج داد

در بخش پایانی برنامه بهشتی پور در پاسخ به سوال یکی از حضار اظهار کرد: قطعا ایران باید دقت کند که گاو شیرده برای آمریکا، روسیه، چین و یا غرب نباشد. برای باج ندادن به غرب نباید به روسیه باج داد و همینطور برعکس آن.دموکراتیک بودن در سیاست خارجی خیلی شیک است ولی در عمل همین انگلیس قراردادهایی که با امارات و قطر و غیره بسته است، برای اینکه اصلا به دموکراتیک بودن توجه ندارد بلکه به منافعش توجه دارد. در برجام توانستیم هم منافع آنها را تامین کنیم هم منافع خودمان را. ایرانی ها دنبال این هستند که به جای تعارض، به راه حل مشترک برای رسیدن به منافع دو طرفه برسیم.

عزیزی نیز در پاسخ به سوال یکی از حضار بیان کرد:من با طیف های مختلف جمعیت روسیه صحبت کرده ام. می گویند ما پوتین را می خواهیم چون احیای قدرت جهانی روسیه را دارد.در روسیه جابجایی قدرت بر اساس روند دموکراتیک نبوده است ولی نکته اینجاست که در ایران همواره رویکرد به روسیه یک رویکرد دوقطبی بوده است. برخی کاملا موافق و برخی کاملا مخالف بوده است. سیاست خارجی متوازن ما می تواند بهره از روسیه ببرد.هرچند ما با روابط با غرب بهتر می توانیم به شکوفایی اقتصادی برسیم اما وقتی غرب راه را بسته است راهی نیست.

وی در خاتمه یادآور شد: شما ببینید الان به نتیجه نرسیدند.قطعا ما باید به سمت این برویم که از ارتباطات دیپلماتیک در مسیر بهبود اوضاع اقتصادی مان بهره ببریم. قطعا اگر سیاست نه شرقی نه غربی را قبول داریم این سیاست همان دیپلماسی متوازن است که باید تلاش کنیم به سمت آن برویم. اگر تا الان موفق نبوده ایم نباید برای جبرانش به این سمت برویم که حالا که با غرب ارتباطات خوبی نداریم ارتباطاتمان با روسیه را هم قطع کنیم تا سیاست نه شرقی نه غربی را پیاده کرده باشیم.