علم بهتر است یا مدرک؟

در زمان های گذشته داشتن تحصیلات علمی معیاری برای داشتن شغل نبود و به استثنای قشر برخوردار جامعه که فرزندانشان را تا مقاطع دانشگاهی در درس خواندن با حمایت های مالی یاری می کردند؛ اغلب اقشار جامعه از همان دوران کودکی فرزندانشان را آماده داشتن شغلی در آینده می کردند و دیگر فرقی هم نمی کرد که هم زمان با کار درسی خوانده شود یا نه.

در این دوران فرزندان هر خانواده به عنوان بازوی اقتصادی والدین محسوب شده و سوادی در حد خواندن و نوشتن کافی بود. به مرور زمان اما شرایط تغیر یافت. تعداد فرزندان در هر خانواده کاهش یافت، شرایط اقتصادی سخت تر و نیاز به مسکن، خوراک و پوشاک مناسب در زندگی های شهری بیشتر شد. در این شرایط برخی از خانواده ها تصمیم به تشویق هرچه بیشتر فرزندان خود برای تحصیل تا مقطع دیپلم گرفتند و با وجود نیاز های استخدامی آنان که دارای تحصیلات بودند اغلب استخدام شدند و ما بقی وارد چرخه اشتغال آزاد.

در مرحله بعدی از شرایط اقتصادی و تحصیلی میزان سواد لازم برای داشتن کاری رسمی یا دولتی، لیسانس بود. دانشگاه ها به سختی دانشجویانی را برای تحصیل پذیرفتند و دانشگاه های سراسری فقط دانش آموزان سخت کوش را برای تحصیل پذیرفت و حتی در برخی از رشته های دارای بورسیه، کارمندان ادارات دولتی را تربیت کرد.

چیزی نگذشت که تک فرزندی روال رایج جامعه شد و والدین به رغم توانایی هایی که خود در دوران کودکی به دست آوردند، فرزندانشان را صرفا برای تحصیل و داشتن مدرکی برای کاری اداری تربیت کردند. کودکان امروزی بر خلاف سال های قبل نه تنها بازوی اقتصادی خانواده نیستند بلکه به عنوان منبع هزینه به شمار می روند و تمام هدف والدین امروزی داشتن مدرک تحصیلات دانشگاهی و استخدام فرزندانشان در نهاد های دولتی است.

مدرک گرایی چطور مد شد؟

کاهش تعداد فرزندان خانواده، وضعیت نامساعد اقتصادی، تبدیل شدن مدرک اقتصادی به ارزشی اجتماعی، گرایش و تمایل به اشتغال پشت میز نشینی و فرار از فعالیت های یدی، نداشتن سرمایه کافی برای اشتغال به کار آزاد و تاثیر مدارک تحصیلی در افزایش حقوق و مزایا کارمندان اداری از علت های اصلی مدرک گرایی در حال حاضر است.

طبق آمار های موجود سالانه تعداد دانشجویان دختر متقاضی ورود به دانشگاه ها دراغلب رشته های تحصیلی بیش از پسران است و به عقیده کارشناسان علت این امر که موجب مدرک گرایی می شود معطوف به فشارهای خانوادگی می شود که برخی از دختران با آن مواجه هستند و در واقع تحصیلات دانشگاهی را فرصتی قلمداد می کنند که با تکیه برآن می توان از فشارها و محدودیت های خانوادگی رهایی یابند.

از سویی دیگر سطح انتظارات جامعه نسبت به داشتن مردک تحصیلی افزایش یافته است و ممکن است فردی که فاقد تحصیلات عالیه است به نحو راحت تری فعالیت در مشاغلی با سطوح پایین را بپذیرد اما در بعضی موارد تحصیلات عالیه باعث افزایش سطح توقعات و امتناع از پرداختن به مشاغل دیگر می شود و به تدریج یک نوع بیکاری پنهانی در برخی مشاغل شایع می شود. به این ترتیب نیروی کارآمد برای ایفای نقش در مشاغل با سطوح پایین، کاهش می یابد.

یکی دیگر از تبعات مدرک گرایی، خیل عظیم دانش آموختگانی است که در مقام عمل فاقد مهارت و کارآیی لازم در حوزه تخصصی خویش هستند و به تعبیری با صرف زمان، انرژی و هزینه های بسیار، خروجی و بهره وری مطلوبی از این هزینه ها به دست نمی آید و این مسئله برای کشوری که در مسیر توسعه قرار دارد، زیان بار خواهد بود.

کارشناسان براین باورند که چنانچه داشتن مدرک تحصیلی صرف موجد احراز موقعیت اجتماعی افراد شود نتیجه ای جز سطحی نگری، عدم انسجام و تعمق در برنامه ریزی و مدیریت های ناکارآمد در سطوح مختلف اجتماعی نخواهد داشت.

لیسانس یعنی بی سوادی

مردادماه سال 95 بود که اعلام شد بنابر گزارش‌ها، ایران 5 برابر کشورهای پیشرفته دنیا دانشگاه دارد. ٢‌هزار و ٦٤٠ دانشگاه در کشورمان وجود دارد و این آمار به قدری بالاست که حتی دو کشور پرجمعیت آسیایی یعنی چین و هند در رده‌های پایین‌تری از ایران قرار دارند.

مریم ساعدی که به تازگی درمقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل شده است، درس خواندن را لازمه زندگی کنونی می داند و میگوید: الان دیگر برای تمام استخدام های دولتی و غیر دولتی از میان دارندگان مدارک بالاتر از لیسانس استفاده می شود، حتی مراکز خصوصی هم افراد دارای مدرک دکتری و فوق لیسانس را با همان حقوق، به لیسانسی ها ترجیح می دهند.

رضا حاتم ترم آخر لیسانس حسابداری است. او نیز می گوید: نداشتن لیسانس مساوی با بی سوادی است و الان کسی که لیسانس هم نداشته باشد دیگر نمی تواند بگوید با سواد هستم.

وی معتقد است هدف پسران از درس خواندن و داشتن مدرک متفاوت از هدف دختران دانشجوست و چون در آینده سرپرست یک خانواده خواهند بود باید با استفاده از مدرک کار و درآمدی داشته باشند و تنها کاری هم که نیاز به سرمایه ندارد استخدام با مدرک تحصیلی است.

مهارت آموزی فرهنگ سازی شود

علی سیف محبی کارشناس ارشد علوم اجتماعی در خصوص مراحل رواج مدرک گرایی در جامعه گفت: سیر مدرک‌گرایی روزبه‌روز همزمان اوج می‌گرفت و همزمان با این اوج‌گیری از ارزش مدرک‌های تحصیلی کاسته می‌شد و امروزه کار به جایی رسیده که دیگر نه لیسانسیه‌ها ارج و قرب سابق را دارند و نه حتی به کمتر از آن راضی می‌شوند.

وی ادامه داد: دریافت مدرک تحصیلی به بهانه یافتن شغلی مناسب یا ارتقای شغلی و حتی نبود بازار کار را باید از دلایل رشد روز افزون مدرک گرایی است و هرچقدر مدرک گرایی رشد یابد دانش افزایی افول می کند و در این میان نیاز جامعه شناخته و معرفی نمی شود تا برای رفع مشکلات به شکل علمی برنامه ریزی شود.

کارشناس ارشد علوم اجتماعی اذعان کرد: اشتغالزایی و آموزش هر چه بیشتر رشته های فنی و مهارت آموزی از عوامل موثری است که در کاهش مدرک گرایی موثر است و باید این مسئله برای نوجوانان و جوانان فرهنگ سازی شود.

شادی غلامی