نقشه راه اجرای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در 5 بخش تدوین شد

به گزارش اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی؛ نشست تبیین نقشه راه سند تحول بنیادین با حضور علی محبی (رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش) و جمعی ازمدیران کل و کارشناسان و صاحبنظران حوزه ستادی وزارت آموزش وپرورش در مدرسه تاریخی دارالفنون برگزار شد.

در ابتدای این نشست، علی محبی ضمن محکومیت قتل عام کودکان مظلوم غزه به دست رژیم اشغالگر قدس و با آرزوی نابودی این رژیم جنایتکار و پیروزی ملت مظلوم فلسطین و بازگشت کودکان آ‌ن‌ها به مدرسه و زندگی عادی خود و با تشریح سابقه سند تحول بنیادین گفت: در پی راهنمایی و تذکر مقام معظم رهبری در اردیبهشت‌ماه امسال مبنی بر اینکه دلیل اجرایی نشدن سند تحول بنیادین آموزش وپرورش نداشتن نقشه راه است، تدوین این نقشه راه در 28 خردادماه به پژوهشگاه محول شد. اکنون با تلاش‌های جدی صورت‌گرفته در پژوهشگاه این نقشه راه تدوین شده و در مرحله اعتباربخشی قرار دارد و به تمام استان‌ها برای اظهار نظر ارسال شده و اکثر استان‌ها هم آن را بررسی و نظرات خود را به پژوهشگاه ارسال کرده‌اند. این جلسه نیز در جهت قوام‌بخشی به همان اعتبارسنجی با حضور و مشارکت همه صاحبنظران این عرصه است تا همه ابهات آن رفع شود و بتوانیم در نهایت 2 اتفاق را رقم بزنیم.

وی افزود: اول اینکه بتوانیم بودجه 1403 را کاملا نهادینه‌شده به سمت اجرایی کردن سند تحول سوق دهیم و برنامه‌های پیش‌بینی‌شده ما جای خودش را پیدا کند تا دغدغه اجرا نداشته باشیم و دوم اینکه در سامانه برنامه‌ریزی وزارتخانه این برنامه را ببریم و در سامانه کامل مستقر شود تا از صدر تا ذیل از وزیر تا مدرسه، هم‌ّو‌غم تمامی دغدغه‌مندان تعلیم و تربیت، اجرایی شدن سند شود تا بتوانیم در مواقع لازم با شاخص‌های دقیق بگوییم که سند به چه میزان اجرا شده و کجای آن نیاز به اصلاحات دارد و در کل خروجی آن چه بوده است.

محبی این نقشه راه را دارای 5 بخش شامل کلیات، بازآرایی برنامه‌های زیرنظام‌ها، اجرا، ارکان اجرا و شرح وظایف و پنجم شامل نظارت، پایش و بهبود معرفی کرد که بخش کلیات هم شامل مقدمه، تبیین مساله، روش‌شناسی، مدل مفهومی و عملیاتی است.

وی ادامه داد: در مقدمه بیشتر به ضرورت سند تحول بنیادین و نقشه راه پرداخته شده و نصایح و تذکرات رهبری در برهه‌های مختلف مبنی بر اهمیت برنامه عملیاتی دقیق و نقشه راه و این حقیقت که تحول چیز خوبی است اما برای اجرایی شدن سند تحول، نقشه راه لازم است و چون نقشه راهی برای اجرای تحول نوشته نشده برای همین در کف مدرسه، خبری از تحول نیست و در محیط تربیت انسان، نشان و اثری از تحول نمی‌بینیم و همه این دلایل نیاز ما به وجود نقشه راه را اثبات می‌کند.

رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش گفت: در قسمت دوم، تعریفی از نقشه راه آوردیم وگفتیم نقشه راه اجرای سند تحول، یک چهارچوب مفهومی عملیاتی برای پیاده‌سازی راهکارهای سند تحول بنیادین و برنامه‌ریزی و اجرای مجموعه‌ای از برنامه‌ها و اقدامات تحولی اولویت‌دار که همان برنامه‌های زیرنظام‌ها هستند، است که در سطوح مختلف از ستاد تا مدرسه در مقطع زمانی برنامه هفتم خواهد بود.

محبی یادآور شد: البته خیلی از برنامه‌های سند، مقطعی نیستند و بعد از برنامه هفتم هم ادامه خواهند داشت اما می‌خواهیم تا پایان برنامه هفتم بگوییم آن تکالیفی که زمان‌دار است و سند از ما خواسته و بستر را فراهم می‌کند در مقطع پنج‌ساله همه را انجام می‌دهیم و بعد به صورت طبیعی آن برنامه‌هایی که استمرار دارد و نتیجه‌اش در سال‌های بعد باید پیگیری شود تا در جای خودش اجراشود.

وی به تعاریف دیگری در این نقشه راه از جمله خوشه و پروژه نیز اشاره کرد و افزود: منظور از پروژه، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و پروژه‌های کلان است که ویژگی‌های مشابهی دارد و در جهت تحقق یک یا چند هدف و راهکار سند تحول بنیادین به صورت یک سبد برنامه‌ای درآمده تا راهبری و مدیریت آن‌ها به صورت کارآمدتر و اثربخش‌تری انجام گیرد. البته همه برنامه‌ها لزوما به هم وابسته نیستند و این الزام نیز وجود ندارد که به طور مستقیم به یکدیگر مربوط شوند.

رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، اهداف نقشه راه را انسجام‌بخشی و اولویت‌بندی راهکارهای سند تحول و برنامه‌های شش‌گانه سند و برنامه‌ریزی و مدیریت اجرای این راهکارها و برنامه‌ها و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها، رفع تعارضات درون‌سازمانی، تقویت و نهادینه‌سازی برنامه‌محوری در کلیه فرآیندها، زنجیره‌سازی فعالیت‌های وزارت و هم‌افزایی ارکان وزارت از ستاد تا مدرسه، گفتمان‌سازی و نهادینه کردن فرهنگ شبکه‌ای و هم‌افزایی در اجرای برنامه‌ها، ارزیابی و بازخوردگیری از فرآیندها و برنامه‌های اجرایی‌شده به منظور سنجش میزان تحقق اهداف سند و بازنگری و اصلاحات مورد نیاز در آن مطرح کرد و در ادامه به بیان مساله و دلایل عدم اجرای سند تحول پرداخت.

محبی با اشاره به فصل هشتم سند تحول که بر اساس آن باید وزارت آموزش و پرورش برنامه اجرای سند تحول را تدوین می‌کرد و با تصریح این مطلب که آموزش و پرورش در طی ۱۰ سال گذشته اقداماتی از قبیل طرح تدبیر برنامه تعالی مدارس و نظام آراستگی مدارس را به عنوان برنامه اجرایی تدوین کرده است، این سوال را مطرح کرد که آیا این برنامه و اقدامات به خوبی تدوین شده و زمینه اجرای آن فراهم شده است؟ و اگر چنین است، چرا گفته می‌شود که سند تحول اجرا نشده است؟ و اگر اجرا شده است، چرا اجرای آن پیشرفت زیادی نداشته است و قابل دفاع نیست؟

محبی، 2 دسته عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی را در پاسخ این سوالات مهم و اساسی اعلام کرد و گفت: عوامل درون‌سازمانی موثر بر عدم اجرای کامل سند شامل تعجیل در عمل و ضعف بنیه علمی و پژوهشی و برخی اقدام‌های مهم و اساسی مثل تغییر نظام آموزشی به 3-3-6 است در حالی که هنوز اهداف و برنامه درسی دوره‌های تحصیلی و حوزه‌های تربیت و یادگیری تدوین نشده بود و در این فرآیند به دلیل ضعف کارشناسی علمی حتی به کمبود معلم و فضای فیزیکی برای پایه ششم هم توجه جدی نشده بود و نتیجه آن افت شدید کیفیت یادگیری به گواه آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرز و... بوده است.

وی اقدام مهم و بسیار بزرگ دیگر را رتبه‌بندی معلمان برشمرد که با حمایت ویژه رئیس‌جمهوری پس از ۱۲ سال با هدف ارتقای شایستگی‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان انجام شد اما به دلیل ضعف‌های قانونی ایجاد شده و تعجیل و ضعف در اجرا نتایج مورد نظر آن‌طور که انتظار می‌رفت محقق نشد.

محبی، ضعف انسجام و پیوستگی زیرنظام‌ها و ارتباط آن‌ها با اهداف و راهکارهای سند تحول، نادیده گرفتن تحول مدرسه‌ای و فقدان الگوی (ابعاد، مولفه‌ها، شاخص‌ها و استانداردها) مدرسه تراز سند تحول، تدوین راهکارها و برنامه‌های آرمانی سنجش‌ناپذیر بدون تعیین شاخص، ضعف شدید گفتمان‌سازی و پایین بودن باور و اشراف اطلاعاتی به مفاد سند و زیرنظام‌ها در بین تعداد زیادی از مدیران به‌ویژه واحدهای سازمانی متولی زیرنظام‌ها و نیز مدیران مدارس و معلمان را نیز از جمله دلایل درون‌سازمانی برشمرد.

رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در ذکر دلایل برون‌سازمانی به پایین بودن جایگاه آموزش و پرورش در کشور و فقدان عزم ملی برای تحول از تخصیص منابع تا نظارت و نگاه ابزاری و مصرفی به آن، ساز و کارهای ناکارآمد نظارتی به‌ویژه در شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین شاخص‌های راهبردی و برنامه‌ای برشمرد و افزود: اگرچه عوامل متعددی بر عدم اجرای سند موثر بوده لیکن دلیل اصلی اجرا نشدن سند عبارت است از نداشتن نقشه راه شفاف و کاملی که ضمن تدوین برنامه جامع اجرایی، فرآیند اجرا و نقش تمام حوزه و دستگاه‌های درون و برون‌سازمانی را به طور شفاف تبیین کرده باشد.

وی فرآیند تدوین نقشه را ضمن مشورت با صاحبنظران و متخصصان حوزه مدیریت راهبردی مدیریت منابع انسانی مدیریت آموزش و پرورش کشور با حضور متخصصان رشته‌های مختلف مدیریت و تصویب آن در شورای ستاد راهبری تحول وزارت بیان کرد و گفت: در فرآیند تدوین نقشه راه، تشکیل کارگروه، بررسی پژوهش‌ها و نسخه‌های قبلی که در خصوص اجرای سند تنظیم شده بود، مرور شیوه‌نامه‌ها و نظام‌‌های اجرای اسناد تحولی، تدوین فهرست عناوین و مولفه‌های نقشه راه اجرای سند، سفارش پژوهش فوری در الگوی مدرسه تراز سند تحول، سفارش مطالعات فوری برای تدوین پیوست‌ها و نگاشت‌های قانونی و حقوقی و بازتدوین برنامه‌های تهیه‌شده در کارگروه مرکزی و اصلاح و نهایی کردن آن و ارسال برای شورای ستاد تحول و بررسی و تصویب در آن شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی و هیات وزیران از جمله اقدامات برای فرآیند تدوین نقشه سند تحول بنیادین بوده است.

محبی گفت: رویکردها و اصول مهم در تدوین نقشه اجرایی سند تحول بر اساس چرخش‌های تحولی پایبندی و التزام به مفاد و الگوهای مندرج در اسناد تحولی به صورت هماهنگ، مدرسه‌محوری، تاکید بر اجرای مطلوب ماموریت اصلی آموزش و پرورش یعنی برنامه درسی ملی و تربیت چندساحتی، توسعه فرهنگسازی و ارتقای سطح کارشناسی و مدیریت و ایجاد تحول درونی، تقویت مشارکت‌پذیری و مدیریت جهادی بوده است.

وی در ادامه به تبیین بازآرایی و انسجام‌بخشی برنامه‌های زیرنظام‌ها پرداخت و افزود: یکی از مهم‌ترین بخش‌های نقشه راه اجرایی سند تحول، تحلیل سند و برنامه‌های زیرنظام‌های شش‌گانه و تبدیل به یک برنامه عملیاتی در قالب خوشه‌ها و پروژه‌های کلان بود و برای این کار گروه‌های کانونی با حضور نمایندگان رسمی و تام‌الاختیار معاونت‌ها و روسای شش‌گانه با در نظر گرفتن جهت‌گیری اصول و سیاست‌ها و نیز اشکالات و آسیب‌های نسخه‌های قبلی انجام شد و خروجی آن برنامه‌های زیرنظام‌ها که ۴۵۸ مورد بود در قالب ۲۴ خوشه و ۱۰۴ پروژه کلان دسته‌بندی شد.

محبی، بخش سوم این نقشه راه را «اجرا» معرفی کرد و گفت: برای اجرای پروژه‌ها و خوشه‌های سند تحول لازم است که سیاستگذاری و برنامه‌ریزی شامل تدوین الگوها، نظام‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها و استلزامات حقوقی و قانونی، نهادی، گفتمانی و مالی در ستاد انجام پذیرد.

وی الگویی برای اجرای سند در سطح مدرسه ارائه کرد که در این الگو، لازم است مدرسه تراز در شاخص‌ها و استانداردهای آن، تفاوت مدارس روستایی و شهری، تیزهوشان، عشایری و.. مدنظر قرار گیرد.

محبی خاطرنشان کرد: بخش چهارم نقشه راه تبیین‌کننده «ارکان و شرح وظایف» است و این ارکان، شورای ملی هماهنگی اجرای سند تحول، ستاد راهبری اجرای سند تحول، کمیته پژوهش، برنامه‌ریزی و نظارت، کمیته اطلاع‌رسانی و گفتمان‌سازی، کمیته تحول حوزه‌های ستادی، شورای پیاده‌سازی سند استان، شورای پیاده‌سازی سند منطقه، شورای پیاده‌سازی سند مدرسه است که وظایف این ارکان، شفاف و به تفکیک مشخص شده است.

رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، پنجم نقشه را شامل نظارت، پایش و بهبود دانست و میزان اجرای سند و میزان تحقق اهداف آن در سطوح مختلف را نیازمند و مشروط به نظارت و پایش جدی، مستمر و بدون اغماض دانست.

وی در پایان، پیوست نقشه راه را که نگاشت‌های گفتمانی، نهادی، حقوقی و قانونی را در برمی‌گیرد مطرح کرد و به شنیدن نظرات، سوالات و انتقادات کارشناسان حاضر و ارائه پاسخ به آن‌ها پرداخت. عمده سوالات صاحبنظران حاضر در این نشست به استلزامات قانونی و... این نقشه راه اختصاص داشت.