در گفت‌وگو با پانا مطرح شد:
ضرورت بهره‌مندی از رویکرد «مشارکتی» در اولویت‌بندی برنامه‌هفتم توسعه
یکی از آسیب‌های نظام برنامه‌ریزی کشور این است که رویکرد حاکم در برنامههای توسعه غالباً غیر مشارکتی بوده است/ باید برنامه هفتم به‌صورت مشارکتی با بهره‌مندی از ظرفیت تمامی ذینفعان تدوین شود
تهران (پانا) - عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه‌وبودجه کشور معتقد است عدم اولویت‌بندی در برنامههای توسعه قبلی باعث اتلاف منابع و بودجه شده است، درحالی‌که وقتی برنامه توسعه‌ای از تدوین تا اجرا و حتی در مرحله نظارت مشارکتی باشد و از ظرفیت تمام ذینفعان بهره برده شود دیگر هر نهادی دغدغه خودش را اولویت اول کشور عنوان نمی‌کند.
الهام وفائی، عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور درباره آسیب‌های برنامههای توسعه‌ای گذشته، گفت: «یکی از آسیب‌های نظام برنامه‌ریزی کشور این است که در برنامههای توسعه قبلی، رویکرد برنامه‌ریزی جامع اتخاذ شده است. به‌طوری‌که در برنامههای توسعه همه موارد و اهداف با هم لحاظ شده و منابع مالی بین آن‌ها توزیع‌شده و در واقع اولویت‌بندی اهداف صورت نگرفته است. ازاین‌رو، در برنامه هفتم توسعه ضروری است بر اساس محدودیت‌ها و قیودی که کشور با آن مواجه است اهداف اولویت‌بندی شده تا اهداف برنامه محقق شود، زیرا اهداف برنامه در صورت عدم اولویت‌بندی به دلایل متعدد از جمله؛ تعدد اهداف و محدودیت‌های مالی با شکست مواجه خواهند شد و به‌دلیل تعدد اهداف، کسی پاسخگو نخواهد بود.»
عدم اولویت‌بندی در برنامههای توسعه قبلی باعث اتلاف منابع و بودجه شده است
عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور گفت: «همچنین عدم اولویت‌بندی در برنامههای توسعه قبلی باعث اتلاف منابع و بودجه شده است که این ویژگی در رقابت بین فعالیت‌های گوناگون و متنوع درون بخش یا دستگاه متولی بخش، در رقابت بین بخش‌ها برای اولویت یافتن در برنامه و کسب جایگاه برای چانه‌زنی در بودجه و در رقابت بین مناطق جغرافیایی، هم در مرحله تهیه برنامه و هم در تصویب برنامه‌ها، قابل مشاهده است.»
رویکرد حاکم در برنامههای توسعه غالباً غیر مشارکتی است
وفائی درباره اهمیت مشارکتی بودن رویکرد برنامه هفتم توسعه اظهار کرد: «بنابراین تعیین اولویت‌ها در برنامه توسعه هفتم باید مدنظر قرار گیرد. لازم به ذکر است که کشور از لحاظ اقتصادی با مسائل گوناگون نظیر؛ رشد اقتصادی پایین، تورم، بیکاری، کسری بودجه دولت و ناکارآمدی ساختار اقتصادی روبرو است، ولی در خصوص اینکه در برنامه هفتم چه مسائلی باید در اولویت قرار بگیرند باید بیان کرد که یکی از آسیب‌های نظام برنامه‌ریزی کشور این است که رویکرد حاکم در برنامههای توسعه غالباً غیر مشارکتی بوده است.»
وی افزود: «ضروری است که رویکرد برنامه هفتم توسعه از مرحله تدوین تا اجرا مشارکتی باشد و حتی در مرحله نظارت بر برنامههای توسعه این رویکرد حاکم باشد. در برنامه هفتم برای احصای مسائل اولویت‌دار نیز از ظرفیت تمام ذینفعان بهره برده شود تا مشکلاتی که در زمینه اولویت‌ها و دغدغه‌های متضاد هر وزارتخانه مطرح کردید به حداقل برسد.»
هر وزارتخانه‌ای برنامه خودش را اولویت اول می‌داند
عضو هیات علمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه‌وبودجه کشور درباره اینکه چرا هر وزارتخانه‌ای برنامههای خود را اولویت مهم عنوان می‌کند، گفت: «شما فقط به اولویت‌های متضاد بخش دولتی اشاره کردید. ذینفعان برنامه فراتر از بخش دولتی هستند و ازاین‌رو ضروری است که برنامه هفتم به‌صورت مشارکتی با بهره‌مندی از ظرفیت تمامی ذینفعان تدوین شود و نمایندگان سه بخش اصلی نظام اقتصادی (بر اساس اصل 44 قانون اساسی کشور؛ بخش‌های دولتی، تعاونی و خصوصی) حضور فعال داشته باشند.»
وی افزود: «در این راستا، سازمان برنامه‌وبودجه کشور به‌عنوان نماینده دولت (به کمک وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی)، اتاق تعاون ایران به‌عنوان نماینده بخش تعاون و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و کمیسیون‌های زیرمجموعه آن به‌عنوان نماینده بخش خصوصی می‌توانند در تدوین برنامه نقش فعالی داشته باشند. همچنین از ظرفیت‌های مجلس شورای اسلامی به‌عنوان قانون‌گذار و مرجع تصویب، مرکز پژوهش‌های مجلس و تمامی مراکز پژوهشی و اندیشکده‌های رده بالا در سطوح ملی و نیز دانشگاه‌ها استفاده شود. توانمندی‌های منطقه‌ای نیز در برنامه هفتم نباید نادیده گرفته شود.»
تمام ذینفعان از همان ابتدا در تدوین برنامه هفتم توسعه مشارکت کنند
وفایی گفت: «اگرچه، در ظاهر در برخی از برنامههای توسعه برخی از اهداف با رویکرد منطقه‌ای مد نظر قرار گرفته است ولی لازمه توجه به رویکرد منطقه‌ای توجه به نهادسازی منطقه‌ای در نظام برنامه‌ریزی است که در نظام برنامه‌ریزی فعلی توجه کافی به آن نشده است. اهمیت این مشارکت به این دلیل است که اگر تمام ذینفعان از همان ابتدا در تدوین برنامه هفتم توسعه مشارکت کنند در اجرا نیز خود را موظف به اجرای برنامه خواهند کرد.»
وی افزود: «در خصوص انتخاب اولویت‌ها، همان‌طور که بیان شد باید تمام ذینفعان مشارکت داشته باشند، ولی برای انتخاب اولویت‌ها رویکرد هسته‌های کلیدی پیشنهاد می‌شود که باید مسائل اولویت‌دار و پیشران‌ها احصاء شود. در احصاء مسائل، علاوه بر اینکه باید توجه شود هدف و اولویت سیاست‌های کلی ابلاغی برنامه هفتم توسعه یعنی پیشرفت اقتصادی توام با عدالت محقق گردد، شاخص‌هایی برای اولویت‌بندی نظیر؛ همسویی باسیاست‌های دولت، امکان‌پذیری حل مسئله در بازه زمانی برنامه، وجود منابع مکفی، میزان اثرپذیری آحاد مردم، وجود زیرساخت‌های قانونی برای حل مسئله، میزان فوریت و اهمیت مسئله نیز مدنظر قرار گیرد. در نهایت پیشران‌های بسیار محدودی که به چند مسئله مهم پاسخ می‌دهند و تأثیر هم‌افزا با دیگر پیشران‌ها دارند؛ به‌عنوان هسته کلیدی انتخاب شوند. ذکر این دو نکته ضروری است عالی‌ترین مرحله تحقق برنامه‌ریزی هسته‌های کلیدی در قالب مشارکت نهادها و تشکل‌های غیردولتی و مردمی در تدوین و اجرای برنامه‌ها منعکس می‌شود. همچنین، در برنامه‌ریزی هسته‌های کلیدی، برنامههای جاری سازمان‌ها و نهادها در کوتاه‌مدت نفی نمی‌شود و برنامه، به دنبال استفاده منطقی از منابع و فرصت‌های جامعه به دنبال تحقق اهداف کشور است.»
غلتان‌بودن برنامههای توسعه‌ای در طول اجرا مد نظر قرار گیرد
وی درباره اینکه بهتر بود برنامه توسعه هفتم با تمرکز بر روی یک یا دو مورد مهم کشوری نوشته می‌شد یا اینکه به روال همیشه اولویت‌های مختلف را مورد تمرکز و بررسی قرار داده، عنوان کرد: «برنامه هفتم توسعه بعد از ابلاغ سیاست کلی باید نگاشته شود و قرار بر این است برنامه توسعه هفتم مسئله‌محور باشد و با تمرکز بر هسته‌های کلیدی نوشته شود و روال برنامههای توسعه قبلی که رویکرد برنامه‌ریزی جامع را پیش گرفته بودند، نباشد. برای احصا و البته اجماع نظر درباره چند اولویت مهم ضروری است که اولویت‌های مختلف مدنظر خبرگان مورد توجه قرار گیرد و از بین آن‌ها چند اولویت احصا شود.»
وی افزود: «البته لازم به ذکر است که با توجه به اینکه برنامههای توسعه قبلی به‌صورت ثابت و مبتنی بر یک سناریو تهیه شده‌اند، لذا تحولات ایجاد شده در طول اجرای برنامه و ظهور اولویت‌های بالاتر باعث می‌شد که عملاً اجرای برخی از برنامههای توسعه راکد مانده و اولویت‌های جدید ایجاد شده، در عمل، مبنا قرار گیرند. بنابراین در برنامه هفتم باید تلاش شود که این آسیب نیز رفع شود و غلتان بودن برنامه‌ها در طول اجرا مد نظر قرار گیرد.»
ارسال دیدگاه