هوشنگ جاوید: مطالبه جدی ما تصویب «سند ارتقای موسیقی ایرانی» است

سی‌وهفتمین جشنواره موسیقی فجر شب گذشته 29 بهمن ماه با معرفی برگزیدگان در رشته‌های مختلف به پایان رسید. در ادامه گفت‌وگویی با هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی داشتیم که درباره کاستی‌ها و کم توجهی‌ها به موسیقی نواحی و آیینی سخن گفته است.

هوشنگ جاوید آهنگساز و پژوهشگر موسیقی در گفت‌وگو با پانا درباره ارزیابی موسیقی نواحی در سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر و جایگاه آن بیان کرد: «یکسری انتقادات به جشنواره موسیقی فجر در زمینه ورود موسیقی نواحی وارد است؛ برای مثال گروهی که از یک منطقه می‌آید آیا پیشینه موسیقایی در آن منطقه وجود داشته یا خیر و همین موضوع آسیب بزرگی به موسیقی مناطق و نواحی وارد می‌شود. خانه موسیقی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اگر بخواهد در این زمینه کاری انجام دهد، حداقل 5 سال طول می‌کشد که بخواهیم به اصالت قبلی برگردیم. چراکه اولاً مقاومت شدیدی از سوی گروه‌های تشکیل شده پدید می‌آید و دوم اینکه زبان رسانه‌های خارجی بلند می‌شود و از ترس این رسانه‌ها نمی‌توان حرکت کرد. سوم اینکه اینقدر ویرانگری موضوع جدی است که وقتی بخواهیم به اصالت ریشه‌ها بپردازیم باید به اندازه 30 سال گذشته کار کنیم تا اصالت را برگردانیم.»

موسیقی نواحی ارکسترال چگونه شکل گرفت

وی در مقام پیشنهاد برای بهبود وضعیت موسیقی مقامی و نواحی ایران برای اینکه حتی مورد استناد کشورهای دیگر قرار گیرد و اینکه آیا لازم است این نوع موسیقی به روز شود؟ گفت: «با بررسی موسیقی در این قرن، به پاسخ این سوال‌ها خواهید رسید. در دوره گذشته، جریانی تحت عنوان «موسیقی ارکسترال از 1320 به بعد» به راه افتاد. این موسیقی ارکسترال در ابتدا هویت چندان محبوبی نزد مردم نداشت؛ از 1320 تا 1335 گروه‌های مختلف ارکسترالی در ایران تشکیل شد که وابسته به رادیو بودند و کارهایی که اجرا می‌کردند، خیلی مورد اقبال واقع نمی‌شد. از سال 1335 با روی کار آمدن آقای پیرنیا به عنوان ریاست رادیو، تمامی آهنگسازهای فعال (در رادیو و خارج از رادیو) را جمع می‌کند و با هدف آرامش‌سازی مردم، موسیقی را به عنوان سرگرمی استفاده شود. در نتیجه آن، برنامه «گلها» ایجاد می‌شود. در همان زمان که موسیقی ارکسترال تشکیل می‌شود، علت محبوبیتش چندین مورد است که استفاده از رباعی‌ها و شناساندن شاعران به جامعه، از جمله آنهاست. همچنین، موسیقی نواحی را مستقیماً به رادیو نمی‌آورند بلکه پژوهش‌هایی را که در این زمینه انجام شده است، بنای موسیقی ارکسترال خاصی می‌گذارند؛ به این معنی که از نغمه‌های محلی استفاده می‌شود ولی ارکستر آنها را می‌نوازد و در نهایت تبدیل به موسیقی ارکسترال ایرانی می‌شود که هویت منطقه‌ای و بومی را در ماهیت متنی خودش رعایت می‌کند.»

جاوید با تاکید مجدد بر اینکه موسیقی اصلی نواحی نباید به صورت مستقیم به گوش مردم برسد، اظهار کرد: «در نتیجه این کار، مردم با برخی آثار نواحی و مقامی آشنا شدند، مثل رشیدخان کردستان و خراسان، دختر بویراحمدی و ... که همه اینها از طریق ارکسترال شدن به گوش مردم رسید. هدفی که آن زمان دنبال شد، این بود که موسیقی نواحی و محلی ایرانی در قالب جدید و ارکسترال پدید آید و اینکه خاطره‌ساز شده است نیز به این دلیل است که کار ارکسترال ایرانی جاودان می‌ماند و جاودانگی‌اش نیز به این دلیل است که پایبند به اصالت است. این موسیقی بر اساس اصالت‌ها، شکل‌های ارکسترالش پدید آمد و در کنار اینها، اشعار شاعران بزرگ ایرانی نیز منتخب شدند و روی آنها کار شد. این موسیقی ارکسترال، هویت خاصی دارد که متاسفانه بعدها، کمتر مورد توجه قرار گرفت.»

وی به دوره‌های ابتدایی جشنواره موسیقی فجر اشاره کرد و گفت: «عزیزانی که می‌توانستند کاری از پیش ببرند، در دوره‌های ابتدایی جشنواره فجر فعال بودند و اگر به آن رجوع کنید می‌بینید که چون بعد از انقلاب بوده و نسل جدید با نگاهی نو که می‌خواهند کاری انجام دهند حضور داشتند، رویکرد جشنواره موسیقی فجر در ابتدا، موسیقی آموزش و پرورشی و موسیقی سرود بود که سرودهای نظامی را که اغلب شکل حماسی و رزمی و هویت حماسی و برانگیزاننده خوبی دارد، در بر می‌گرفت. جشنواره موسیقی فجر در ابتدا با این نگاه و رویکرد به موسیقی سرودهای دبستانی و بعد موسیقی نواحی راه‌اندازی می‌شود. در واقع وقتی انقلاب شکل گرفت، بیشتر استادهای آموزش و پرورش گروه‌های سرود مدارس را شکل دادند و این گروه‌ها در جبهه‌ها و پشت جبهه به اجرای سرود پرداختند و حتی گروه‌های سرودی داریم که همه اعضای آنها شهید و جانباز شدند.»

این پژوهشگر موسیقی ایرانی تصریح کرد: «از همین گروه های سرود در چندین سال اول جشنواره موسیقی فجر استفاده شد و بعد کم کم موسیقی نظامی و آموزش و پرورشی را کنار می‌گذارند، در حالی که اگر آن جریان ادامه پیدا می‌کرد شاید خیلی بهتر بود که نشد. به تدریج و از سومین دوره جشنواره موسیقی فجر، موسیقی ردیف و دستگاهی و بعد نیز موسیقی نواحی به جشنواره اضافه شد. گروه های نظامی از دوره چهارم به بعد، گروه های نظامی را کنار می‌گذارند. در چندین دوره بعد نیز گروه‌های پاپ به جشنواره فجر اضافه می‌شوند. چند دوره نیز از گروه‌های موسیقی خارجی در جشنواره استفاده شد که آنها هم دارای مشکلات هستند. برای مثال در دوره آقای نعیمایی، بخش موسیقی «کشورهای اسلامی» را در جشنواره لحاظ کردند اما فقط همان یک دوره این بخش وجود داشت. چراکه هیچ طرح و هدفی برای جشنواره برنامه‌ریزی و تعریف نشده است و فقط می‌خواستند جشنواره را برگزار کنند.»

موسیقی پاپ نوعی رویکرد در موسیقی است نه یک رشته موسیقی!

وی با بیان اینکه موسیقی پاپ نوعی رویکرد در موسیقی است، گفت: «متاسفانه در حال حاضر به جایی رسیدیم که می‌خواهند به موسیقی پاپ، تعریف دانشگاهی اطلاق کنند! وضعیت جشنواره موسیقی فجر تا امروز به گونه‌ای رقم خورده است که تیم دولت جدید هم ممکن است سردرگم شوند. من به تلاش بچه‌هایی که آیین «نو وان» را در خوزستان راه‌اندازی کردند احترام می‌گذارم اما این نمایشی نیست که بخواهند در جشنواره به نمایش بگذارند. من خودم کسی بودم که دو دوره جشنواره موسیقی آیینی را راه‌اندازی کردم زمانی که کسی نمی‌دانست موسیقی آیینی چه ظرفیت‌هایی دارد. در آن جشنواره‌ها، آیین‌ها را روی صحنه آوردم تا به آنها توجه شود و با نقاط کور موسیقی کشور آشنا شوند و حدود 280 هنرمند را از طریق این دو جشنواره معرفی کردم که دست کم 260 نفرشان ناشناخته بودند.»

جاوید بیان کرد: «زمانی که به موسیقی نواحی نگاه می‌کنیم، بحث اصالت از یک طرف و بحث بعدی جشنواره مطرح است. در مورد گروه افغانستانی که خودم سرپرستی آن‌ها را برعهده دارم، از نظر توجه به موسیقی نواحی جایگاه خوبی داشتند و همچنین علاوه بر پایبندی به اصالت، نوآوری هم داشتند اما اگر صرف این باشد که اصالت در موسیقی نواحی را بخواهیم روی صحنه فجر ببریم، آنجاست که با نوع اندیشه برگزارکنندگان زاویه پیدا خواهیم کرد. چون آنها می‌خواهند جشنواره برگزار شود و می‌شود ولی برای سال بعد، با توجه به بازخوردها قطعاً به این شکل عمل نخواهند کرد.»

وی با بیان اینکه به یک آیین‌نامه دائمی برای برگزاری جشنواره موسیقی فجر نیاز داریم، توضیح داد: «شورای سیاستگذاری جشنواره موسیقی فجر باید دید چه اندیشه و هدفی را دنبال می‌کند. خاطرم است چند سال پیش با فشار اهالی موسیقی، طرحی به عنوان هدف فجر برنامه‌ریزی شد اما امسال نتوانستند به آن نتیجه قطعی برسند، چراکه با تغییر سیاست‌ها، کارهایی نظیر جشنواره فجر مورد تغییر واقع می‌شود. هرچند آیین‌نامه داخلی جشنواره از قبل نوشته شده است اما هر آیین‌نامه برای هر جشنواره، تغییر سیاست‌ها، قطعاً روش‌های برگزاری را تغییر خواهد داد و این یک واقعیت است. آن چیزی که موسیقی ما از آن رنج می‌برد، مصوب نشدن سند رسمی ارتقای موسیقی کشور است؛ باید دید چرا سند ارتقای موسیقی چرا در کشوی میز مدیران بالادستی مانده است و اعلام رسمی نمی‌شود؟»

این پژوهشگر موسیقی در ادامه بیان کرد: «اگر این سند ارتقای موسیقی به تصویب برسد، زمانی که یک آیین‌نامه برای جشنواره موسیقی فجر نوشته شد، دیگر تغییری پیدا نمی‌کند، چراکه آن سند، هدف را ارتقای موسیقی ایرانی می‌داند و بعد به انواع دیگر موسیقی می‌پردازد. در حال حاضر باید مطالبه جدی ما، تصویب سند ارتقای موسیقی کشور باشد؛ مگر چند نفر و چند سال باید این سند را مورد خوانش قرار دهند؟ این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی مانده است و هنوز پس از چند سال ابلاغ نشده است! اگر «فجر» ضعفی دارد به این دلیل است که هنوز این سند تصویب نشده است.»

وی گفت: «اگر این سند به تایید برسد و تصویب شود و وارد جامعه شود، آن شکلی اولی که باید اتفاق بیفتد، خواهد شد والا با این شکلی که پیش می‌رویم به جایی نخواهیم رسید. چراکه جشنواره‌ها نیز با تغییر سیاست‌ها، تغییر می‌کنند و مدل ثابتی نخواهند داشت. ما نمی‌توانیم بگوییم افرادی که مسئولند، موسیقی نواحی را نمی‌بینند، چراکه آنچه که توان‌شان بوده خالصانه به میان آوردند ولی مساله اینجاست باید ببینیم توان اینها از نظر پذیرش و فراخوان چه بوده است. ممکن است 200 گروه در فراخوان ثبت نام می‌کنند و در نهایت 5 الی 10 گروه قابلیت ارائه در فجر را دارند. اگر برخی از گروه‌ها که توان درجه دو داشتند انتخاب نشوند نگاهی دیگر پدید می‌آید و همه سر مسئولان خراب می‌شود.»

انتقاد از عدم توجه مدیران به پژوهشگران موسیقی نواحی در برپایی جشنواره فجر

چاوید در پاسخ به این پرسش که آیا نمی‌شود بعد از پایان جشنواره موسیقی فجر اعلام کرد که موضع درباره موسیقی نواحی چیست و چه گروه‌هایی می‌توانند ثبت نام کنند، گفت: «یک پیشنهاد دارم که نیازی به بودجه چندانی هم ندارد اما اگر اتفاق بیفتد خیلی اتفاق بجا و خوبی برای موسیقی نواحی است. امسال چند نفر و چندین گروه در جشنواره موسیقی جوان در بخش موسیقی نواحی برگزیده شدند؛ به نظر من بهتر بود که یکی از سالن‌ها را در اختیار این جوانان قرار می‌دادند و اعلام می‌کردند برترین‌های موسیقی نواحی برنامه دارند. با این کار، هم جوانان موسیقی نواحی شناخته می‌شدند هم مردم متوجه می‌شدند جوانانی هستند که به موسیقی نواحی رویکرد دارند.»

وی در پایان با انتقاد از کنار گذاشتن پژوهشگران موسیقی در روند برپایی جشنواره‌ها، گفت: «انتقادی جدی بر عملکرد مدیران وارد است که این روند از ابتدای دهه 90 اجرا شد و مدیران ارشاد توجهی به نظرات پژوهشگران موسیقی نکردند. به هیمن دلیل با وضعیت کنونی مواجه می‌شویم که وقتی با انبوهی از گروه‌های سبک موسیقی نواحی از نظر اجرا روبرو می‌شوند، مجبور می‌شوند بین بد و بدتر یکی را انتخاب کنند! و در نهایت گروه‌هایی انتخاب می‌شوند که اصالت ندارند وم اهیت اصلی موسیقی را نمی‌توانند بروز دهند. امیدوارم سال آینده این وضعیت بهبود یابد، چراکه آقای اله یاری یکی از مدیران خوبی است که توانسته موسیقی ایرانی را در شرایط بحرانی کنونی سرپا نگاه دارد.»