کاهش فروش کتاب در طرح تخفیف پاییزی علی‌رغم استقبال کتابفروشی‌ها

حمایت از کتاب‌فروشی‌ها و سوق دادن مخاطبان از نمایشگاه‌ها به سوی کتاب‌فروشی‌ها مهمترین دستاورد طرح های تخفیف فصلی کتاب است اما حالا بعد از 6 سال برگزاری زمان آن رسیده که به آسیب شناسی این طرح پرداخته تا در سال‌های بعد شاهد دستاوردهای اثرگذارتری در حوزه صنعت نشر باشیم.

کاهش فروش بیش از 10 میلیاردی تخفیف پاییزی کتاب

در طرح بهارانه کتاب 1400 که همه‌چیز تحت تأثیر کرونا قرار گرفته بود، 561 هزار و 893 نسخه کتاب به ارزش بیش از 22 میلیارد تومان به فروش رسید.

همچنین در پایان ششمین روز طرح تابستانه کتاب 1400 ، تعداد 417 هزار و 736 نسخه کتاب در کتاب‌فروشی‌های عضو طرح به ارزش بیش از 27 میلیارد تومان در سراسر کشور به فروش رسید و رکورد ماندگاری در طرح‌های فصلی تخفیف کتاب به‌جا گذاشته شد.
در طرح تابستانه کتاب تعداد 974 کتاب‌فروشی از سراسر کشور مشارکت کردند که در مقایسه با دوره قبل یعنی بهارانه کتاب با 860 عضو، افزایش میزان مشارکت را شاهد بودیم. از‌جمله تفاوت‌های قابل‌تأمل در این دوره افزایش سقف خرید مردم از 200 به 300 هزار تومان بود که این موضوع متأثر از افزایش قیمت کاغذ و مشکلات ناشران در تولید کتاب تعیین‌شده است.
نوزدهمین دوره طرح تخفیف کتاب هم در فصل پاییز آغاز شد و در این دوره طرح پاییزه کتاب 1400 تعداد 984کتاب‌فروشی ثبت‌نام کرده‌اند که نسبت به دوره‌های گذشته رکورد تازه‌ای محسوب می‌شود اما تا صبح امروز حدود 245 هزار کتاب به ارزش حدودی 16 میلیارد تومان فروخته شده است.

کاهش 10 میلیاردی کتاب های فروخته شده نسبت به دوره های قبل علی رغم اینکه کتابفروشی های بیشتری در نوزدهمین دوره طرح تخفیف کتاب مشارکت کردند جای تامل دارد. قطعا حضور مدیران جدید و جوان وزارت ارشاد و تجربه آنها در این مهم بی تاثیر نیست.
پرفروش‌ترین استان‌های طرح تخفیف پاییزه کتاب
طرح پاییزه تخفیف کتاب در کل کشور برگزار می‌شود و از مبلغ 16 میلیاردی فروش کتاب تا صبح امروز بیشترین سهم متعلق به شهر تهران است. سهم تهران از این فروش حدود 2 میلیارد و نیم است.
رتبه دوم فروش کتاب متعلق به استان خراسان رضوی است که 2 میلیارد تومان است و رتبه سوم متعلق به استان اصفهان است که فروش 1 میلیارد و نیم میلیارد است.

آمارها از طریق این لینک در دسترس است.

هدف فراموش‌شده عدالت فرهنگی در طرح‌های فصلی تخفیف کتاب
حدود 6 سال پیش بنای طرح‌های فصلی تخفیف کتاب با برگزاری طرح «نمایشگاهی به وسعت ایران» باهدف توسعه عدالت فرهنگی در کشور گذاشته شد. از آن روزگار تا این روزها که شاهد برگزاری طرح‌های فصلی فروش کتاب هستیم آنچه کمتر به چشم می‌خورد، مسئله عدالت فرهنگی است.
در آن زمان متولیان این طرح و مجموعه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد بودند که برگزاری طرح‌های فصلی با اصلاح محل تخصیص یارانه، می‌تواند تأثیرات مثبتی بر رونق‌بخشی به بازار کتاب و صنعت نشر داشته باشد. درنهایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال 1394 برای هدفمند کردن یارانه نشر طرح‌های فصلی فروش کتاب را آغاز کرد. در این طرح‌ها که با نام طرح‌های فروش فصلی مشهور شده‌اند، توزیع یارانه کتاب از طریق کتاب‌فروشی‌هایی که شرایط لازم را داشته باشند انجام می‌شود اما در میدان عمل موضوع عدالت فرهنگی هیچ‌گاه به اجرا در نیامد.
جایگاه فراموش شده کتاب‌فروشی‌های محلی
یکی از دلایل این ادعا نادیده گرفتن جایگاه کتاب‌فروشی‌های محلی و خرده‌فروش‌ها در این طرح‌هاست. مدت‌هاست که با پررنگ شدن پاتوق‌های کتاب‌فروشی شاهد تعطیلی کتاب‌فروشی‌های محله‌ای هستیم و حالا برگزاری برنامه‌ها و دوره‌های فصلی تخفیف کتاب منجر به این می‌شود که خریداران کتاب بیشتر از قبل به پاتوق‌های فروش کتاب مراجعه کنند و بازهم کتاب‌فروشی‌های محلی به فراموشی سپرده می‌شوند و موضوع عدالت فرهنگی به محاق می‌رود.
با اجرای طرح‌های تخفیف فصلی کتاب آن هم در شرایط اسفناک کرونا انتظار این بود که چرخ اقتصادی کتاب‌فروشی‌ها از چرخیدن نیافتد اما این اتفاق برای تعداد خاصی کتاب‌فروشی که اتفاقاً انتشارات هم دارند روی داد.
وعده رئیس جدید خانه کتاب برای احیای عدالت فرهنگی
با حضور دولت سیزدهم و تغییر مدیران حوزه فرهنگ و ارشاد اسلامی شاهد حضور چهره‌های جوان و تازه‌نفس در عرصه فرهنگی هستیم و یکی از این چهره‌های جوان «علی رمضانی» رئیس جدید خانه کتاب است. مدتی قبل « علی رمضانی » رئیس خانه کتاب در گفت‌وگو با پانا عنوان کرده بود که مهم‌ترین اولویتش در طرح‌های تخفیف کتاب احیای عدالت فرهنگی است. وی درباره میزان دقت هدف‌گذاری طرح‌های یارانه‌ای کتاب گفته بود: «ما در حال اصلاح سامانه هستیم. باید ببینیم به هر ایرانی چقدر از این یارانه کتاب اختصاص پیدا می‌کند. نهایتاً اگر سوء رفتارهایی نباشد باید این یارانه کتاب صرف کتاب شود اما خرده اشکالاتی وجود دارد که البته در هرکاری وجود دارد تا آن یارانه به هدف خودش نرسد.»
رمضانی عنوان کرد: «ما می‌دانیم کتاب‌فروشی‌ها از یارانه کتاب استقبال می‌کنند و در دوره‌های برگزارشده افزایش تقاضا از سوی کتاب‌فروشی‌ها را داریم و اتفاقاً کتاب‌فروشی‌های بزرگ حضور دارند و هر بار از ما درخواست افزایش یارانه را دارند اما در این تغییراتی که در این دوره داریم برای اینکه حضور افراد جدید بیش از گذشته تضمین شود کارهایی در دست اقدام داریم و می‌خواهیم این دغدغه برای همیشه برطرف شود.»
دوراهی کتاب‌فروشی‌ها در تخفیف دادن یا ندادن
استقبال کتاب‌فروشی‌ها در این دوره از طرح فصلی تخفیف کتاب بارقه امید بود اما همچنان کتاب‌فروشی‌ها معتقدند این‌گونه طرح‌های تخفیف که به‌صورت مداوم برگزار می‌شود باعث شده مخاطب کتاب در هر زمانی نتظار تخفیف از کتاب‌فروشی‌ها را داشته باشد.
اما علی رمضانی نظر دیگری دارد. وی مدتی قبل در گفت‌وگو با پانا گفته بود: «زمانی که نمایشگاه کتاب برگزار شد هم همین بود. عموماً می‌گفتند مردم را به تخفیف عادت می‌دهید و حالا که طرح‌های فصلی را آورده‌ایم و در سال چهار بار این اقدام انجام می‌شود بازهم این مسئله مطرح می‌شود. موضوع عادت دادن به تخفیف فقط درمورد کتاب اتفاق نمی‌افتد بلکه کالاهای دیگری که فروش فصلی دارند و تخفیف می‌گذارند هم هستند که مردم عموماً منتظر بقیه فروش‌های فصلی آن کالا هستند.»

هم‌زمان با طرح‌های فصلی تخفیف کتاب و همچنین در تمام طول سال فروشگاه‌های اینترنتی وجود دارند که تخفیف‌های نامتعارفی را می‌دهند که این مسئله دلایل متعددی دارد از جمله وجود کتاب‌های قاچاقی که معضل بزرگی برای اهالی کتاب شده است و جا دارد معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و مدیران حوزه کتاب زودتر فکری به حال آن بکنند.