ابتلای بیش از 800 هزار ایرانی به زوال عقل

بیماری «آلزایمر» علائم و نشانه‌هایی دارد که با از دست دادن حافظه کوتاه مدت، فراموش کردن نشانی‌ها و نام‌ها آغاز می‌شود و تا آنجا پیش می‌رود که فرد حتی راه بازگشت به خانه را فراموش می‌کند. بیماری «آلزایمر» یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها است که همه افراد از ابتلا به آن هراس دارند. در صورتی که متخصصان معتقدند، اگر از چگونگی مراقبت از سلامت مغز آگاهی وجود داشته باشد نیازی به نگرانی و ترس نیست زیرا از هر 10 نفر سالمند بالای 60 سال، 9 نفر می‌توانند از ابتلا به بیماری آلزایمر در امان باشند. اهمیت بیماری آلزایمر به حدی است که از سوی انجمن جهانی آلزایمر یک ماه(سپتامبر) برای آگاهی بخشی درباره این بیماری اختصاص داده و روز 21 سپتامبر(30 شهریورماه) به عنوان روز جهانی آلزایمر معرفی شده است. در آستانه روز جهانی آلزایمر با معصومه صالحی، موسس و مدیر انجمن آلزایمر در ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

بسیاری از افراد جامعه درباره بیماری آلزایمر شناخت ندارند، این بیماری دقیقا چیست؟

بیماری آلزایمر، یکی از بیماری‌های دوران سالمندی است و جزو بیماری‌های غیرواگیر است که علت به وجود آمدن آن شرایط متفاوتی دارد. در حقیقت انواع دِمانس (به شرایطی گفته می‌شود که بر اثر آن طی روندی آهسته و تدریجی، عملکردهای عالی مغز دچار آسیب شده و از بین می‌‌رود.) وجود دارد که یکسری از آن قابل برگشت و یکسری غیر قابل برگشت هستند. انواع دمانس‌های قابل برگشت شامل کم کاری و از دست دادن حافظه، اختلال در رفتار، گفتار و عملکردهای فرد است. دمانس‌هایی که قابل برگشت هستند ممکن است بر اثر کم کاری یا پرکاری تیروئید، بیماری عفونی، بیماری مغز یا مصرف داروها یا انبوه‌ جراحی‌های بزرگ که زمان بیهوشی طولانی دارد، شوک‌هایی یکباره و مهم‌تر از همه افسردگی ایجاد شود که اگر زود تشخیص داده شود، قابل برگشت بوده و درمان می‌شود. می‌توان گفت 60 تا 70 درصد انواع دمانس غیرقابل برگشت است که بیماری آلزایمر و انواع آن را تشکیل می‌دهد. بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت دمانس است. بیماری پیشرونده و تحلیل برنده که با تغییراتی که در مغز افراد مبتلا ایجاد می‌کند، موجب ضعف حافظه و اختلال در عملکردهای شناختی و رفتاری می‌شود، به مرور حافظه و توانایی‌های ذهنی دیگر مانند تفکر، استدلال و قضاوت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و فرد مبتلا را در انجام وظایف روزانه زندگی با مشکل مواجه می‌کند. این بیماری در سن سالمندی ایجاد می‌شود و به مرور دارای چند مرحله است که مشکلات فرد را پیشرفته‌تر می‌کند.

دِمانس و آلزایمر با یکدیگر متفاوت است؟

دمانس و آلزایمر هر دو شامل اختلالات رفتاری، شناختی، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت هستند اما نکته قابل توجه آن است که باید میان بیماری آلزایمر و دمانس تفاوت قائل بود. دمانس نوعی اختلال قابل برگشت در حافظه است که به دلایل مختلفی همچون کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، افسردگی، مصرف‌ داروهای موثر بر روی مغز به وجود می‌آید. تشخیص و درمان به موقع دمانس می‌تواند به قابل برگشت بودن بیماری کمک کند اما بروز بیماری آلزایمر غیرقابل برگشت است.

آیا آلزایمر درمان قطعی دارد؟

اگر بیماری آلزایمر زود شناخته شود، موجب می‌شود فرد به مدت طولانی‌ و با کیفیت‌تر زندگی کند. یعنی یکسال تشخیص زودهنگام موجب می‌شود عوارض ناشی از بیماری 5 سال به تعویق بیفتد. بنابراین غربالگری بیماری بسیار اهمیت دارد. شعار روز جهانی آلزایمر در سال جاری نیز «دمانس را بشناس؛ اهمیت و تشخیص زودهنگام» است زیرا تشخیص زودهنگام در ادامه روند زندگی بسیار تاثیرگذار خواهد بود. با توجه به اینکه بیماری آلزایمر پیش‌رونده و تحلیل‌برنده است و درمان قطعی ندارد اما شناخت زودهنگام موجب می‌شود تا بیماری با داروهایی که وجود دارد کنترل شود. از طرفی درمان‌های غیردارویی مثل توانبخشی ذهنی و فعالیت‌های بدنی تا حد زیادی سیر بیماری را کاهش می‌دهد.

جمعیت بیمارانی که در کشور مبتلا به بیماری آلزایمر هستند چقدر است؟

اکنون 52 میلیون نفر در جهان با دمانس زندگی می‌کنند و پیش‌بینی شده است که در سال 2050 این عدد به 139 میلیون نفر برسد. در ایران هم بر اساس آمار جهانی پیش‌بینی شده است بیش از 800 هزار نفر مبتلا به انواع دمانس وجود دارد که با توجه به اینکه رشد سالمندی در ایران در رده سوم جهان قرار دارد، این بیماری نیز رو به افزایش است. اکنون یکسری از کشورها از جمله ژاپن، استرالیا و انگلیس به سالمندی رسیدند اما رشد سالمندی در ایران سریع است و این سرعت باعث شده تا در رده سوم جهان قرار بگیرد.

علت خاصی دارد؟

دهک‌های جمعیتی که در دهه 60 به دنیا آمدند، به یکباره رشد زیادی داشتند و اکنون به سالمندی نزدیک شده‌اند و در دو دهه آینده این افراد به سن 60 سالگی خواهند رسید و ممکن است شیوع دمانس هم افزایش یابد.

شیوع آلزایمر در مردان بیشتر است یا زنان؟

طبق تحقیقاتی که انجام شده است، شیوع بیماری 5 تا 6 درصد در زنان بیشتر است و این امر دلایل مختلفی دارد. زنان مدیریت خانواده را بر عهده دارند و فرزندان را مدیریت می‌کنند و ممکن است استرس بیشتری به آنها وارد ‌شود. از طرفی طبخ غذا هم موجب تصاعد کربن می‌شود و ممکن است بر سلامت آنها تاثیر داشته باشد. ضمن اینکه امید به زندگی در زنان بیشتر است و این مساله موجب شده 4 یا 5 سال امید به زندگی بیشتری داشته باشند و این موضوع می‌تواند 5 تا 6 درصد ابتلا به دمانس را در زنان افزایش دهد.

پاندمی کرونا و شیوع این ویروس، تاثیری هم بر افزایش ابتلا به بیماری آلزایمر داشته است؟

اخیرا مقاله‌ای از سوی انجمن جهانی آلزایمر منتشر شده که نتایج آن مشخص کرده کرونا ممکن است در روند افزایش بیماری آلزایمر تاثیر بسیار زیادی بگذارد. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند به دلیل اینکه نمی‌توانند با جامعه ارتباط داشته باشند و در مجامع حضور داشته باشند و منزوی شده‌اند. مرکزی به عنوان مرکز جامع توانبخشی ویژه دمانس در کشور فعال است که بیماران آلزایمری در آن حضور داشتند اما حدود 2 سال است که نیمه تعطیل شده و این مساله موجب شده بیماری بیماران آلزایمری پیشرفت کند. بنابراین کرونا تاثیر منفی در بیماری آلزایمر داشته است. امیدواریم بیماری کرونا تمام شود تا سالمندان بتوانند در ارتباطات اجتماعی مشارکت داشته باشند و وارد مجامع شوند.

چه اقدامات پیشگیرانه‌ای را می‌توان برای کاهش ابتلا به بیماری آلزایمر انجام داد؟

نمی‌توان جلوی رشد سالمندی را گرفت ولی بیماری‌های دوران سالمندی را می‌توان کاهش داد. یعنی با رعایت روش زندگی سالم، افزایش ذخایر مغزی، کنترل فشار خون، کلسترول و دیابت که ممکن است در سالمندی بیماری آلزایمر را افزایش دهد، می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد. علاوه بر این استفاده از کلاه و کمربند ایمنی در کودکی بسیار اهمیت دارد زیرا یک ضربه به سر در کودکی ممکن است در آینده عاملی برای بیماری آلزایمر باشد. همچنین میزان افسردگی در کشورهای جهان و همچنین ایران افزایش پیدا کرده و اگر درمان نشود عامل بسیار مهمی است که فرد در سنین بالا دچار بیماری آلزایمر شود. بنابراین باید به این موارد توجه کرد. نمی‌توان سالمندی را به تعویق انداخت اما می‌توان بیماری‌ها را پیشگیری کرد و از وجود سالمندها بهره برد.

همانطور که اشاره کردید آگاهی جامعه نسبت به بیماری آلزایمر نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتر دارد، آیا این اقدام در کشور ما انجام شده است؟

ایران فرصت زیادی ندارد که از دست بدهد و باید آگاهی و دانش جامعه نسبت به بیماری آلزایمر افزایش یابد. روش‌های پیشگیری و اطلاعاتی که پیرامون بیماری وجود دارد و باید آگاهی درباره آن افزایش یابد و در جامعه اطلاع‌رسانی شود. در عین حال تشخیص زودهنگام شروع شود. ظرف مدت 5 سال است که از وزارت بهداشت تقاضا کردیم با توجه به گزارش سازمان جهانی بهداشت که بیماری آلزایمر را در اولویت بهداشتی جهان قرار داده سند ملی دمانس نیز به سرانجام برسد. خوشبختانه این سند تهیه شده و در بازه زمانی 1400 تا 1405 توسط وزارت بهداشت امضا و مصوب شده و برای اجرا به تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ شده است که امیدواریم با اجرایی شدن این سند تا حد زیادی بتوانیم کاهش ابتلا به آلزایمر را در آینده داشته باشیم. البته با توجه به مشکلات عدیده‌ای که بیماری آلزایمر چه از نظر اقتصادی چه از نظر بهداشتی و اجتماعی برای خانواده‌ها دارد و درباره این بیماری انگ‌ وجود دارد و فرد مبتلا هنوز خجالت می‌کشد که بگوید آلزایمر دارد، انجمن جهانی آلزایمر، ماه سپتامبر را برای آگاهی بخشی درباره بیماری آلزایمر و دمانس در نظر گرفته و روز جهانی آلزایمر نیز 30 شهریور است در ایران نیز هر ساله همگام با جهان از 15 شهریور تا 15 مهر اطلاع‌رسانی صورت می‌گیرد. امسال هم در روز آلزایمر با توجه به اینکه سند ملی دمانس مصوب شده است برنامه‌های زیادی اجرا می‌شود تا آگاهی بخشی نسبت به این بیماری افزایش یابد.

برای آگاهی بخشی بین جوانان هم اقداماتی از سوی انجمن آلزایمر انجام شده است؟

چند سال پیش با همکاری وزارت آموزش و پرورش توانستیم 4500 دانش‌آموز را در منظقه 2 آموزش دهیم که این آموزش سیر طولانی را طی کرد. ابتدا مراقبان بهداشت تحت آموزش قرار گرفتند، سپس آموزش‌ها به خانواده، معلمان و در نهایت به دانش‌آموزان ارائه شد. پمفلت‌هایی درباره بیماری آلزایمر تهیه شد و در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفت. این اقدامات باعث شد تا آگاهی دانش‌آموزان افزایش یابد و مقاله‌ای استخراج شد که در دنیا مقام اول را کسب کرد. امسال هم این اقدامات در راستای آگاهی‌بخشی در قالب‌های مختلف ارائه خواهد شد. علاوه بر این با کمک صندوق بازنشستنگی 13 دفتر انجمن در استان‌ها تاسیس شده است و یک مرکز نیز در حال تاسیس است که امیدواریم در تمام کشور انجمن‌هایی داشته باشیم.