رمز و رازهای دستیاری کارگردان و برنامه‌ریزی تولید

به گزارش ستاد خبری سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، مصطفی احمدی دستیار کارگردان و برنامه‌ریز تولید باسابقه سینمای ایران، جمعه 7 خرداد در گفتگو با سحر عصرآزاد در قالب کارگاه مجازی «تجربه‌های برنامه‌ریزی/ استانداردهای بین‌المللی» در سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر درباره برنامه‌ریزی تولید در سینمای ایران گفت: پیش از ورود به بحث، ابتدا بهتر است به این سوال پاسخ دهیم که دستیاری کارگردان، مدیریت تولید یا برنامه‌ریزی تولید در سینما چیست؟ ما چرا به این عناوین در فرآیند تولید یک فیلم نیازمندیم؟ همان‌اندازه که یک فیلم نیاز به کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و فیلمبردار دارد، به دستیار کارگردان و برنامه‌ریز هم نیاز دارد.
او ادامه داد: تولید یک فیلم در شکل عمومی بر سه عنصر استوار است؛ سرمایه، زمان و عامل انسانی. هیچ‌کدام هم بر دیگری ارجحیت ندارد. اگر کفه ترازو به سمت هرکدام سنگینی کند، فرآیند تولید به مشکل برمی‌خورد و یا نتیجه نهایی دچار اشکال خواهد شد. هر مدیر تولید و برنامه‌ریزی باید حتما به این سه رکن توجه داشته باشد و هر سه را هم به یک چشم ببیند یعنی نباید این‌گونه باشد که احساس کنیم چون یک فیلم فضای هنری دارد،‌ عامل انسانی در‌ آن حرف اول را باید بزند و نیازی به توجه به زمان و سرمایه نیست. و یا نباید این‌گونه باشد که در یک فیلم تجاری بخواهیم نیروی انسانی را نادیده بگیریم و با آدم‌ها مانند اجزای یک کارخانه رفتار کنیم!
این مدیر برنامه‌ریزی با سابقه سینما در ادامه گفت: یکی از سختی‌های کار دستیار کارگردان در فرآیند تولید، مراقبت روانی از عوامل تولید است. ابزار و ادواتی برای این کار لازم است که بخشی از آن دانش است‌،‌ بخشی از آن هم رفتار و منش فردی است.
او افزود: کار مدیر تولید در وهله اول و روی کاغذ،‌ بستن بودجه یک فیلم است که بسیار حائز اهمیت است. کل بودجه را به شما اعلام می‌کنند و باید آن را ریز کنید و مشخص شود برای هر بخش چقدر می‌توان هزینه کرد که در نهایت هم پول کم نیاوریم و کار باکیفیت به سرانجام برسد. هیچ دستیار کارگردان و مدیر تولیدی نمی‌خواهد وارد پروژه‌ای شود که حاصلش یک کار بی‌کیفیت شود، این افراد متعهد به ایجاد فضایی برای کار هستند که همه افراد گروه در آن فعالیتی متعهدانه داشته باشند.
احمدی گفت: همه این فعالیت‌ها می‌بایست براساس توافق پیش برود. ما باید بدانیم یک فیلم در چه زمانی قرار است ساخته شود، هر بخشِ کار، نیازمند چقدر زمان است. از این‌منظر، نظم عمومی یک پروژه برعهده مدیر تولید است. یک پروژه سینمایی، معمولا چند دوره تولید دارد. یکی دوره‌ای است که بسیار مهم است اما در سینمای ایران کمتر به آن توجه می‌شود و به آن دوره «پیش از پیش‌تولید» می‌گویند. این دوره که تحقیق و توسعه پروژه در آن شکل می‌گیرد، بسیار حائز اهمیت است. عقل سلیم می‌گوید پیش از آنکه گروهی آدم را جذب کار کنید، باید به همه ابعاد آن فکر کرده باشید و با تحقیق پروژه‌ای را کلید بزنید. مثلاً‌ برخی می‌گویند فیلم «مرد ایرلندی» اسکورسیزی 11 سال طول کشیده است تا تولید شود، در حالی که این 11 سال فرآیند تولید نیست. در واقع؛ 11 سال، پروژه تحقیق بر روی تکنولوژی لازم برای ساخت چنین فیلمی زمان برده است.
او در پاسخ به این پرسش سحر عصر آزاد کارشناس این کارگاه درباره لزوم همراهی و مشورت مدیر تولید و برنامه‌ریز از مرحله نگارش فیلم‌نامه با یک پروژه سینمایی گفت: برخی احساس می‌کنند چون از نام «دستیار کارگردان» استفاده می‌کنیم، یعنی آنقدر فرد به کارگردان نزدیک است که می‌تواند در امور هنری یک فیلم، طرف مشورت کارگردان قرار بگیرد. در‌حالی‌که داشته‌ها و تخصص یک دستیار کارگردان؛ در امر تولید یک فیلم است، نه ساخت فیلم. شاید در عمل معدل علمی و دانش دستیاران کارگردان نسبت به کارگردانان خیلی کمتر نباشد و در مواردی حتما بیشتر هم هست و اگر طرف مشورت قرار بگیرند می‌توانند بهترین مشاوران باشند، اما کارگردان الزامی برای مشورت با دستیارش ندارد.
این دستیار کارگردان در ادامه به تشریح بخشی از الزامات در تعامل میان یک دستیار کارگردان با کارگردان و دیگر عوامل فنی یک فیلم پرداخت و بر لزوم داشتن دانش فنی در زمینه‌های مختلف تأکید کرد.
مصطفی احمدی در ادامه گفت: برنامه‌ریزی یک فیلم بر اساس خواسته‌های کارگردان، درخواست‌های فیلم‌نامه و محدودیت‌های تولیدی است. بخشی از محدودیت‌های تولید، بحث بودجه است. بخشی از خلاقیت فیلمسازی محصول همین محدودیت‌های تولیدی است.
این مدیر تولید سپس به دوره پیش‌تولید در فرآیند تولید اشاره کرد و گفت: سینمای ایران معمولا نسبت به این دوره کم‌لطفی می‌کند. براساس استانداردی که در دنیا وجود دارد، دوره پیش‌تولید باید یک برابر و نیم، نسبت به زمان تولید باشد. در‌حالی‌که در سینمای ایران برعکس است! نظم تولید اساسا در پیش‌تولید شکل می‌گیرد.
احمدی در ادامه به تشریح جزئیاتی از برنامه‌ریزی برای تولید یک پروژه در مرحله پیش‌تولید و تولید پرداخت.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره تجربه حضور خود در پروژه‌های تولید مشترک، بیان کرد: بسیار امیدوارم که این اتفاق برای سینمای مستقل ایران رخ دهد و به سمت تولید مشترک برود. چراکه تنها راه بقای سینمای هنری که در سینمای اروپا هم شاهد آن هستیم، همین تولید مشترک است. در سال‌های اخیر در فیلم‌های هنری اروپایی دیده‌ایم که غالباً آثار، محصول چند کشور هستند. در تولید مشترک، شما باید به استانداردهای جهانی نزدیک شوید. این الزاماً به‌معنای فیلمسازی به سبک هالیوودی نیست. منظور همان استانداردهای مرسوم در سینمای معمول دنیاست که بخش عمده‌ای از آن را ما در سینمای خودمان رعایت نمی‌کنیم.
احمدی ضمن تشریح ملاحظات لازم در عرصه تولید مشترک ادامه داد: با همت بچه‌های تولید و عوامل فنی، در سال‌های اخیر بازار بالقوه‌ای برای کار در کشورهای منطقه به‌وجود آمده است که اگر از این مسیر عقب‌نشینی نکنیم، این بستر، بستر بسیار مطمئنی برای تولید مشترک است. شرایط پاندمی هم طبیعتاً تغییر می‌کند و باید به بعد از آن فکر کنیم. بالاخره باتوجه به تغییر پلتفرم‌ها، باید متوجه شویم که این میزان تولید، برای سینمای امروز ما زیاد است، اگر بخواهیم تولید را کم کنیم، نیروی انسانی روی دست ما می‌ماند و این یک زنگ خطر است، اما همین کشورهای منطقه، بازار بسیار مناسبی برای این نیروهای انسانی هستند. من در چند دوره این سعادت را داشتم با جشنواره جهانی فیلم فجر همراه باشم. مهمانان خارجی که از کشورهای منطقه می‌آمدند، برای ایجاد فضای مناسب برای بازار کار، آمادگی بسیار بالایی برای استفاده از عوامل فنی و تخصصی سینمای ما را دارند.
او در ادامه، ضمن تأکید بر لزوم فراگیری زبان خارجی از سوی عوامل فنی سینما، به مرور برخی خاطرات و تجربیات خود در زمینه همکاری با پروژه‌های خارجی پرداخت.
احمدی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، ضمن اشاره به 23 سال تجربه خود در زمینه دستیاری کارگردان، در پاسخ به این پرسش که آیا هر دستیار کارگردانی الزاما می‌تواند کارگردان خوبی هم بشود، گفت: زمانی که دستیار هستید، نیاز به جهان‌بینی ندارید، اما برای کارگردان شدن، حتما باید جهان‌بینی داشته باشید. برای کسب تجربه، احساس می‌کردم باید دستیاری کنم، اما بعد فهمیدم من از دستیاری لذت می‌برم. آنقدر هم لذت بردم که دیگر به فکر کارگردانی نبودم. دستیاری کارگردان آنقدر از شما وقت می‌گیرد که فرصت نمی‌کنید کنار کارگردان بایستید و از روی دست او کارگردانی یاد بگیرید، به‌همین‌دلیل خیلی از دستیاران مطرح، کمتر عکس مشترک با کارگردانان در پشت صحنه دارند. اساساً هم معتقدم سینما را نمی‌توان سر صحنه یاد گرفت.
در ادامه، مصطفی احمدی نکاتی را درباره تعامل کارگردانان با دستیاران کارگردان مطرح کرد و بر لزوم استقلال کاری آن‌ها تأکید کرد.
این دستیار کارگردان باسابقه در پایان کارگاه آموزشی خود به ارائه راه‌کارهایی برای پیچینگ مناسب یک پروژه سینمایی به‌منظور جذب سرمایه‌گذار، به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین مراحل ورود به عرصه فیلمسازی اشاره کرد.
سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از ۵ تا ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ به دبیری محمدمهدی عسگرپور نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده سینما در تهران، در حال برگزاری است.