یک جامعهشناس در اصفهان در گفت‌وگو با پانا:
چهارشنبه‌سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیّت افراد باشد
آتش، در فرهنگ باستانی ایران پدیده خاص و مقدس است و اعتقاد دارند پلیدی را دور میکند و پاکی را به ارمغان می‌آورد
اصفهان (پانا)- چهارشنبه‌سوری در آخرین غروب سه‌شنبه اسفند ماه تا پس از آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود که با بر افروخته‌شدن و پریدن از روی آتش و همچنین اشعار قدیمی مرسوم همراه است. از نخستین نشانه‌های ثبت شده چهارشنبه سوری می‌توان به تاریخ بخارا، تألیف محمد بن جعفر نرشخی اشاره کرد. این جشن را می‌توان به عنوان نخستین جشن از مجموعه جشن‌های نوروزی در نظر گرفت که در کشورهایی همچون ایران، افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و همچنین بخشی از ازبکستان نیز برگزار می‌شود.
اکثر مردم، چهارشنبه‌سوری را به زمان زرتشت مربوط می‌دانند، اما عموم پژوهشگران و تاریخ‌دانان بر این باور هستند که این آیین هیچ گونه ارتباطی با مذهب ندارد.
مراسم چهارشنبه‌سوری طی سال‌های گذشته با توجه به عدم فرهنگ‌سازی مناسب، موجب آسیب دیدگی و رخدادهای ناخوشایند متعددی شده‌است.
در همین راستا یک جامعهشناس، نظرات و نقدهای خود را در خصوص این روز، به پانا این‌گونه عنوان کرد: «چهارشنبه سوری نیز مانند هر جشن دیگری مجموعه‌ای از آداب و رسوم منحصر به‌فرد است که آن را از دیگر جشن‌ها متمایز میکند. مسلماً مهم‌ترین بخش آداب و رسوم چهارشنبه‌سوری، آتش است. آتش در فرهنگ باستانی ایران پدیده‌ای خاص و مقدس است و این اعتقاد وجود دارد که می‌تواند پلیدی‌ها را دور کرده و پاکی را به ارمغان بیاورد. یکی از این رسوم این است که مردم در این جشن آتش‌های کوچکی برپا میکنند و از روی آن به نوبت می‌پرند و شعری را زیر لب زمزمه میکنند.»
مفهوم پریدن از روی آتش چیست؟
محمدرضا ایروانی، در خصوص تاریخچه این آیین عنوان کرد: «در نزد ایرانیان باستان، آتش مظهر پاکی و پاک‌کنندگی و از میان برنده آلودگی بوده است. در جشن چهارشنبه‌سوری آتش می افروختند تا زردی و سستی و رخوت زمستانی از تن دور شود و سرخی و گرمی آتش به انسان برسد. بعد از ظهور اسلام پریدن از روی آتش هم به آن اضافه شد که در واقع نوعی پالایش بوده تا ناخوشی ها و پلیدی ها از آنها دور شود. شعر معروف (سرخی تو از من، زردی من از تو) به دنبال همین باور بوده است.»
این جامعهشناس ادامه داد: «برخی از پژوهشگران، واژه «سور» در ترکیب «چهارشنبه‌سوری» را به‌معنای «جشن» می‌دانند، در حالی که برخی دیگر از پژوهشگران واژه‌ی «سور» را شکل دیگری از واژه «سُرخ» می‌دانند و آن را برگرفته از سرخی آتش و به عنوان نمادی از سرخی چهره و سلامتی فرد به حساب می‌آورند. برخی شواهد و قراین موجود، مانند رواج تلفظ چارشمبه سُرخی در شهر اصفهان و استفاده از واژه‌ی سور به‌جای سرخ در بسیاری از گویش‌های رایج در فلات ایران، صحت دیدگاه دوم را تقویت میکند. شایان ذکر است دو واژه‌ی سور و سُهر، که از نظر تلفظ شباهت زیادی به واژه سرخ دارند، در گویش‌های پشتو، لری، بختیاری و کردی به معنای سرخ به کار می‌روند، مانند گل سوری که به‌معنای گل سرخ یا سُهروَرد به معنای سنگ سرخ است.»
ایروانی تاکید کرد: «چهارشنبه سوری از پرشورترین رسوم مقدماتی نوروز در اقصی نقاط ایران است که آتش، مهم‌ترین عنصر آن به شمار می‌رود و نامش نیز از شعله‌های آتش گرفته شده است؛ هرچند که امروزه استفاده از مواد آتش‌زا و انفجاری، این جشن را به مراسمی پرمخاطره تبدیل کرده است که صدمات جسمی و حتی مرگ افراد را در پی دارد.»
وی در خصوص پیشینه این روز بیان کرد: «شواهد و قرائن نیز نشان می‌دهد که این جشن، پیشینه بسیار کهنی دارد و قدمت آن حتی به دوران قبل از ظهور مذهب زرتشت در ایران برمی‌گردد. در واقع همان طور که اشاره شد در ایران باستان هفته وجود نداشت و زمان برگزاری چهارشنبه سوری در فاصله ۱۰ روز پایانی سال بود تا اینکه ظاهرا این جشن در قرون اولیه اسلامی در روز چهارشنبه آخر سال تثبیت می‌شود و از آن برای رفع نحسی و بلا استفاده میکنند.»
این جامعهشناس تصریح کرد: «چهارشنبه سوری در واقع پیش‌درآمدی برای جشن‌های ایام نوروز است و مردم با برگزاری آن به استقبال بهار می‌روند. مهم‌ترین اصل این آیین باستانی روشن‌کردن آتشی بزرگ و پریدن از روی آن است تا با این کار بیماری و مشکلات را به آتش بسپارند و سرخی و نیرو و گرما را از آتش هدیه بگیرند. دودکردن اسپند، جاروسوزی، زاج‌سوزی، سوزاندن وسایل کهنه، ریختن خاکستر آتش به بیرون خانه و حتی کوزه‌شکنی، همگی اقداماتی در جهت دفع بلا و نحسی و رفع چشم زخم بوده است.»
ایروانی، یکی از فلسفه‌های برگزاری این جشن و آتش‌افروزی را، گریز از سرما و طلب گرما بیان کرد و ادامه داد: «آریایی‌ها، آتش را پاک‌کننده و وسیله‌ای برای تطهیر و پاک‌سازی خود می‌دانستند. همچنین آنها معتقد بودند که پنج روز آخر سال تا پنج روز بعد از سال نو، فروهر افراد درگذشته به زمین می‌آیند تا نزد خانواده‌هایشان بروند و آنها را از وضع‌و حال خود مطلع کنند. گفته می‌شود که اساسا به همین دلیل مراسم چهارشنبه سوری شکل گرفته است. مردم در اولین شب از پنج شب آخر سال، آتشی در پشت‌بام‌ها روشن می‌کردند تا علاوه بر انجام یک کار مقدس، فروهرها را به‌سمت منزل خود هدایت کنند. ماجرا به همین جا ختم نمی‌شد و مردم با خانه‌تکانی و پوشیدن لباس نو، خود را برای سال نو و دورشدن از دشمنی‌ها و کدورت‌ها آماده می‌کردند و با این کار موجبات خشنودی فروهرها را فراهم می‌کردند.»
این کارشناس تاکید کرد:«چهارشنبه سوری در سال‌های اخیر دچار تغییر و تحولاتی شده است و امروزه شاهد استفاده از مواد منفجره و صداهای وحشتناک انفجار در گوشه‌وکنار شهر هستیم. به‌غیر از سوزاندن کاغذ و زباله به‌جای بوته و چوب که زحمت مضاعفی را برای پاکبانان به وجود می‌آورد؛ صداهای مهیبی از انفجار مواد محترقه شنیده می‌شود که علاوه بر ایجاد آلودگی صوتی، آسیب‌های جسمی زیادی به مردم وارد میکند. این رسم دیرینه که در گذشته عاملی برای دورهمی خانواده‌ها و مردم محل بود، حالا مایه رعب و وحشت مردم شده است و عواقبی نظیر سوختگی‌های شدید یا حتی مرگ را به‌همراه دارد.»
ایروانی خاطرنشان کرد:«طبق یافته‌های پژوهشی، تمام آیین‌هایی که مردم ایران بر پا می‌داشتند و همچنان برخی از آنها به قوت خود باقی هستند، با خرد و منش نیاکان ما درآمیخته بودند و اعتقاد به پروردگار، نبرد با اهریمن و امید به زندگی در آنها گنجانده شده بود. در حالی‌که رفتار خشونت‌آمیز این روزهای جامعه در ایام چهارشنبه سوری در پیشینه هیچ یک از این آیین‌ها به چشم نمی‌خورد.»
وی در خصوص رسم آتش‌بازی عنوان کرد: «آتش‌بازی از رسم‌های جذاب هنگام آتش‌افروزی به شمار می‌رود که امروزه شکل افراطی به خود گرفته و سایر برنامه‌های سنتی شب چهارشنبه‌سوری را تحت‌الشعاع قرار داده است. واقعا مشخص نیست که آتش‌بازی (فشفشه، ترقه و...) از چه زمانی وارد جشن چهارشنبه سوری شد؛ اما نشانه‌های آن را می‌توان در دوران قاجار پیدا کرد. در آن زمان، آتش‌بازی در اعیاد و جشن‌ها کاربرد داشت و از تفریحات سلطنتی و عمومی بود. اشاره به آتش‌بازی در سفرنامه سیاحان اروپایی که در زمان قاجار از تهران دیدن کرده بودند، خود گواهی بر این مدعا است. در واقع، مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدیگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و بجای آن سرخی و گرمی و نیرو به آنها بدهد.»
ایروانی یادآور شد:«چهارشنبه‌سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیّت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد. در این هنگام اهالی خانه در را به رویش می گشایند. او بدین گونه همراه خود، تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می برد. ایرانیان عقیده دارند که با افروختن آتش و سوزاندن بوته و خار، فضای خانه را از موجودات زیانکار پالایش میکنند و دیو پلیدی و ناپاکی را از محیط زیست دور و پاک می سازند. برای این که آتش آلوده نشود، خاکستر آن را در سر چهارراه یا در آب روان می ریزند تا باد یا آب آن را با خود ببرد.»
ارسال دیدگاه