اهمیت به رفاه و سلامت اجتماعی و هیجانی کودکان در حین بحران

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، محدودیت جابه‎جایی، اخلال در فعالیت‎های روزمره، محدود شدن تعاملات اجتماعی و محرومیت از روش‎های سنتی یادگیری، به ایجاد فشار، استرس و اضطراب روزافزون برای جوانان، خانواده‌ها و اطرافیانشان انجامیده است.

والدین و مراقبان بزرگسال درحالی مشغول دست و پنجه نرم کردن با چالش‎های آموزش در خانه هستند که خود باید به تعهدات کاریشان عمل کنند، مراقب خانواده باشند و سلامت جسمی و روحی فردیشان را حفظ کنند. آموزگاران باید به سرعت خود را با روش‎های جدید تدریس وفق دهند. جوان‎ها دغدغه تحصیل دارند چراکه امتحانات سراسری لغو شده‎اند و بر احساس عدم امنیت ناشی از قرنطینه و نااطمینانی افزوده‎اند. در خانوارهای فقیر که درآمد در اولویت است، کودکان برای درس خواندن در خانه به حال خود رها یا به کارهای دیگر واداشته می‎شوند. استرس و نگرانی ناشی از پاندمی به دلیل گردش اطلاعات، چه صحیح چه کذب، افزایش می‎یابد، عمدتا هم به دلیل گزارش‌نویس‎‌های افراطی در رسانه‌ها با هدف تهییج احساسات مردم. این امر نه تنها احساس عدم امنیت را تشدید می‎کند بلکه به بستری مساعد برای گسترش ناشکیبایی، نژادپرستی، بیگانه هراسی، و نفرت پراکنی تبدیل می‎شود.

برای انعکاس و مواجهه با اضطراب اجتماعی، به هم ریختگی هیجانی و احساس عدم امنیت رعب آور ناشی از کووید- 19، خانواده‎ها و اجتماعات باید ضرورتا و فورا مهارت‎های حیاتی انطباق با شرایط جدید و تاب آوری هیجانی را در خود ایجاد کنند. مهارت‎های اجتماعی و هیجانی یعنی رفتارهای مبتنی بر شواهد که می‎توانند با کمی تغییر مناسب سن کودکان، جوانان، والدین و آموزگاران به کار گرفته شوند و به آن‎ها در زمینه دانش، مهارت، نگرش و رفتارهای موردنیاز برای سالم و مثبت ماندن، مدیریت هیجانات، مشارکت آگاهانه، رفتار اجتماعی مثبت و انطباق با چالش‎های روزمره کمک کنند.

تعریف مساله و مسائل کلیدی مربوطه:

هر بحرانی، خواه سونامی، ناآرامی‎مدنی یا کرونا، هیجانات منفی قویای همچون هراس، استرس، اضطراب، خشم و ترس را برمی‎انگیزد. مهارت‎های اجتماعی و هیجانی می‎تواند رفتارهایی را در موقعیت‎های استرس‎زا فعال کند که پاسخ‎های منظم هیجانی و تقویت تفکر نقادانه برای تصمیم‌گیری و اقدام آگاهانه را به همراه داشته باشند (آرسلان و دمیتراس 2016) ترس و استرس همچنین اثراتی مخرب بر سلامتی و توانایی یادگیری دارند (ایموردینو یانگ و داماسیو 2007) فرآیند یادگیری برای تمامی‎افراد فارغ از سن، با استرس و احساس عدم امنیت تحت تاثیر قرار می‎گیرد. مغز تنها زمانی که به لحاظ اجتماعی متصل و به لحاظ عاطفی ایمن است می‎تواند روی محتوای آکادمیک تمرکز و در فرآیند یادگیری مشارکت کند.

شواهد و درس‎هایی از تجربه‌های قبلی و بحران فعلی:

پژوهش‎ها حاکی از آن است که یادگیری اجتماعی و عاطفی می‎تواند مانند هر موضوع درسی دیگری قابل تدریس باشد. در زمان‎های بحران، بزرگسالان و والدین در نقش آموزگار ظاهر می‎شوند و می‎توانند این مهارت‎ها را در کودکان و جوانان ایجاد کنند. برنامه‎های خانوادگی با محوریت هنر و آموزش، از جمله یادگیری درباره خود بحران نیز می‎توانند طراحی شوند. برای مثال، پژوهش‎ها نشان می‎دهند که کودکان به طور ذاتی دگرخواه هستند ( وارنکن 2013) از همین رو، ترغیب به فعالیت‎هایی که تمایلات دگرخواهانه ذاتی را برمی‎انگیزند می‎توانند مدنظر قرار گیرند. چنین رفتار اجتماعی‎ نه تنها زنجیره پاداش را در مغز فعال و به تبدیل هیجانات منفی مانند ترس و خشم به هیجانات مثبت مانند امید و اعتماد به نفس کمک می‎کند

(ویلارد و همکاران2013) بلکه افراد را قادر می‎سازد تا درهنگام عصبانیت، آرامش خود را حفظ و منازعات را محترمانه حل و فصل کنند و دست به انتخاب‎های اخلاقی و ایمن بزنند.

مهارت‌های یادگیری اجتماعی و هیجانی را برای همگان در همه اوقات به یک ضرورت تبدیل کنید

کودکان، جوانان و بزرگسالان همگی می‎توانند از مهارت‎های یادگیری اجتماعی و هیجانی منتفع شوند. این مهارت‌ها به‎مثابه درمان برای کودکان و نوجوانان دارای معضلات رفتاری نیستند بلکه به‎منزله بخشی از یادگیری مادام العمر و رشد آنها هستند. برای کودکان و نوجوانان به طور خاص، آموزش مشخص در حوزه یادگیری اجتماعی و هیجانی، آن‎ها را قادر می‎سازد تا خود را به صورت کامل و شفاف ابزار کرده و روابط بهتر و سالم تری با همتایان و بزرگسالانشان ایجاد کنند و احساس تعلق و ارتباط بیشتری به جمع داشته باشند.

یادگیری اجتماعی و هیجانی ارتباطی قوی با عملکرد تحصیلی و رشد جامع توانایی‎های دانش‌آموزان دارد

پژوهش‎ها نشان می‎دهند گنجاندن مهارت‎های یادگیری هیجانی و اجتماعی در برنامه‎های درسی، همبستگی قوی‌ با بهبود عملکرد درسی دارد(سینز، وایسبرگ، وانگ و والبرگ 2004) یادگیری هنرهای تجسمی و رسانه‎ای، تئاتر یا موسیقی منافع ذاتی بسیاری برای کودکان و جوانان در پی دارد چراکه آن‎ها را در معرض تجارب خلاق انسانی و امکان بالقوه رشد عمیق و پایدار مهارت‎ها قرار می‎دهد.

مهارت‌های یادگیری اجتماعی و هیجانی، اقتصاد را تقویت می‎کند

فقدان یادگیری اجتماعی و هیجانی درنظام‎های آموزشی می‎تواند به زیان‎های بالقوه در بهره‎وری اقتصادی به میزان 29 درصد درآمد ناخالص ملی بیانجامد (دوریاپا و ستی 2020)

یادگیری اجتماعی و هیجانی در بستر بحران‎ها

شواهد از کشورهای بحران زده حاکی از آن است که اثرات نامطلوب استرس و اضطراب، در کودکانی که روابطی مثبت و سازنده با والدین، مراقبان و آموزگاران دارند کاهی می‌یابد.. البته این درصورتی است که این بزرگسالان از مهارت‎های یادگیری اجتماعی و هیجانی برخوردار باشند، فرصت‎هایی برای فعالیت‎های مفید در حوزه یادگیری اجتماعی و هیجانی ایجاد کنند، محیطی امن و آموزنده برای کودکان بسازند که به آن‎ها اجازه دهد تجارب دردآورشان را التیام بخشند و به زندگی عادی بازگردند. (شبکه بین سازمانی برای آموزش در مواقع اضطراری 2018)

پیام‎های کلیدی و پیشنهادهای عملی برای طراحی مداخلات سیاستی و برنامه محور:

برای سیاست گذاران و موسسات دولتی:

به تمامی اعضای گروه یادگیری اطلاعات قابل اتکا و مستند درباره کووید- 19 و نحوه جلوگیری از گسترش آن و همچنین ایجاد مهارت‎های یادگیری اجتماعی و هیجانی ارائه کنید.

آموزگاران، دانش‌آموزان و خانواده‎های آنها باید اطلاعات ساده و درست درباره نحوه سالم ماندن برای ایجاد حس اطمینان و کنترل شرایط و هم چنین اقدام مثبت داشته باشند. منابعی محلی را برای حمایت از آموزگاران، والدین و همه کسانی که با کودکان و نوجوانان کار می‎کنند فراهم کنید تا فرآیند یادگیری بر مبنای مهارت‎های اجتماعی و هیجانی با استفاده از تلویزیون، رادیو، اپلیکشین‎های تلفن همراه و دیگر ابزارها درصورت امکان و بنا به ضرورت، همچنان ادامه یابد.

از آموزگاران حمایت و مراقبت کنید و یاد دادن مهارت‎های اجتماعی و هیجانی به آنها را در اولویت قرار دهید

- مطمئن شوید که توجه کافی به موضوع یادگیری اجتماعی و هیجانی طی مسیر حرفهای آموزگاران در زمان قرنطینه درخصوص به کارگیری یادگیری از راه دور معطوف شده است. آموزگاران را قادر سازید تا مهارت‎های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات در خود افزایش دهند تا بتوانند راهکارهایی برای یادگیری در بستر دیجیتال ارائه کنند که سرگرم کننده، تشویق کننده، چندوجهی، منعطف، تجربهمحور و مبتنی بر عملکرد باشند. (مثال‎هایی از منابع موردنظر: enshipcitiz-https://mgiep.unesco.org/global )

از فرصت نفوذ رسانه‎های دیجیتال، رادیو و تلویزیون برای انتشار پیام‎های کلیدی که تاب آوری افراد و اجتماعات را بالا می‎برند، استفاده کنید - ارتباطی فعال با رسانه‎ها، به ویژه آن‎هایی که قابلیت یادگیری از راه دور در زمان بحران را فراهم می‎کنند، داشته باشید تا پیام‎هایی درباره شکیبایی، تشویق حمایت متقابل، افزایش شفقت، و نهایتا انعکاس مشابهت‎ها در کشورهای مختلف، منتشر کنید.

حمایت روانی-اجتماعی و یادگیری اجتماعی و هیجانی را در بسترهای اضطراری و بحران زده، نهادینه کنید

نیازسنجی‎های دقیقی برای نهادینه سازی مداخلات و انطباق طرح درس‎ها و روش‎های تدریس و یادگیری با وضعیت تعطیلی مدارس و قرنطینه خانگی ترتیب دهید و محتوا را برای معضلات نوظهور و درحال تغییر مناسب سازی کنید. مطمئن شوید که بزرگسالانی یادگیری اجتماعی و هیجانی را تدریس می‎کنند که خودشان در وضعیت سلامت قرار دارند و می‎تواند الگویی برای کودکان در زمینه رفتار سالم باشند. تمرکز خود را بر جنسیت و شمول اجتماعی قرار دهید تا از تبعیض و خشونت خانگی (و همچنین جنسی) و جنسیت محور که اغلب در شرایط اضطراری افزایش می‎یابد، جلوگیری شود یا به حداقل برسد.

در بلندمدت: یادگیری اجتماعی و هیجانی را به مولفه‎های متعارف در تمامی ابعاد و سطوح آموزش (اعم از رسمی و غیررسمی) بدل کنید - یادگیری اجتماعی و هیجانی را به گونه‎ای منجسم و با استفاده از برنامه‎هایی در دوسطح ابتدایی و متوسطه در آموزش رسمی بگنجانید. مهارت‎های مرتبط با یادگیری اجتماعی و هیجانی باید در اولویت و به عنوان هسته مرکزی نتایج آموزش در نظر گرفته شود و زمانی کافی برای تدوین آنها در قالب فعالیت‎های درسی و فوق برنامه و در بستری مناسب از لحاظ روانی-اجتماعی اختصاص داده شود.

برنامه‎های اثربخش در حوزه یادگیری اجتماعی و هیجانی، مبتنی بر حقوق، به طرز معناداری دقیق، برمبنای شواهد، مشارکتی و فراگیر، آگاه از جنسیت، به لحاظ فرهنگی مقتضی و متناسب با گروه‎های سنی مختلف طراحی می‎شوند. آنها قادرند هنجارها و رفتارهای اجتماعی زیان آور در بستر بحران‎ها را دگرگون کنند و عدالت جنسیتی را بهبود بخشند. برنامه‎های اثربخش در حوزه یادگیری اجتماعی و هیجانی همچنین باید بخشی از یک محیط یادگیری بزرگتر باشند و از کلاس درس فراتر بروند و محیط مدرسه، خانواده‎ها و اجتماعات را در بربگیرند. ( OREALC/UNESCO Santiago and Fundación Súmate /2020 )

اطمینان از وجود دستورالعمل و الگو درحوزه یادگیری اجتماعی و هیجانی برای آموزگاران - یادگیری اجتماعی و هیجانی را در پیش و حین برنامه‎های تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت بگنجانید تا اهمیت مهارت‌های اجتماعی و هیجانی را منعکس کنید و آنها را ارتقا دهید. اطمینان حاصل کنید که مدیریت مدارس زمان و فرصت کافی را به معلمان درحال خدمت اختصاص می‎دهند تا مهارت‎های مربوط به یادگیری اجتماعی و هیجانی را کسب کنند چراکه اثربخشی آن‎ها در ارتقای بهروزی، کاهش اضطراب روانی و بهبود تعاملات درون کلاس درس ثابت شده است.

(جنینگز پی.اِی2019 و جنینگز پی. ای. و گرینبرگ ام. تی. 2009) فضاهایی برای تعامل میان آموزگاران یک مدرسه یا میان مدارس مختلف ایجاد کنید تا یادگیری و بهبود به طور مستمر حاصل شود.

رهنمودهای بیشتر برای موسسات آموزشی/مدارس، جوانان، آموزگاران و والدین ارتباط و شبکه سازی را میان معلمان تشویق کنید تا یادگیری در حوزه مهارت‎های تدریس، حمایت متقابل، و بهروزی ارتقا یابد.

ارتقای سلامت، ذهن آگاهی و رفتار محبت آمیز را تشویق کنید - از جمله عادت‎های غذایی سالم، ورزش و ساعت خواب منظم. برنامه روزانه منطف و درعین حال ساختارمندی را دنبال کنید که زمانهایی برای فعالیت‌های سرگرم کننده و آرامش بخش نیز در آن دیده شده باشد. ارتقای سلامت روان در اولویت قرار دارد. رفتارهای ذهن آگاهانه را بنا به اقتضا ترویج کنید. رفتارهای محبت آمیز و مشفقانه، نه تنها سودمند هستند بلکه سبب دور شدن از افکار منفی و ایجاد افکار مثبت می‎شوند.

بر اهمیت هنر، فرهنگ و بازی در ارتقای بهروزی تاکید ورزید - بازی، کاری آموزنده است و به تقویت خلاقیت و ارتقای مهارت و تسریع تصمیم گیری کمک می‎کند. همچنین اضطراب را کاهش می‌دهد و تاب آوری هیجانی به همراه می‎آورد. از موسیقی، نقاشی و ... برای بهبود ارتباطات و مهارت‎های بین فردی و نیز رشد مهارت‎های شناختی از تمرکز گرفته تا سوی ریسک پذیری بهره بگیرید. والدین و مربیان می‎توانند از موسیقی در جهت معرفی و ایجاد دایره لغاتی برای هیجانات کمک بگیرند. ( ناورات 2003)

از ارتباط اجتماعی نوجوانان حمایت کنید و رفتار مسوولانه در فضای مجازی را تقویت کنید - به نوجوانان کمک کنید با دوستانشان از طریق شبکه‎های اجتماعی و دیگر روش‎های ایمن از راه دور ارتباط بگیرند. از این فرصت برای یادآوری اهمیت ایمنی در فضای مجازی و ایجاد مهارت‎های دیجیتال بهره بگیرید.

استفاده از بازی و منابع رادیویی را برای یادگیری تشویق کنید - بازی‎های آنلاین و دیگر بازی‎هایی را که یادگیری اجتماعی، هیجانی و تحصیلی را ارتقا می‎دهد به کودکان معرفی کنید. آن‎ها را تشویق کنید تا به تمرین مهارت‎های تحصیلی خود در خانه بپردازند - برای مثال، از ریاضی برای محاسبه مقادیر مواد مختلف در دستور تهیه غذا استفاده کنند. باهم آشپزی کنید و خطاها را در هنگام پخت و همچنین موفقیت در پخت صحیح غذا را به اشتراک بگذارید. از منابع صوتی نیز استفاده کنید: از جمله داستان های کوتاه با صدای نویسندگان، داستانهای موزیکال و ... (مثال‎هایی از منابع UNESCOMGIEP FramerSpace.com )

با گشاده رویی با جوان‎ها صحبت کنید - مناظره آزاد و تفکر نقادانه را تشویق کنید. برای مثال مناظرههای مجازی ترتیب دهید و از شرکت کنندگان بخواهید اطلاعات مختلف را موشکافی کنند. (راهنمایی بیشتر از طریق ابزارمجازی سواد رسانه‎ای و اطلاعاتی دردسترس است.) درمناظره‎ها بر کووید- 19 و باورهای غلط پیرامون آن تمرکز کنید و از منابع معتبر علمی برای این منظور بهره بگیرید. مثال‎هایی از این دست در وب سایت سازمان جهانی بهداشت در دسترس است. حتی الامکان، تبادل نظر مجازی با همتایانشان در سایر نقاط جهان را با استفاده از شبکه‎های مدارس موجود ممکن سازید. منابع: صفحه پرسش‎های متداول سازمان جهانی بهداشت.